Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
133 vilayԥt vԥ kԥndlԥri tutdular, qԥnimԥt vԥ çoxlu ԥsir ԥlԥ keçirib, öz ölkԥlԥrinԥ getdilԥr" 1 . Bu vuruúmada bütün üç ölkԥ qoúunlar n n inadl müqavimԥtinԥ baxmayaraq, xԥzԥrlԥr böyük qԥlԥbԥ qazand lar. Belԥliklԥ, onlar "Albaniya ilԥ bu yax nlarda ԥmԥlԥ gԥlmiú dini ԥlaqԥlԥri unudaraq" 2
zԥiflԥmԥsindԥn istifadԥ edib yenidԥn Arrana, sonra da Gürcüstan vԥ Ermԥnistana növbԥti da÷ d c basq n etdilԥr 3 .
vuruúmalar gedirdi. Xԥlifԥ ԥleyhdar Ԥbd-ul-lah ibn ԥz-Zübeyrin üsyan yat r ld qdan sonra hakimiyyԥt baú na Mԥrvanilԥr sülalԥsinin banisi I Mԥrvan keçdi. Mԥrvan cԥmi bir il hakimiyyԥt baú nda dayana bildi (684-685), sonra onun o÷lu Ԥbd-ül-Malik (685-705) xԥlifԥ oldu. Mԥhz bu qar ú q zamanda "errnԥnilԥr, gürcülԥr vԥ a÷vanlar 30 illik itaԥtdԥn sonra {ԥrԥblԥrԥ} daha vergi vermԥdilԥr" 4 .
bar ú q ba÷lad ; hԥmin bar ú ÷a görԥ, Arran, Gürcüstan vԥ Ermԥnistandan al nan vergi Xilafԥt ilԥ Bizans aras nda bԥrabԥr bölünmԥyԥ baúlad 5 . Zaqafqaziya hԥr iki qüdrԥtli rԥqib üçün nüfuz dairԥsi oldu; onlardan hԥr biri burada istԥdiyi kimi hԥrԥkԥt edirdi: hücum edir, rԥhmsizliklԥ qarԥt edir vԥ ԥhalini ԥsarԥt alt na al r, maddi nemԥtlԥri mԥhv edirdi. Mԥsԥlԥn, 688-ci ildԥ II Yustinian Ermԥnistana çox böyük qoúun göndԥrdi; bunlar da 25 mahal talan etdi vԥ 8 min ailԥni qul kimi satd 6 . Sonrak 689-cu ildԥ Ermԥnistana yenidԥn hücum etdilԥr; bu dԥfԥ hücum iki tԥrԥfdԥn: - hԥm Bizans, hԥm dԥ 1 Gevond, sԥh. 10; Asagik, sԥh. 72, 91; Vardan, sԥh 90; K.Qandzaketsi, sԥh. 39 2 D.M.Dunlop, p. 60; History..., p. 270. 3 Xԥzԥrlԥrlԥ ԥrԥblԥr aras nda xԥlifԥ Ԥbd-üI-Malikin hökmranl ÷ ndan baúlayaraq 710-cu ilԥdԥk edilԥn müharibԥlԥr haqq nda b a x: F.Gabrieli. le califfato di Hisman, p. 74-85; A. H.V.Togan. Ibn Fadlan, p. 296-298. 4 Gevond, sԥh. 9-10. 5 ɘ.Ʉɭɥɚɤɨɜɫɤɢɣ. ɂɫɬɨɪɢɹ ȼɧɡɚɧɬɢɢ, III, ɫɬɪ. 251. 6 Asogik. sԥh. 72; Gevond, sԥh. 10-11 134 Xilafԥt tԥrԥfindԥn edildi vԥ Ermԥnistana yenidԥn dԥhúԥtli fԥlakԥt üz verdi 1
689-690-c illԥrdԥ Zaqafqaziya ölkԥlԥrinԥ qarú ikinci hԥrbi sԥfԥrԥ II Yustinian özü baúç l q etdi. O öz qoúunlar n üç dԥstԥyԥ böldü vԥ bunlar Gürcüstan, Arran vԥ Ermԥnistana göndԥrdi. II Yustinian "bu ölkԥlԥrin bütün knyazlar n öz yan na ça÷ rd ; onlar da heç istԥmԥdiklԥri halda onun yan na gԥlmԥyԥ mԥcbur oldular: II Yustinian bԥzi knyazlar özü ilԥ apard , digԥrlԥrindԥn tԥlԥb etdi ki, öz o÷lanlar n onun yan nda girov qoysunlar. Bԥzi knyazlara isԥ hԥdiyyԥlԥr verib, onlar ad çԥkilԥn ölkԥlԥrin hökmdar tԥyin etdi: Nersesi... Ermԥnistan hökmdar , ikinci knyaz A÷van padúah , patrisi Varazdat [Varaz-Trdat ] ekzarx etdi, onlara kömԥk üçün 30 min qoúun verdi, özü isԥ Konstantinopola qay td 2 . Belԥliklԥ, Ԥbd-ül-Malik vԥ II Yustinian aras nda bar ú q haqq nda ba÷lanan saziú nԥticԥsindԥ, Arran "üç xalqa: xԥzԥrlԥrԥ, taciklԥrԥ [Xilafԥtԥ] vԥ yunanlara [Bizansa] bac verirdi" 3 . I Varaz-Trdat xԥzԥrlԥrlԥ münasibԥti nizama sald