Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
142 Xԥzԥrlԥr Barcikin komandas alt nda 100 min nԥfԥrlik qoúunu Sԥid ordusuna qarú göndԥrdilԥr. Beylԥqan yax nl ÷ ndak çay n kԥnar nda 1 baú verԥn vuruúma nԥticԥsindԥ xԥzԥrlԥr darmada÷ n edildi. Barcikin özünü isԥ Sԥid atdan sald vԥ baú n kԥsԥrԥk Hiúama göndԥrdi
2 . Ԥrԥblԥr xԥzԥrlԥrin üzԥrindԥ böyük qԥlԥbԥ çald lar, çoxlu qԥnimԥt ԥlԥ keçirdilԥr. Hԥr bir ԥrԥb ԥsgԥrinԥ mükafat olaraq, az 1700 dinar (!) verildi 3 .
paytaxta ça÷ rd . Mԥslԥmԥ ibn Ԥbd ül-Maliki Ermԥnistan vԥ Azԥrbaycana hakim tԥyin etdi; o dԥrhal xԥzԥrlԥrԥ qarú hücuma baúlad vԥ q úa yax n Dԥrbԥndԥ çatd 4 . Hicri 113 (731-732)-cü ildԥ Mԥslԥmԥ daha irԥliyԥ do÷ru hücum edԥrԥk, Balancara çatd ; buradak vuruúmada xaqan n ikinci o÷lu öldürüldü 5 .
soxuldular 6 , lakin Dԥrbԥnddԥ mԥ÷lub edildilԥr. 1000 nԥfԥr öz ailԥlԥri ailԥlԥri ilԥ birlikdԥ ԥsir düúdü 7 . Sonrak hicri 114 (732-733)-cü ildԥ 8 ԥrԥblԥr Hiúam n Cԥzirԥ, Azԥrbaycan vԥ Ermԥnistan hakimi tԥyin etdiyi Mԥrvan ibn Mԥhԥmmԥdin komandas alt nda xԥzԥrlԥrԥ qarú hücuma keçdilԥr. Mԥrvan n qԥrargah Kasalda (Qazaxda) idi 9 , buradan Bԥrdԥyԥ 40 fԥrsԥx vԥ Tiflisԥ 20 fԥrsԥx yol var idi 10 . O, buradan Daryal keçidi 1 øbn ԥl-Ԥsir, V, 120; Dԥrbԥndnamԥ, sԥh. 178-180 2 Ԥl-Yԥqubi, II, 381. 3 Bԥlԥmi, 531; A. Bak xanov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 57. 4 Ԥt-Tԥbԥri, II, 1531-1532; øbn ԥl-Ԥsir, V, 120; Kitab ԥl-Uyun, sԥh. 90. 5 Ԥt-Tԥbԥri, I, 1560; Kitab ԥl-Uyun, sԥh. 90; øbn ԥt-Ԥsir, V, 129-130. 6 Ԥt-Tԥbԥri, II, 1560; øbn ԥl-Ԥsir, V, 120; ԥl-Yԥqubi, II, 381. 7 Bԥlaziri, 207; Bԥlԥmi, 533-534. 8 Ԥt-Tԥbԥri, II, 1562; øbn ԥl-Ԥsir, V, 131-132; Kitab ol-Uyun, sԥh. 90. 9 Kasal haqq nda b a x: V.Minorsky. Kasal (Kazah), p. 120-123. 10 Ԥl-Bԥlazuri, 207. Vardan (sԥh. 95) deyir ki, "Mԥrvan hun úԥhԥri Varaçana hücum etdi vԥ oradan qԥlԥbԥ ilԥ qay td ". 143 vasitԥsi ilԥ xԥzԥrlԥrin diyar na hücuma keçdi, qoúunun digԥr hissԥsinԥ isԥ ԥmr etdi ki, Dԥrbԥnddԥn hücuma keçsinlԥr. Bԥlazurinin dediyinԥ görԥ, ԥrԥblԥrin gücündԥn qorxuya düúԥn xaqan sülh istԥdi, Mԥrvan isԥ ԥsir ald ÷ xԥzԥrlԥri "Samur ilԥ ùabiran aras nda düzԥnlikdԥ Lakzlar vilayԥtindԥ yerlԥúdirdi" 1 Varaçan úԥhԥrini alan Mԥrvan böyük qԥnimԥt ԥldԥ etdi vԥ "Hunlar ölkԥsindԥn úanl qԥlԥbԥ ilԥ qay td . Partav úԥhԥristan na [paytaxt na] çatan Mԥrvan qԥnimԥtin beúdԥ birini vԥ ԥsirlԥri öz hökmdar Geúama [Hiúama] gondԥrdi vԥ ona mԥktub yaz b qԥlԥbԥ haqq nda mԥlumat verdi" 2
Xaqan islam dinini qԥbul etdi, Mԥrvan isԥ "ùirvan hökmdar na (ùirvanúaha - Z.B.) bir vԥzifԥ olaraq tapú rd ki, müsԥlman ordusu xԥzԥr diyar na hücum edԥrkԥn qoúunun qaba÷ nda getsin, bu ordu oradan qay darkԥn arxada gԥlsin" 3 .
xԥzԥrlԥr ԥrԥblԥrin nԥzarԥti alt nda idi. Abbasilԥr hakimiyyԥt baú na gԥlԥndԥ xԥzԥrlԥr Xilafԥtdԥ baú verԥn hadisԥlԥrdԥn istifadԥ edԥrԥk, öz paytaxtlar nda xԥlifԥ nümayԥndԥlԥrini öldürüb, bir müddԥt müstԥqil oldular.
