Azärbaycan mìLLÌ elmlär akademìyasí
Yüklə 7,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sədrəddin Hüseyn 124
- Azərbaycan mərsiyə ədəbiyyatı və Əbülhəsən Racinin poetik dünyası 125
- Sədrəddin Hüseyn 126 yazırdı: “Həm Türkiyə, həm də İran din xadimlərini ələ almaq
Sədrəddin Hüseyn 124 Bu işlərin artıq ifrata yetdiyini, “hər kəsin öz dərdi özünə bəs deyilmiş” deyən Axundovla Z. Marağayi də həmfikirdir: “İranın bir çox şəhərlərində əhali arasında heydəri, neməti davası olur… heç özləri də bilmir ki, Heydər kimdir, Nemət kimdir. Amma hər il bu iki adın tərəfgirliyi üstündə vuruşmalar olur, qanlar axıdılır… Gərək şəhərin üləması… bunları başa salsın. Təəssüflər olsun ki, İnsafsızlar… bu fitnə ocağına odun qoyurlar… Tərəflərdən hər biri elə güman edir ki, o biri tərəfə qarşı nə qədər düşmənçilik eləsə, dünya və axirətdə o qədər xoşbəxt olacaqdır.” 281 Yolları kəsib min oyundan çıxan bu adamların “halına yanan- dan” sonra müəllif Kərbala facəsinin mahiyyətini açıqlayır: “Hələ pis-pis də öz əməllərində imam Hüseyn Əleyhüssəlamın boynu- na əbləhcəsinə böyük bir minnət də qoyurlar. Daha bilmirlər ki, o həzrət şəhadəti və öz pak övladının müsibətini cəddi-büzür- güvarının pak dininə xələl toxunmaması və bidətin aradan götü- rülməsi xatirinə qəbul etdi. Bunlar isə o cür mühüm bir təlimi kor- layır,(kursiv bizimdir) …heç utanmayıb hələ bir xilaf üçün üstünə bir ibadət adı da qoyurlar. İmam Hüseyndən, onun qiyamət ğünü hamının bağışlan- masını Allahdan xahiş edən böyük cəddindən xəcalət çəkmirlər.” 282 “Əkinçi”nin səhifələrində təziyədarlıqla bağlı bir-birinə zidd yazılar getmiş, bu məsələ mübahisə mövzusu olmuşdur. S. Ə. Şir- vaninin “yövmi-aşurada cühəlanın baş yarmasına” qarşı çıxışına Hadi təxəllüslü Qudyal sakini kapitan Sultanov zidd gedərək “dini təəssübkeşlik” edir və S.Ə.Şirvaniyə öz cəddini xatırladar və onu həcv edir. Seyid Əzim isə həcvə həcvlə cavab verir. Onu “əyri oturub düz danışmağa” dəvət edərək “şəriətdə buna hüccət, bürhan” varsa, “biz də baş çapmağa qarışaq”, - deyir. Bu məsələyə münasibət bildirən F. Köçərli də qeyd edirdi ki, bədənə işgəncə vermək mənfəət versəydi, bunu buyuran din 281 Marağayi Z. İbrahim bəyin səyahətnaməsi. Bakı: Elm, 1982, səh. 191 282 Yenə orada, səh.192 Azərbaycan mərsiyə ədəbiyyatı və Əbülhəsən Racinin poetik dünyası 125 xadimlərinin özləri də edərdilər “…halbuki onları… Yaşsız gözlə- rinin nəmini hiyləvi və dəsmalı ilə silən görürük… bədənlərinə… əziyyət yetirən yenə əlsiz-ayaqsızlar, biçarə və sadədil əvamün- nas olur.” 283 Müəllif S.Ə.Şirvani ilə həmrəy olaraq fikrini belə davam etdirir: “…Əgər dini-mübini-nəbəvidə hifzi-bədən əmri sadir olmasaydı, onda baş çapmaq filini, bədənə nizə, ox, qıfıl, at nalı, qılınc, gorda, palanduz sünbəsi kimi ağır şeylər taxıb, ona …təsəvvürə gəlməyən əziyyətlər verməyi bir növ eşqi-ali-əbaya və məhəbbəti-şühədayi-Kərbəlaya isnad edib sakit qalmaq olar- dı. Amma …şə’rən nəhyi qadağan buyrulan bu fe’li icra etmək …peyğəmbərin buyruğuna əməl etməmək və onun əmrini inkar etmək kimidir.” 