qdan sonra bu qԥrara gԥldi ki, Bizansa dözülmԥz dԥrԥcԥdԥ a÷ r bac daha vermԥsin, çünki bu bac üzündԥn "bԥrk s x nt çԥkirdi" 4 . Bu mԥqsԥdlԥ mԥqsԥdlԥ o, iki o÷lu Haciq vԥ Vardan ilԥ birlikdԥ dan ú q aparmaq üçün 699-cu ildԥ ildԥ Konstantinopola getdi. Burada II Yustinian onlar qalaya sald , buna gorԥ ki, I Varaz-Trdat Xilafԥt ilԥ yax nlaúm ú vԥ Bizansla hԥr bir ԥlaqԥni kԥsmiúdi. II Yustinian I Varaz-Trdat n o÷lanlar n öz yan nda girov saxlad , knyaz n özünü dԥ geri buraxmay b, 704-cü ilԥdԥk 5 il Konstantinopolda saxlad . Bu zaman Arranda elԥ bir hadisԥ baú verdi ki, Xilafԥtin bu iúԥ bilavasitԥ qar úmas na sԥbԥb oldu. Xalkedon dini tԥliminin ard nca gedԥn Girdiman yepiskopu Nerses Bakur I Varaz-Trdat n arvad 1 Yenԥ orada. Müqayisԥ et: Feofan, sԥh. 267. 2 Asogik, sԥh. 72. 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 253. 4 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 253/203. 135 Spraman dilԥ tutub "özünün A÷van patriarxl ÷ na dԥvԥt olunmas n " ondan xahiú edԥ bildi, çünki Yeliazar ölԥndԥn sonra (688-ci ildԥ) katolikos taxt boú qalm úd . Varaz-Trdat Bizansda olanda Nerses bu qԥrara gԥldi ki, knyaz n Xilafԥtlԥ yax nlaúmaq siyasԥtinin ԥleyhinԥ ç xs n vԥ Konstantinopola tabe olma÷a davam etsin. Lakin knyaz ùeroy baúda olmaqla Arran n bir qrup nüfuzlu feodallar xalkedonçulu÷un qat düúmԥni olduqlar na görԥ buna mane oldular. Xԥlifԥ Ԥbd-ül-Malik Ermԥnistan katolikosu ølyan n mԥktubunu ald qdan sonra, Bԥrdԥdԥ dini y ÷ ncaq ça÷ rmas n ona ԥmr etdi; bu y ÷ ncaqda Nerses, Bakur xԥlifԥ nümayԥndԥsinin hüzurunda mürtԥd elan olundu, knyaz arvad Sprama isԥ qalaya sal nd . Bundan ԥlavԥ, xԥlifԥ bir çox Arran knyazlar n n xüsusi siyah ya al nmas n ԥmr etdi, ona görԥ ki, "ԥgԥr onlardan biri diof zit olarsa, q l nc vԥ ԥsarԥtlԥ mԥhv edilmԥlidir" 1 . 704-cü ildԥ knyaz I Varaz-Trdat Arrana qay td vԥ bu zamandan Arran Xilafԥtdԥn as l bir vassal oldu. Ölkԥ "ancaq taciklԥrԥ [ԥrԥblԥrԥ]" 2 bac vermԥyԥ baúlad , çünki bu vaxt Ԥrԥb- Bizans müharibԥlԥrinin baúlanmas ilԥ ԥlaqԥdar olaraq Ermԥnistana Mԥhԥmmԥd ibn Mԥrvan n komandanl ÷ alt nla ԥrԥb qoúunlar göndԥrilmiúdi. Ԥrԥblԥrin cԥza dԥstԥsi Arrana da göndԥrilmiúdi. Mԥhԥmmԥd ibn Mԥrvan burada knyaz ùeroyu vԥ ona yax n olan adamlar tutub Taron vasitԥsilԥ Dԥmԥúqԥ göndԥrdi 3 . Knyaz I Varaz-Trdat n 4 hökmranl ÷ ndan baúlayaraq Arran hԥtta öz vassall ÷ n da itirdi. Ölkԥdԥ xԥlifԥnin caniúinlԥri tam hökmran olma÷a baúlad lar. Knyaz vԥ katolikos caniúinlԥrin yan nda bir növ mԥúvԥrԥtçi oldular; onlar müstԥqil surԥtdԥ daha heç bir qԥrar qԥbul edԥ bilmirdilԥr. 1 Yenԥ orada, sԥh. 246-247/197-198. 2 Yenԥ orada, sԥh. 253/203. 3 Yenԥ orada, sԥh. 259-260. 4 I Varaz-Trdat n vԥfat tarixi mԥnbԥdԥ göstԥrilmir, Yaln z deyilir ki, "...bu Varaz-Trdat n günlԥrindԥ A÷vaniya içԥrisindԥ dԥhúԥtli acl q oldu". ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 253-254. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|