Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
97 kԥndinԥ getdi, onunla salamlaúd vԥ ona ԥmr etdi ki, arvad n n vԥfat 1 münasibԥtilԥ geyindiyi yas paltar n ç xarts n, sonra onlar Cavanúirԥ padúah paltar geyindirdilԥr" 2 . 662-ci ildԥ xԥzԥrlԥr Balancar yax nl ÷ nda ԥrԥblԥri mԥ÷lub edԥrԥk, yenidԥn "qԥnimԥt vԥ qarԥt üçün" 3 Arrana soxuldular. Knyaz Cavanúir xԥzԥrlԥrin hücumunu dԥf etmԥk üçün "öz ordusunu götürüb böyük Kür çay n n o biri tԥrԥf nԥ keçdi vԥ onlarla vuruúma÷a baúlad "' 4 . Moisey Kalankatuklunun dediyinԥ görԥ, xԥzԥrlԥrlԥ vuruúmada Cavanúir böyük qԥlԥbԥ qazand vԥ bu vԥhúi tayfaya dedi: "Get, Çoqa qap s na gir vԥ bir daha buraya (Albaniyaya - Z.B.) qay tma" 5 . Lakin 664-665-ci ildԥ xԥzԥrlԥr yenidԥn Albaniya knyazl ÷ ԥrazisinԥ hücum etdilԥr vԥ "Kür çay n n bu tԥrԥfinԥ keçԥrԥk Araz sahilinԥdԥk getdilԥr vԥ tԥkcԥ yerli ԥhalini ԥsir etmԥk deyil, habelԥ Ararat vԥ Sünik vilayԥtlԥri ԥhalisini dԥ q úlaqlara gԥtirdiyi qoyun vԥ mal-qara sürülԥri ilԥ birlikdԥ toplay b öz ordugahlar na apard lar' 6 . Cavanúir xԥzԥrlԥrlԥ sülh ba÷lamal oldu; bunun nԥticԥsindԥ Arran xԥzԥrlԥrdԥn as l vԥziyyԥtdԥ qald , çünki xԥzԥrlԥrin "120 000 baú qoyunu, 7000 at vԥ öküzü vԥ ԥsir al nm ú kiúilԥrdԥn az 1200 nԥfԥri"
7 qaytarmas n baúqa cür izah etmԥk olmaz. Xԥzԥr xaqan n n birinci ԥn böyük yaúay ú mԥntԥqԥsi idi. Ehtimal ki, Künqr hԥr úeydԥn ԥvvԥl, Azԥrbaycanda olan ԥl-Kinkivard r. B a x: Y.Marquart. Eransahr, s. 24. 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 143/114. Demԥli, Cavanúirin birinci evlԥnmԥsi tԥxminԥn 638-ci ildԥn tԥqribԥn 659-cu ilԥdԥk davam etmiúdir. Öz duas nda (ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 152) Cavanúir deyir: "Mԥnim vԥ arvad m Xosrov Anuúun günah ndan keç". Ԥgԥr bu qad n onun ikinci arvad d rsa, hunlar padúah n n (Xԥzԥr xaqan n n) q z , Cavanúirin 665-ci ildԥ evlԥndiyi bu qad n onun üçüncü arvad imiú. ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 154. 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 147/118. 3 Yenԥ orada, sԥh. 149/120. 4 Yenԥ orada, sԥh. 150/120. 5 Yenԥ orada. 6 Yenԥ orada, sԥh. 153/123. 7 Yenԥ orada. 98 q z ilԥ Cavanúirin evlԥnmԥsi, ԥlbԥttԥ, xaqanl qdan bir vassal kimi as l oldu÷unu qԥbul etmԥk úԥrtlԥrindԥn biri idi 1 . Çox keçmԥdԥn Cavanúir Xilafԥt ordular n n hücumu tԥhlükԥsi qarú s nda bu nԥticԥyԥ gԥldi ki, Bizansla manevr etmԥk heç bir nԥticԥ vermԥyԥcԥkdir, çünki Bizans n özü öz torpaqlar n ԥrԥblԥrdԥn qorumal idi. Digԥr tԥrԥfdԥn xԥzԥrlԥr daim qarԥt mԥqsԥdi ilԥ Arrana hücum edirdilԥr. Odur ki, Cavanúir dԥ "Cԥnub hakiminin boyunduru÷una", yԥni xԥlifԥyԥ tabe olmaq qԥrar na gԥldi. O iki dԥfԥ Dԥmԥúqԥ, xԥlifԥ Müaviyԥnin saray na getdi; Müaviyԥ "ölkԥnin caniúinlԥrindԥn heç birinԥ göstԥrmԥdiyi böyük bir calal ilԥ onu qԥbul etdi" 2
Nԥhayԥt, siyasi mülahizԥ Cavanúirԥ göstԥrdi ki, o, Xilafԥt ilԥ qarú l ql münasibԥtlԥrdԥ öz nöqteyi-nԥzԥrini dԥyiúdirmԥlidir, çünki siyasԥt sԥhnԥsindԥ Xilafԥt Bizansdan güclü ç xm úd . Bundan ԥlavԥ, ԥrԥb ordular Ermԥnistan iú÷al edԥndԥn sonra Arran hԥqiqԥtdԥ öz süzereni vԥ müttԥf qi Bizansdan ayr düúmüú oldu. Arran üçün mԥsuliyyԥtli olan bu dövrdԥ "ùԥrqin böyük knyaz Cavanúir öz ölkԥsi haqq nda böyük qay÷ çԥkirdi. O hiss etmiúdi ki, cԥnubdan gԥlԥn quldur qoúunu onun ölkԥsini tutub tapdaq alt na sala bilԥr. O, türküstanl lar n (xԥzԥrlԥrin - Z.B.) says z-hesabs z qoúunlar n öz kömԥyinԥ ça÷ ra bilԥrdi; lakin Cavanúir buna baxmayaraq, yenԥ dԥ bu qԥrara gԥldi ki, cԥnub hökmdar n n vassal boyunduru÷una tabe olsun"
