Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
42 Burjua úԥrqúünaslar aras nda elԥ tԥdqiqatç lar da vard r ki, onlar Azԥrbaycan xürrԥmilԥrinin hԥrԥkat n elmi surԥtdԥ tԥhlil etmԥdԥn Babԥkin fԥaliyyԥtinԥ subyektiv surԥtdԥ heyran olurlar. Bu halda hԥmin tarixi hadisԥnin elmi tԥhlili deyil, yaln z ona verilԥn qiymԥt yax n olur vԥ Babԥkin bütün ԥzԥmԥtini dԥrk etmԥyԥ kömԥk edir. Mԥsԥlԥn, Bernard Lüis Babԥki "bidԥtçi" hesab etsԥ dԥ, göstԥrir ki, o "böyük hԥrbi vԥ siyasi istedada malik bir adam" 1 olmuúdur. R.Dozi Babԥki "cԥsur mübariz" 2 adland r r. Lakin Babԥkԥ layiq oldu÷u qiymԥti verԥn burjua tԥdqiqatç lar azd r. Buna görԥ dԥ babԥki-xürrԥmilԥr hԥrԥkat haqq nda úԥrqúünaslar n ԥksԥriyyԥti tԥrԥfindԥn elmi ԥdԥbiyyatda yarad lm ú yanl ú tԥsԥvvür hԥlԥlik üstünlük tԥúkil edir 3 .
úԥrqúünas Qustav Flyugel 4 olmuúdur. O, ibn ԥn-Nԥdimin "Fihrist"inin mԥtnini nԥúr etmԥklԥ Avropada ilk dԥfԥ "Babԥkin meydana gԥlmԥsi vԥ tԥúԥkkülü mԥsԥlԥsini ayd nlaúd rma÷a vԥ belԥliklԥ, Babԥkin úԥxsiyyԥti, istedad vԥ ç x úlar haqq nda düzgün f kir yeritmԥk üçün imkan yaratma÷ " 5 qarú s na mԥqsԥd qoymuúdu. Lakin Flyugelin mԥqalԥsi nԥ qԥdԥr ԥhԥmiyyԥtli olsa da, onun müԥllif orta ԥsrlԥr ԥrԥb vԥ fars müԥlliflԥrinin Babԥkԥ verdiklԥri qiymԥtin tԥsiri alt na düúmԥkdԥn yaxa qurtara bilmԥmiúdir. Q.Flyugel Babԥki vԥ onun ard c llarm düúmԥnԥ qarú rԥhmsiz olmaqda vԥ özünԥ tabe olan ԥrazidԥ tԥxribat törԥtmԥkdԥ ittiham edir. Vaxtilԥ Z.ø.Yampolskinin qeyd etdiyi kimi, A.Müller dԥ Babԥki vԥ xürrԥmilԥri Xilafԥt daxilindԥ "ԥn dԥhúԥtli qar ú ql q" salmaqda tԥqsirlԥndirir; hԥm dԥ Müllerin f krincԥ, bütün bu "qar ú ql q" ilԥ eyni zamanda "hԥdsiz fikir az÷ nl ÷ gözԥ çarp rd " 6 . E.Braun özünün 1 B.Lewis. The Arabs in History. London, 1950, p.103. 2 R.Dozy. Essai sur l'histoire de l'Islamique. Paris, 1874, p.246. 3 Z.M.Bünyadov. "Xürrԥm" termini haqq nda, sԥh. 45-52. 4 G.Flügel. Bahek, Seine Abstammung und Erstes Auftreten, 1869, p.531- 542. 5 Yenԥ orada, sԥh. 531. 6 Ⱥ.Ɇɸɥɥɟɪ. ɂɫɬɨɪɢɹ ɢɫɥɚɦɚ, ɬ. II, ɫɬɪ. 183, 195, 237; Ɂ.ɂ.əɦɩɨɥɶɫɤɢɣ. 43 "Fars ölkԥsinin ԥdԥbi tarixi" ԥsԥrindԥ xürrԥmilԥrԥ vԥ Babԥkԥ geniú yer vermiúdir 1 . E.Braun bu ԥsԥrindԥ ibn ԥn-Nԥdimin "Fihrist”indԥ Babԥk vԥ onun ard c llar haqq nda olan fԥslin mԥzmununu eynilԥ tԥkrar edir. Babԥk haqq nda yazan müasir úԥrqúünaslardan E.Rayt göstԥrmԥk laz md r. Onun mԥqalԥsindԥ Babԥk haqq nda, hԥmçinin Xilafԥt ordusunun baú komandan Afúinin yüksԥliúi vԥ süqutu haqq nda, Babԥk, Afúin vԥ Mԥzyar aras ndak qarú l ql münasibԥtlԥr haqq nda ibn ԥn-Nԥdimdԥn vԥ digԥr tarixçilԥrdԥn götürülԥn faktlar obyektiv surԥtdԥ úԥrh edilmiúdir 2 .
