Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III FԤSøL AZԤRBAYCAN ԤRԤBLԤRøN HAKøMøYYԤTø ALTINDA
88 edib Allah n kilsԥsini lԥyaqԥtsizlԥrԥ vԥ hԥrbi adamlara tabe etmԥsin" 1 . "Hԥrbi adamlar" vԥ "atl lar" kilsԥ xadimlԥrinin sԥhlԥnkarl ÷ ndan istifadԥ edԥrԥk tez-tez kilsԥ vԥzifԥlԥrinԥ vԥ rahiblԥr s ras na soxulurdular; odur ki, kilsԥnin nüfuzu üçün onlar n törԥtdiyi tԥhlükԥ vԥ ԥhalini maneԥsiz olaraq qarԥt etmԥk imkan art rd . Buna görԥ Simeon kilsԥ xadimlԥrini bu cԥhԥtԥ dԥ ciddi diqqԥt yetirmԥyԥ ça÷ r rd : "Mԥnԥ çox vaxt belԥ nԥql edirdilԥr ki, çox yerlԥrdԥ Allah n kilsԥlԥrindԥ hԥrbi adamlar rahiblԥr s ras ndad r, halbuki bunlar öz bԥd ԥmԥllԥrinԥ gorԥ nԥinki kilsԥnin çörԥyini vԥ gԥlirini yemԥyԥ, hԥtta Allah n kilsԥsinԥ ayaq basma÷a da layiq deyillԥr... Hԥrbi adamlar n kilsԥ üzԥrindԥ heç bir ixtiyar olmamal vԥ onlar zorla nԥzir almamal d rlar". Simeon deyir ki, "lԥyaqԥtsiz adamlar hԥrbi adam vԥ atl lar deyil", yepiskoplar vԥ keúiúlԥr kilsԥnin qay÷ s na qalmal d rlar 2 . Yuxar dak materialdan gördüyümüz kimi, ùimali Azԥrbaycanda "ԥsilzadԥlԥr" (azad mԥrdlԥr), "hԥrbi adamlar" vԥ "atl lar" kimi ԥhali tԥbԥqԥlԥri mövcud idi. Cԥnubi Azԥrbaycanda eyni kateqoriyan yenԥ dԥ "ԥsilzadԥlԥr" (azadlar) tԥúkil edirdilԥr. Ölkԥnin hԥm úimal nda, hԥm dԥ cԥnubunda bu ԥhali kateqoriyalar padúah vԥ ya knyaz hakimiyyԥtinin daya÷ vԥ arxas olub öz xidmԥtlԥri ԥvԥzindԥ onlardan úԥrti olaraq torpaq al rd lar. "Ԥsilzadԥlԥr" vԥ "hԥrbi adamlar" kiçik dvoryan olub yeni ԥmԥlԥ gԥlԥn feodallar sinf ni tԥúkil edirdilԥr, müstԥqil vԥziyyԥt vԥ hakimiyyԥti olan qԥdim qԥbilԥ ԥyanlar na nisbԥtԥn, padúahdan vԥ ya knyazdan xeyli as l idilԥr 3 .
padúah ilԥ, ya da úimalda knyazla hԥrbi qulluq tԥԥhhüdü ilԥ ba÷l idilԥr vԥ mülk olaraq onlara verilmiú torpaqlarda yaúayan kԥndlilԥri feodal kimi istismar etmԥklԥ öz rifahlar n tԥmin edirdilԥr. "Ԥsilzadԥlԥrin" 'hԥrbi adamlar n" hakimiyyԥti vԥ mülkiyyԥtinin ԥsas 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 249-250/199-200. 2 Yenԥ orada, sԥh. 251-252/200-201. 3 ɇ.ȼ.ɉɢɝɭɥɟɜɫɤɚɹ. Ʉ ɜɨɩɪɨɫɭ ɨ ɮɟɨɞɚɥɶɧɨɣ ɫɨɛɫɬɜɟɧɧɨɫɬɢ ɧɚ ɡɟɦɥɸ ɜ ɂɪɚɧɟ, ɫɬɪ. 82-83; M.M.Dyakonov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 282. 89 obyekti, öz icmas n mühaf zԥ edԥn kԥnd idi; odur ki, kԥndlԥri ԥlԥ keçirmԥk mԥqsԥdi kԥndli icmas üzvlԥrini daha art q istismar edib ԥsarԥtdԥ saxlama÷a cԥhd edԥn bu adamlar üçün ԥsas olmuúdur. Qԥbilԥ ԥyanlar da qԥbilԥ mülklԥrinԥ istinad edirdilԥr, bunlar n aras nda isԥ malikanԥlԥr çox yer tuturdu 1 .
