Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
94 ba÷lad vԥ gürcü qoúunlar n n kömԥyi ilԥ iranl lar Uti vԥ ùakaúen vilayԥtlԥrindԥ qԥti surԥtdԥ mԥ÷lub etmԥk ona müyԥssԥr oldu. Mԥ÷lub edilmiú iranl lar Sünik knyaz vasitԥsilԥ Cavanúiri mütarikԥyԥ raz edԥ bildilԥr, bundan sonra o, "böyük øran imperiyas n n süqutu vԥ ilk [Arran] padúahlar n n müstԥqilliyini xat rlay b, padúahl q calal nda onlar özü ilԥ müqayisԥ edԥrԥk bu f krԥ gԥldi ki, öz knyazl ÷ n daha heç kԥsԥ tabe etmԥsin" 1 . Lakin iranl lar hiylԥ ilԥ Cavanúirin atas n tutdular vԥ qar ú qdan istifadԥ edԥrԥk, yenidԥn Azԥrbaycandan Arrana hücum etdilԥr vԥ ԥyalԥtlԥri bir-bir tutma÷a baúlad lar. ùiddԥtli vuruúmalarda iranl lar yenidԥn vԥ qԥti olaraq mԥ÷lub edilib Arrandan qovuldular. "Yԥzdigerdin úahl ÷ n n 20-ci ilindԥ isԥ øran imperiyas tamamilԥ darmada÷ n edildi; bu, Hacԥr övlad n n (ԥrԥblԥrin) dünyada mԥúhur müharibԥlԥrinin 31-ci ili vԥ Cavanúirin [hökmranl ÷ n n] 15-ci ili idi" 2 . Yax n keçmiúdԥ ԥrԥb qoúunlar ilԥ etdiyi vuruúmalardan ald ÷ tԥԥssürat unutmayan Cavanúir ԥrԥblԥrin Arrana hücumundan sonra onlara qarú amans z mübarizԥyԥ baúlad . Onun atas Varaz-Qriqor Cavanúirin bu taktikas na etiraz edirdi, odur ki, Varaz ԥrԥblԥrlԥ dan ú ÷a girmԥyi qԥrara al b, "özxoúuna düúmԥnԥ tabe oldu" 3 . Lakin Cavanúir görԥndԥ ki, ԥrԥblԥr "tayfa baúç lar n mԥcbur edirlԥr qalalar Atmersex dövründԥ "alt nc dini y ÷ ncaq Kartaliniya, Kaxetiya, ùԥki, ùirvan, Svanetiya, Çԥrkԥz, Ovsetiya iIԥ birlikdԥ bütün da÷l q vilayԥti, bütün Yuxar Gürcüstan , Samsxeni Msxet patriarx taxt na tabe etdi. Gürcüstan katolikosu Qara dԥnizdԥn Dԥrbԥndԥ qԥdԥr biitün xalqlar vԥ ölkԥ padúahlar n n tacqoyma mԥrasimi keçirir vԥ keúiúlԥrinԥ rütbԥ verir" (Histoire de la Georgie, p. 236; M.Djanaúvili. Ad çԥkilԥn ԥsԥri, sԥh. 25-26). Ԥgԥr Atrnersexin padúahl q ixtiyar almas düz 639-cu ilԥ tԥsadüf edirsԥ, onda Cavanúirin øranl lardan uzaqlaú b getmԥsi Ktesifon (Mԥdain) vuruúmas ndan sonra (637) vԥ Nԥhavԥnd vuruúmas ndan ԥvvԥl (642) ola bilԥrdi.
1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 143/115. 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 144/115. Yԥzdigerd hökmranl ÷ n n 20-ci ili 651/2-ci ilԥ, hicri 31-ci ilԥ isԥ 24. 08. 651 -11. 08 652-ci ilԥ tԥsadüf edir. Demԥli, Cavanúirin hökmranl ÷ n n n birinci ili 637/8-ci ilԥ düúür. 3 Yenԥ orada, sԥh. 144/115. 95 onlara tԥslim etsinlԥr vԥ onlar n arvad-uúaqlar n girov saxlay rlar ki, ԥrԥblԥrԥ qarú qalxmas nlar" 1 , ermԥni sԥrkԥrdԥsi ilԥ ittifaq ba÷lad 2 vԥ
onu Bizans imperatorunun vassal olma÷a meyillԥndirdi. Cavanúir ciddi siyasi úԥrait qarú s nda manevr etmԥyԥ tԥúԥbbüs göstԥrdi vԥ imperator II Konstanta (641-668) müraciԥt edib "uzaqda olan bir xalq özünԥ yeni tԥbԥԥliyԥ qԥbul etmԥyi" 3 ona tԥklif etdi. Bizans çoxdan arzulad ÷ bu ittifaqa hԥvԥslԥ raz oldu, çünki cԥnubdan yax nlaúan dԥhúԥtli tԥhlükԥ imperatoru vadar edirdi ki, imperiyan n úԥrq sԥrhԥdlԥrini möhkԥmlԥtmԥyin f krini çԥksin. 654-cü ildԥ imperator II Konstant ilԥ Cavanúir bir neçԥ dԥfԥ görüúdülԥr; bu gorüúlԥrdԥ hԥr iki tԥrԥf maraqland ran ԥn ciddi mԥsԥlԥlԥr hԥll olunurdu. II Konstant bu ittifaq Alban knyaz na qiymԥtli hԥdiyyԥlԥr göndԥrmԥklԥ möhkԥmlԥndirdi. "II Konstant ona bԥxúiú olaraq gözԥl hԥdiyyԥlԥr: arxas q z la tutulan, oyma nax úl gümüú taxt, zԥrli paltarlar, öz kԥmԥrindԥn mirvari düzülmüú q l nc göndԥrdi. Onu proton-patrisi edԥrԥk ԥmr etdi ona 12000 kiúi 4 üçün bԥxúiúlԥr, patrisi, ipat, apoipat, stratelat vԥ elist diplomlar göndԥrsinlԥr ki, istԥdiyi adama bԥxú etsin... Onun o÷ullar n patrisi etdi. O, ilk alban padúahlar na mԥxsus bütün kԥnd vԥ vilayԥtlԥri nԥsildԥn-nԥslԥ ona verdi"