etmԥmiúdi 3
yetirmiúdir 4 . Öz ԥsԥrlԥrindԥ Babԥkin rԥhbԥrlik etdiyi xürrԥmilԥr hԥrԥkat mԥsԥlԥsinԥ toxunan müasir ԥrԥb tarixçilԥrindԥn misirli Hԥsԥn øbrahim Hԥsԥni vԥ øraq alimi Ԥbd ül-Ԥziz ԥd-Durinini göstԥrmԥk olar. Hԥsԥn øbrahim Hԥsԥn Xilafԥtin sosial-iqtisadi tarixinԥ dair böyük bir ԥsԥrin müԥllifidir. Ԥrԥb burjua millԥtçiliyinin nümayԥndԥsi olmaq etibarilԥ, o, mümkün olmayan bir úeyi - xԥlifԥlԥrin vԥ onlar ԥhatԥ edԥnlԥrin mԥnԥvi tԥmizliyini vԥ qüsursuzlu÷unu sübut etmԥyԥ, tarix qarú s nda onlar n üzünü a÷artma÷a cԥhd edԥrԥk, Xilafԥtin bütün düúmԥnlԥrini, xüsusilԥ dԥ xürrԥmilԥr hԥrԥkat na heç bir elmi tԥhlil vermԥdԥn Babԥki vԥ xürrԥmilԥri bԥdnam edir 5 . Ԥd-Duri xürrԥmilԥrԥ vԥ Babԥkԥ daha ciddi yanaúaraq, "Birinci Abbasilԥr dövrü" ԥsԥrindԥ etiraf edir ki, bu hԥrԥkat Abbasilԥr xilafԥtinin müqԥddԥrat üçün ԥn tԥhlükԥli olub, öz vüsԥtinԥ görԥ Xilafԥt ȼɨɫɫɬɚɧɢɟ Ȼɚɛɟɤɚ, ɫɬɪ. 7. 1 E.Braun. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 247, 313-315, 323-330. 2 E.Rayt. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, 1948, Jfe 1, sԥh. 43-59, M° 2, sԥh. 124-131. 3 J.Ceipek. Babek, muz pred kterym setrasli chalifore. Praha, 1952, ʋ s.163- 164 4 V.Minorsky. Caucasica, IV, BSOAS, XV/3, 1953. 5 Hԥsԥn øbrahim Hԥsԥn. Tarix ԥl-islam-ԥs-siyasiy vԥ-d-diniy vԥ-s-sԥqԥf y vԥ-l-ictima'iy, c. II, ԥl-Qahirԥ, 1953, sԥh. 95-98
44 ԥleyhinԥ bundan ԥvvԥlki hԥrԥkatlar n heç biri ilԥ müqayisԥyԥ gԥlmԥz 1
Müasir øran tԥdqiqatç lar xürrԥmilԥr vԥ Babԥk haqq ndak tԥdqiqatlar nda sübut etmԥyԥ çal ú rlar ki, istԥr xürrԥmilԥr, istԥrsԥ dԥ Babԥkin özü s rf ørana mԥxsus hadisԥ imiú. Paniranizm mövqelԥrindԥ duran Q.X.Sadiqi 2 , Abbas Xԥlili 3 vԥ baúqalar kimi tԥdqiqatç lar belԥ bir f kir yürüdürdülԥr ki, Azԥrbaycan hԥmiúԥ oldu÷u kimi