284 M. İbrahimov da eyni mövqedə durarkən “Əkinçi”yə istinad edir: “Seyid Rza Sabir hərarətlə “Əkinçi”nin mövqeyini, məramını, məqsədlərini alqışlayır. Sinə döymək və zəncir vurmaq, baş yar- maq kimi halları tənqid etdiyi üçün Zərdabiyə hücum edənləri pisləyir. Abdulla Sur da bu məsələdən danışarkən “Artıq vaxtdır ki, moizələrə, mərsiyəxanlıqlara xitamə çəkilsin” deyir.” 285 Təziyədarlığa qarşı bu neqativ münasibətlər sovet əsarəti dövrü son həddə çatdı və qəti qadağa qoyuldu. Din xadimləri tutuldu, sürgün edildi, güllələndi, dini kitablar yandırıldı. Bu kam- paniya o həddə çatdı ki, ərəb əlifbası ilə yazılan nə vardısa, o da məhv edildi. Yəni bunu adamlar özləri yandırmağa, məhv etmə- yə məcbur dildilər. Qeyd etdiyimiz kimi, məzhəb ayrılıqları çox halda siyasi məq- sədə xidmət etdirilmişdir. Bir çox dövlətlər və din xadimləri də, yadellilər də istifadə edib faydalanmışdır. I Pyotr vəsiyyətində 283 Köçərli F. Azərbaycan ədəbiyyatı. II c., Bakı: Elm, 1981, səh. 63-65 284 Köçərli F. Azərbaycan ədəbiyyatı. II c., Bakı: Elm, 1981, səh. 64 285 Talıbzadə Kamal. Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi. Bakı: Maarif, 1984,səh.23 Sədrəddin Hüseyn 126 yazırdı: “Həm Türkiyə, həm də İran din xadimlərini ələ almaq və onlar vasitəsilə sünni-şiə ixtilaflarını qızışdırmaq lazımdır. İslam əqidəsini Asiyadan uzaqlaşdırmaq, xristian dini əqidə- sini və mədəniyyətini orada tətbiq etmək lazımdır.” 286 Bu hadisələrdən öz xeyirləri üçün istifadə etmək istəyənlər hər vasitəyə əl atırdılar. Xüsusən İranda yetişib Qafqaza göndə- rilən dərvişlər, mərsiyəxanlar və s. “din xadimləri” çox halda fitnə- fəsad törədirdilər. Onların barəsində Azərbaycan ədibləri kifayət qədər yazmış, bədii obrazlarını yaratmışdır. Biz bu gün onsuz da düşmənin həddindən artıq və güclü olduğu bir zamanda hər nə qədər məzhəb ayrılığı söhbətindən uzaq qaçmaq istəsək də, bu mümkün olmur. Mərsiyə ədəbiyya- tından söhbət gedirsə, orada şiə sözü başda gəlir. Ə. Raci də növ- hələrində bu sözü işlədir, onlara xitab edir. Əslində bu söhbətlərdən qaçmaqdansa, onun köklərini araş- dırıb hər kəsə bir fikir aydınlığı gətirmək, Allahı bir, Peyğəmbəri bir, kitabı bir, qibləsi bir olan bu ümmətin cüzi, əhəmiyyətsiz fərq- lərə görə ixtilaflarına qarşı durmaq lazımdır. Çaldıran bu ixtilafla- rın zirvəsidir və hər müsəlmanın damarı kəsilsə, oradan Çaldıran qanı tökülər; bu bizim ağlamalı dərdimiz, şirin və əziz yaramızdır və bizcə, bu qədər bəsdir, artığını Allah göstərməsin. Bu da ayrı bir mövzu olduğundan bununla bağlı ədəbiyyatımızın qaynaq- larından bir-ikisinə ( 287 , 288 , 289 ) nəzər salmaq yetər. Həm “Kitabi- Dədə Qorqud”da 290 , həm Nizami Gəncəvidə, həm də “Dastani- Əhməd Hərami”də dörd rəşid xəlifənin dördü də, hətta hz. Aişə ilə hz. Fatimə fərq qoyulmadan hörmətlə yad edilir. 286 “Dirilik” jurnalı. Bakı, 16 noyabr, 1916, N 5, səh. 47 287 Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası.20 cilddə. III c., Bakı: Elm, 1984, 543 səh. 16 288 Onullahi S. XIII-XVII əsrlərdə Təbriz. Bakı, 1982, səh. 237 289 Dastani Əhməd Harami. Bakı: Gənclik, 1978, səh. 17 290 Kitabi Dədə Qorqud. Bakı: Gənclik, 1987, 282 səh. 26, 15,16 Yüklə 7,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|