aras nda gedirdi, nԥhayԥt, kilsԥ dԥ bu mübarizԥyԥ qar úd vԥ tԥrԥflԥri bar úd rmaq bԥhanԥsi ilԥ mülklԥrin çoxuna ԥl uzatd vԥ hԥr iki düúmԥn tԥrԥfinin hԥrԥkԥtini mԥhdud etdi.Tԥԥssüf ki, VI-VII ԥsrlԥrdԥ istԥr ùimali, istԥrsԥ Cԥnubi Azԥrbaycanda ruhani olmayan feodallar n xeyrinԥ ԥhali üzԥrinԥ qoyulan vergilԥrin miqdar haqq nda heç bir mԥnbԥdԥ mԥlumat tapmad q. Sasanilԥr xԥzinԥsinin xeyrinԥ isԥ, mԥrzbanlar hԥmin ölkԥlԥrdԥn xԥrac (torpaq vergisi, xԥrac), gizit (can vergisi, cizyԥ) vԥ bac al rd lar 2 . Bu vergilԥrin, can vergisi vԥ baclar n Arranda pul vԥ ya mԥhsulla al nd ÷ n söylԥmԥk çԥtindir. Sasanilԥr dövründԥ ölkԥdԥ olan daimi vԥ sԥyyar sikkԥxanalar ölkԥnin hԥr iki hissԥsi üçün pul kԥsirdi; bu isԥ göstԥrir ki, lap ԥrԥblԥrin istilas zaman ndan ölkԥdԥn vergi hԥm mԥhsulla, hԥm dԥ pulla al n rd . Sasanilԥrin Azԥrbaycandan vergi almaq qaydas na gԥlincԥ, bu qayda imperiya ԥhalisi vԥ torpaq mülklԥrini xüsusi olaraq siyah ya ald ran I Xosrov Ԥnuúirԥvan tԥrԥfindԥn qoyulmuúdu. Bu isԥ Sasanilԥr xԥzinԥsinin, istԥr Azԥrbaycan n hԥr iki hissԥsindԥ, istԥrsԥ, ümumiyyԥtlԥ, bütün imperiyada ԥhalidԥn vergi al nmas n qaydaya salmas na imkan vermiúdi. I Xosrovadԥk torpaq vergisi 3 , kԥnd
tԥsԥrrüfat mԥhsullar n n gԥliri nԥzԥrԥ al naraq, götürülԥn hasilat n üçdԥ bir, dörddԥ bir, beúdԥ bir vԥ alt da bir hissԥsi miqdar nda ԥsasԥn mԥhsulla al n rd sa, I Xosrovun dövründԥ vergi torpa÷ n becԥrilmԥsi vԥ suvar lmas ndan vԥ mԥhsulun miqdar ndan as l idi. Can vergisi, ԥyanlardan, ruhanilԥrdԥn vԥ hԥrbi adamlardan baúqa, 20-dԥn 50 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 62/48. B a x; ɇ.ȼ.ɉɢɝɭɥɟɜɫɤɚɹ. Ƚɨɪɨɞɚ ɂɪɚɧɚ ɜ ɪɚɧɧɟɦ ɫɪɟɞɧɟɜɟɤɨɜɶɟ, ɫɬɪ. 202-206. 2 Bu barԥdԥ b a x: ԥt-Tԥbԥri-Neldeke, sԥh. 243-245; ɇ.ȼ.ɉɢɝɭɥɟɜɫɤɚɹ. Ʉ ɜɨɩɪɨɫɭ ɨ ɩɨɞɚɬɧɨɣ ɪɟɮɨɪɦɟ ɏɨɫɪɨɜɚ Ⱥɧɭɲɢɪɜɚɧɚ. ȼȾɂ, 1937, ʋ1. 3 M.M.Dyakonov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 284. 90 yaúadԥk bütün ԥhalidԥn al n rd . Can vergisinin miqdar qԥti müԥyyԥn edilmԥmiúdi vԥ ildԥ 4 dirhԥmdԥn tutmuú 12 dirhԥmԥdԥk al n rd
1 .
AZԤRBAYCAN ԤRԤBLԤRøN HAKøMøYYԤTø ALTINDA 1. Ԥrԥblԥrin Azԥrbaycan istila etmԥlԥri 642-ci ildԥ Nԥhavԥnd yax nl ÷ ndak vuruúma vԥ Sasani ordusunun ikinci mԥ÷lubiyyԥti, ԥsasԥn, onun nԥticԥsindԥ baú vermiúdi ki, ayr -ayr müstԥqil vilayԥtlԥrdԥn ibarԥt olan øran vahid vԥ birlԥúmiú bir dövlԥt deyildi. Yerli hökmdarlar çox güclü olub úahdan as l olmad qlar na görԥ, III Yԥzdigerdin ça÷ r ú na gԥlmirdilԥr, gԥlԥndԥ isԥ aralar nda köhnԥ ixtilaflar baúlan rd , nԥticԥdԥ onlar öz qoúunlar n apar b gedirdilԥr. øran n ayr -ayr hökmdarlar n n ayr lma ԥhvali-ruhiyyԥsi Sasani imperiyas n n da÷ lmasma son dԥrԥcԥ kömԥk edir vԥ bir-birindԥn ayr lm ú hissԥlԥrinin ԥrԥblԥr tԥrԥfindԥn iú÷al edilmԥsini asanlaúd r rd . øran n ayr -ayr vilayԥtlԥrinin, o cümlԥdԥn Azԥrbaycan n hökmdarlar , mԥrkԥzi hakimiyyԥtin mövcud olmad ÷ n nԥzԥrԥ alaraq, ԥrԥb qoúunu qarú s nda tԥslim olmaq qԥrar na ayr l qda gԥlirdi, çünki bilirdilԥr ki, faydas z müqavimԥt ancaq q r÷ na sԥbԥb olar. Buna görԥ onlar ԥrԥblԥrԥ tԥslim olub onlarla sülh müqavilԥlԥri 1 Ԥt-Tԥbԥri, l, 960-962; ԥd-Dinԥvԥri, sԥh. 72-73. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|