indi dԥ øran vilayԥtlԥrindԥn biri oldu÷una görԥ Babԥkin rԥhbԥrlik etdiyi xürrԥmilԥr hԥrԥkat Abbasilԥr xilafԥtinԥ qarú Iran azadl q hԥrԥkat n n ԥn parlaq tԥzahürüdür. ønqilabdan ԥvvԥlki burjua tarixçilԥri babԥkilԥr vԥ xürrԥmilԥr tarixindԥn yazarkԥn özlԥrinin demԥk olar, bütün xarici hԥmkarlar kimi burjua subyektivizmi mövqelԥrindԥ duraraq bu hԥrԥkat n bütün mütԥrԥqqi cԥhԥtlԥrini heçԥ ç xarm ú, xürrԥmilԥrin o dövrün xüsusiyyԥtlԥrindԥn do÷an mԥnfi cԥhԥtlԥrini qԥsdԥn gözԥ çarpd rm ú, onlar "qad nlar kommunistcԥsinԥ ictimailԥúdirmԥkdԥ" ittiham etmԥk üçün bԥhanԥlԥr axtarma÷a cԥhd etmiúlԥr. Tarixçilԥrdԥn Leo 4
5 mԥhz belԥ tԥdqiqatç lardand r; onlar orta ԥsr müԥlliflԥrinin yolu ilԥ gedԥrԥk, xürrԥmilԥri vԥ Babԥki fars üsyanç vԥ tԥriqԥtçilԥri adland r rlar. Mԥúhur bizansúünas A.A.Vasilyev özünün böyük ԥsԥrindԥ 6 Azԥrbaycan xürrԥmilԥri hԥrԥkat na nisbԥtԥn obyektiv qiymԥt verԥrԥk, Babԥkin illԥr boyu davam etmiú Xilafԥtԥ qarú etdiyi vԥ Xilafԥtԥ böyük maddi ziyan vԥ insan tԥlԥfat verԥn q z÷ n mübarizԥsini iú qland r r. Sovet tarixúünasl ÷ nda babԥkilԥr tarixinԥ ilk dԥfԥ toxunanlardan biri P.K.Juze 7 olmuúdur. Xürrԥmilԥr haqq nda öz ԥsas müddԥalar vԥ f kirlԥrinin yanl ú olmas na baxmayaraq P.K.Juze 1 Ԥbd ԥl-Ԥziz ԥd-Diiri. Ԥl-ԥsr ԥl-Abbasiy ԥl-ԥvvԥl. Ba÷dad, 1945, sԥh. 335- 336. 2 G.H.Sadighi. Les Mouvements Religieux iraniens. Paris, 1938. 3 Abbas Xԥlili. øran vԥ øslam, Tehran, 1336 h. 4 Ʌɟɨ. ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɪɦɟɧɢɢ, ɬ.II, ȿɪɟɜɚɧ, 1947, ɫɬɪ. 347. 5 Y.A.Manandyan. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 3, 4, 21, 22. 6 Ⱥ.Ⱥ.ȼɚɫɢɥɛɟɜ. ȼɢɡɚɧɬɢɹ ɢ ɚɨɚɛɵ. ɋɉɛ., 1900. 7 ɉ.Ʉ.ɀɭɡɟ. ɉɚɩɚɤ ɢ ɩɚɩɚɤɢɡɦ, Ȼɚɤɭ, 1921, ɫɬɪ. 204-216. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|