Bizans da Xilafԥtdԥki daxili çԥkiúmԥlԥrdԥn istifadԥ edԥrԥk, Zaqafqaziyada öz hԥrbi vԥ diplomatik fԥaliyyԥtini güclԥndirdi. Xԥlifԥ Mԥnsur (754-775) hakimiyyԥt baú na gԥlԥn kimi, ԥrԥblԥr Bizansa qarú dԥrhal ԥks-tԥdbir gordülԥr, "Mԥnsur xԥlifԥ olanda Yԥzid ibn Useyd ԥs-Sulamini Azԥrbaycan vԥ Ermԥnistana hakim tԥyin etdi. O, [Yԥzid] Bab ԥl-Lan [Daryal] tutdu vԥ orada muzdlu ԥsgԥrlԥrdԥn ibarԥt qarnizon yerlԥúdirdi. Sonra o, sanarlar tabe etdi vԥ onlar xԥrac vermԥyi öhdԥlԥrinԥ götürdülԥr. Bu zaman Mԥnsur ona mԥktub yazaraq ԥmr etdi ki, xԥzԥr padúah ilԥ qohum olsun. Yԥzid bu ԥmri yerinԥ yetirdi" 4 . Bu, úübhԥsiz, onu göstԥrir ki, 1 Ԥl-Bԥlazuri, 208; øbn ԥl-Ԥsir, V, 132. 2 Gevond sԥh. 80-81. 3 Ԥl-Bԥlazuri, 209; ԥl-Yԥqubi, II. 382; øbn ԥl-Ԥsir, V, 133 4 Ԥl-Bԥlazuri, 209-210; ԥl-Yԥqubi, II, 446-447. 144 xԥzԥrlԥr yenidԥn qüvvԥtlԥnmiúdilԥr vԥ Bizansdan kömԥk görüb tԥhrik edilԥrԥk, Xilafԥtin mԥnafeyi üçün tԥhlükԥ tԥúkil etmԥyԥ baúlam úd lar. Mԥnsur bununla hesablaúmal idi, çünki Bԥrdԥdԥ olan Yԥzidԥ göndԥrdiyi baúqa bir mԥktubda belԥ yazm úd : nԥ qԥdԥr ki, xԥzԥrlԥr fԥald r, Azԥrbaycan onun caniúinliyi üçün rahat yer olmayacaqd r – "mԥn sԥnin üçün vԥ bütün sԥnin vilayԥtin üçün xԥzԥrlԥr tԥrԥfindԥn gԥlԥn tԥhlükԥdԥn ehtiyat edirԥm" 1 .
"onun üçün bir o÷lan do÷du, lakin uúaq öldü; anas da do÷um zaman öldü"
2 . Bu hadisԥ haqq nda Gevond belԥ mԥlumat verir: "Yԥzid öz hökmranl ÷ zaman , Xaqan adlanan ùimal padúah n n yan na elçilԥr göndԥrdi ki, onunla qohum olsun, belԥliklԥ dԥ, onunla vԥ xԥzԥr qoúunlar ilԥ sülh úԥraitindԥ dolans n. Xԥzԥr padúah öz q z Xatunu ona vermԥyԥ raz oldu" 3 .
vԥ uúa÷ ԥrԥblԥr özlԥri öldürmüúlԥr. Bundan bir az sonra Xaqan ԥrԥblԥrԥ qarú müharibԥyԥ baúlad . "Xaqan güclü qoúun toplayaraq, onu Xatirlitber nԥslindԥn olan sԥrkԥrdԥ Raj Tarxana [ԥrԥbcԥ Rԥs Tarxana] tapú rd vԥ Yԥzidin idarԥ etdiyi bizim ölkԥyԥ göndԥrdi. Xԥzԥrlԥr böyük Kür çay n n úimal tԥrԥf nԥ sԥpԥlԥnԥrԥk, bir çox vilayԥtlԥri 4 , ham s Albaniya vilayԥtlԥri olan Xecar, Qala, Ostan-i Marzpanyan 5 , Xaband 6 , Qelave, ùake, Biyes, Xeni, Kambexçan 7 ,
tutdular 8 vԥ says z-hesabs z mal-qara vԥ ilx apard lar 1 . Bundan
1 øbn Ԥsam, II, 241. (Kurat, p. 272). 2 Ԥl-Bԥlazuri, 210; øbn Ԥsam, II, vԥr. 242 a. 3 Gevond, sԥh. 92; K.Segledi. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 79. 4 Albaniya vilayԥtlԥrinin adlar haqq nda b a x: Ɇ.ɏɨɪɟɧɫɤɢɣ. ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɪɦɟɧɢɢ. 5 N.Hubsehmann. Die Altar menische ortsnamen, p. 461. 6 Yenԥ orada, sԥh. 348-349. 7 Y.Marquart. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 118. 8 ɇ.Ⱥɞɨɧɰ. Ⱥɪɦɟɧɢɹ ɜ ɷɩɨɯɭ ɘɫɬɢɧɢɚɧɚ, ɫɬɪ. 220. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|