5 . 1 Yenԥ orada, sԥh. 144/115. 2 Albanlar, habelԥ gürcü vԥ süniklilԥr 654-cü ildԥ Ermԥnistan ԥrԥblԥrԥ tԥslim edԥn Teodor Rútuninin tԥrԥfdar kimi qeyd edilir(b a x: Sebeos, sԥh. 151- 155). Cavanúirin atas ԥmԥlԥ gԥlmiú vԥziyyԥti yaxú baúa düúürdü vԥ onun qԥbul etdiyi qԥrar yeganԥ düzgün qԥrar idi. Cavanúir isԥ, görԥcԥyimiz kimi, Muúeq Mamikonyana vԥ II Konstanta tԥrԥf meyil göstԥrdi. Arran xalq na gԥldikdԥ isԥ, Bizansa möhkԥm müqavimԥt göstԥrdiyinԥ görԥ Cavanúirin müttԥfiqi adlananlar bu xalq amans zcas na qarԥt etdilԥr (Sebeos, sԥh. 155). "II Konstant öz qoúununun bir hissԥsini øberiya, Aqvaniya vԥ Sünikԥ göndԥrdi ki, onlar n (Rútuni ilԥ) ittifaq n pozsun. Bizans qoúunlar onlar n ölkԥsini qarԥt etdi vԥ tapd qlar hԥr úeyi qarԥt edԥndԥn sonra öz padúahlar n n yan na qay td ". K.P.Patkanov ("ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 144.): "Smbad Baqratuni – Ermԥnistan mԥrzban d r" (yanl úd r). 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 145/116. 4 K.P.Patkanov: "1200 kiúi". 5 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 145, 148/116-117, 119. 96 M.Kalankatuklu yaz r ki, Cavanúirin hökmranl q etdiyi vilayԥtlԥrin hüdudlar Gürcüstan sԥrhԥdlԥrindԥn tutmuú hunlar qap s [Dԥrbԥnd] vԥ Araz çay nadԥk uzan rd 1 .
ittifaq n baúqa, zԥnnimizcԥ, daha do÷ru variant na rast gԥlirik. Sebeosun dediyinԥ görԥ, Qԥrbi Ermԥnistanda olan II Konstant øberiya, Albaniya vԥ Simik hökmdarlar n n o zaman ԥrԥblԥrlԥ ittifaq ba÷lam ú ùԥrqi Ermԥnistan hakimi Teodoros Rútuni ilԥ öz ittifaqlar n möhkԥmlԥndirmԥlԥrinԥ mane olmaq mԥqsԥdilԥ hԥmin ölkԥlԥrԥ ordu göndԥrmiúdi. Çox ola bilԥr ki, Cavanúir tԥkcԥ II Konstant ilԥ deyil, Rútuni ilԥ dԥ ittifaqda idi vԥ yaln z Bizans n Albaniya üzԥrinԥ hücum edԥcԥyi tԥhlükԥsi onu II Konstantin tԥrԥfindԥ olma÷a mԥcbur etmiúdi 2 . Ԥgԥr bu cԥhԥt hԥqiqԥtԥ uy÷undursa, onda belԥ zԥnn etmԥk olar ki, M.Kalankatuklunun bԥhs etdiyi görüúlԥrԥ getmԥklԥ Cavanúirin güddüyü mԥqsԥd yaln z cԥnubdan yax nlaúan tԥhlükԥ qarú s nda Bizans n siyasi vԥ hԥrbi imkanlar n n nisbԥtini aydnlaúd rmaq idi. M.Kalankatuklunun dediyinԥ görԥ, Bizans imperatorunun Cavanúir ilԥ görüúlԥrindԥn biri "Konstantinin hökmranl ÷ n n 19-cu ilindԥ" 3
yax n adamlar ndan birini Cavanúirin yan na göndԥrdi ki, özü ilԥ görüúmԥsini ondan xahiú etsin; o da [Cavanúir] tԥcili olaraq midiyal lar ölkԥsinԥ böyük imperatorun yan na gԥldi; imperator da onun gԥldiyini eúidԥn kimi úԥxsԥn onu qarú lamaq üçün Künqr 4 1
olaraq Teodoros Rútuniyԥ Ermԥnistan, øberiya, Aqvaniya vԥ Sünik üzԥrindԥ Qafqaz da÷lar vԥ Çoqa qap s nadԥk hakimiyyԥt verdi" (Sebeos, sԥh. 159). Lakin Sebeosa görԥ, bu zaman xԥlifԥ I Müaviyԥ (661-680) imiú. 2 Sebeos, sԥh. 154-155. 3 659/60-c ildԥ. Lakin II Konstant tԥkcԥ bir dԥfԥ 654-cü ildԥ (ørana deyil) Ermԥnistana gԥlmiúdi (B a x: Grousset. Histoire, p. 302). 4 N.Adonts (N.Adonz. Anahit, p. 26) Künqr ilԥ Kanqavarini eynilԥúdirir vԥ belԥ hesab edir ki, M.Kalankatuklu Konstant ilԥ øraklini sԥhv salm úd r. "ørakli 627-ci ildԥ, Ktesifona girmԥklԥ, Hԥmԥdana daxil oldu... Künqr onun yolunda Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|