3 . Cavanúir iki dԥfԥ xԥlifԥ Müaviyԥnin görüúünԥ getdi. Birinci dԥfԥ (667-ci ildԥ) getmԥkdԥn mԥqsԥdi Xilafԥtdԥn bir vassal kimi as l olma÷ qԥbul etmԥklԥ Arran ԥrԥb ordular n n qarԥtindԥn qorumaq ümidindԥ idi. Bu, Cavanúirԥ müyԥssԥr oldu. Xilafԥt øran vԥ Suriya vilayԥtlԥrini istila edԥndԥn sonra iú÷alç l ÷ lap Bizans n Kiçik 1 N.Akinyan. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 309-322. 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 157-158/126; müqayisԥ et: Ⱥ.Ɇɸɥɥɟɪ. ɂɫɬɨɪɢɹ ɢɫɥɚɦɚ, ɫɬɪ. 289-291. 3 Yenԥ orada, sԥh. 156/125. 99 Asiyadak torpaqlar n n sԥrhԥdlԥrinԥdԥk geniúlԥndirdi. Bu zaman Bizans nԥinki Arrana heç bir kömԥk edԥ bilmirdi, hԥtta imperiyan n paytaxt yax nl ÷ nda olan vilayԥtlԥri dԥ öz ԥlindԥ saxlamaq iqtidar nda deyildi. Buna görԥ dԥ Cavanúirin uzaqlar görԥn çox tԥdbirli hԥrԥkԥti Arran qarú dak labüd da÷ nt dan yaln z qurtarmaqla qalmad , ona uzunsürԥn müharibԥ vԥ mԥhrumiyyԥtlԥrdԥn xeyli nԥfԥs dԥrmԥyԥ imkan verdi. Hԥr halda Cavanúirin 667-ci ildԥ Dԥmԥúqԥ ilk sԥfԥrindԥn sonrak üç ildԥ Arran ԥhalisi hԥr hans xarici hücumlardan xilas olmuúdu. Üç ildԥn sonra (670-ci ildԥ) xԥlifԥ Müaviyԥ yenidԥn Cavanúiri Dԥmԥúqԥ dԥvԥt etdi, burada o, Xilafԥt ilԥ Bizans aras ndak dan ú qda vasitԥçi rolunu oynay rd . (Bu zaman Bizans imperatorunun elçilԥri Xilafԥtin paytaxt na kömԥk haqq nda dan ú ÷a gԥlmiúdilԥr.) M.Kalankatuklu yaz r ki, "Konstantin hökmranl ÷ n n 30-cu ilindԥ hԥrԥm xadimlԥri onu öldürmԥk istԥyirdilԥr vԥ padúah [xԥlifԥ] yunanlar n nümayԥndԥ heyԥtinԥ ԥmr etmiúdi ki, ùԥrq knyaz n n [Cavanúirin] gԥlmԥsini gözlԥsinlԥr" 1 .
2 knyazl ÷ n ona tabe etdi vԥ onu mԥcbur edirdi ki, Atrpatakan n hakimliyini dԥ öhdԥsinԥ götürsün. Lakin Cavanúir bu tԥklif rԥdd etdi vԥ xԥlifԥdԥn xahiú etdi ki, "onun ölkԥsi üzԥrinԥ [Xilafԥt tԥrԥfindԥn] qoyulan a÷ r 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 159/127. Konstant n hökmranl ÷ n n 30-cu ili 670/1-ci ilԥ düúmԥlidir, lakin o, 668-ci ildԥ Siciliyada edam edilmiúdi. Bizansl lar n elçiliyi kubikulari Andreas n baúç l ÷ ilԥ (Feofan, sԥh. 348-350) 667-ci ildԥ, Konstant n ölümündԥn bir il ԥvvԥl Dԥmԥúqԥ, ermԥni qiyamç s Soboriusa (ùapux) qarú xԥlifԥdԥnkömԥk istԥmԥk mԥqsԥdilԥ gԥlmiúdi. Soborius da öz tԥrԥfindԥn elçi Sergiosu (Sarkisi) Müaviyԥnin yan na göndԥrib, bizansl lara qarú ondan kömԥk istԥmiúdi. Müaviyԥ kömԥk ԥvԥzinԥ, bizansl lardan bac tԥlԥb etdi. Tԥhqir olunmuú Andreas Dԥmԥúqi tԥrk etdi vԥ öz vԥzifԥsini yerinԥ yetirmԥkdԥ müvԥffԥqiyyԥt qazanan Sergios üçün pusqu düzԥltdi. Çox ehtimal, Cavanúir dan ú qlarda iútirak edirdi vԥ "hԥr vasitԥ ilԥ çal ú rd padúah onlar n [bizansl lar n] xeyrinԥ raz etsin". Lakin bizԥ belԥ gԥlir ki, 667-ci il, onun Dԥmԥúqԥ ilk vԥ ehtimal ki, yeganԥ sԥfԥr ilidir. 2
Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|