Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ

139

vuruúmadan sonra tԥslim oldu vԥ ԥrԥblԥr çoxlu qԥnimԥt ԥldԥ etdilԥr

1

.

Cԥrrah bu úԥhԥrlԥrin ԥhalisini Arran ԥrazisinԥ, xüsusilԥ Qԥbԥlԥ

mahal na köçürtdü, burada xԥzԥrlԥrin mԥskԥn sald ÷  kԥndlԥr var idi

2

.

idi

2

.

øbn ԥl-Ԥsirin verdiyi mԥlumata görԥ, hԥr bir ԥrԥb atl s

Balancar vuruúmas ndan sonra qԥnimԥt olaraq 300 dinar alm úd

3

.

Yenԥ dԥ ibn ԥl-Ԥsirin verdiyi mԥlumata görԥ, ԥrԥb ordusunda 30 min

atl  oldu÷unu nԥzԥrԥ alsaq, xԥzԥrlԥrdԥn al nan pulun böyük bir

mԥblԥ÷ tԥúkil etdiyini görԥrik. Ԥrԥblԥr xԥzԥrlԥrdԥn çoxlu ԥsir ald lar.

Balancardan sonra Cԥrrah n ordusu Vabandar (ya da

Vananlar)

4

 úԥhԥrini ald ; burada 40 min türk evi var idi, bu ordu

xaqanl q ԥrazisindԥ daha bir neçԥ yürüú etdikdԥn sonra, q úlamaq

üçün ùԥki vilayԥtinԥ çԥkildi.

Hicri 107 (725-726)-ci ildԥ xԥlifԥ Hiúam (724-743) Cԥrrah

vԥzifԥdԥn kԥnar edԥrԥk Ermԥnistan vԥ Azԥrbaycan hakimi vԥzifԥsinԥ

öz qardaú  Mԥslԥmԥ ibn Ԥbd-ül-Maliki tԥyin etdi

5

.

Hicri 108 (726-727)-ci ildԥ xԥzԥrlԥr "xaqan n o÷lunun"

komandas  alt nda Arrana növbԥti hücum etdilԥr. Ölkԥni iú÷al

etdikdԥn sonra Azԥrbaycana tԥrԥf yeridilԥr vԥ orada bԥzi úԥhԥrlԥri

mühasirԥyԥ ald lar. Ԥl-Haris ibn Ԥmra ԥt-Tainin komandas  alt nda

ԥrԥb ordusu onlara qarú  hücuma keçdi. Xԥzԥrlԥrin qarú s  al nd ,

onlar mԥ÷lub edilib Araz n o tay na qovuldular, oradan isԥ geri

çԥkilmԥyԥ mԥcbur oldular

6

.

1

Ԥl-Bԥlԥmi, sԥh. 522-524; øbn Ԥsam, vԥr. 180a-181.

2

Ԥl-Bԥlazuri, sԥh. 194. b a x: A. Bak xanov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh, 55.

3

 øbn ԥl-Ԥsir, V, 84; M.Kmoúko (sԥh. 152) 30 dinar göstԥrir.

4

øbn ԥl-Ԥsir, V, 84; Vardan (sԥh. 95): "Varaçan"'. Bu úԥhԥr haqq nda b a

x: Ɇ.Ⱥɪɬɚɦɨɧɨɜ. Ɉɱɟɪɤɢ…, ɫɬɪ. 1-49; ɂɫɬɨɪɢɹ ɯɚɡɚɪ, ɫɬɪ. 207-208.

5

Mԥslԥmԥ haqq nda b a x: øbn ԥl-Ԥsir, V, 102.

6

Ԥt-Tԥbԥri bu hadisԥ üçün hicri 108 (729/130)-ci ilini göstԥrir: øbn ԥl-

Ԥsir, V, 104; Feofan, sԥh. 340-341; "Hԥmin [728] ildԥ xԥzԥr úahzadԥsi xaqan n

o÷lu Midiyaya [Azԥrbaycana] böyük hücum etdi. Xԥzԥrlԥr Midøya ԥyalԥtlԥrini

viran etdilԥr".

---

140

727 vԥ 728-ci illԥrdԥ Mԥslԥmԥ ibn Ԥbd-ül-Malik

Azԥrbaycandan iki dԥfԥ xԥzԥrlԥrin üzԥrinԥ hücum etdi

1

. O, xaqanl q

ԥrazisinԥ basq n edib, müxtԥlif yaúay ú mԥntԥqԥlԥrinԥ hücumlar edir,

ԥsir vԥ qԥnimԥtlԥrlԥ geri qay d rd

2

.

729-730-cu illԥrdԥ Hiúam Mԥslԥmԥni geri ça÷ rd  vԥ ԥl-

Cԥrrah ibn Abdullah ԥl-Hԥkԥmini yenidԥn Ermԥnistan vԥ

Azԥrbaycan n hakimi tԥyin etdi; o isԥ çox çԥkmԥdԥn yenidԥn úimala

do÷ru hücuma baúlad

3

.

730-731-ci illԥrdԥ xԥzԥr vԥ türklԥrin 300 min nԥfԥrlik ordusu

4

ordusu

4

 Barcikin komandas  alt nda ԥrԥblԥrԥ qarú  ԥks-hücuma

baúlay b Dԥrbԥnd, Daral vԥ digԥr keçidlԥrlԥ Arran ԥrazisinԥ soxuldu

5

.

soxuldu

5

. Ԥl-Cԥrrah öz qoúunlar n  Bԥrdԥ yolu ilԥ Ԥrdԥbilԥ çԥkdi vԥ

orada hadisԥlԥrin inkiúafm  gözlԥmԥyԥ baúlad .

Xԥzԥrlԥr ԥrԥb qoúunlar n n harada yerlԥúdiyini bir gürcü

knyaz ndan öyrԥndilԥr

6

. øki ordu Araz sahilindԥki Varsanda üz-üzԥ

gԥldi. Ԥrԥblԥr xԥzԥrlԥrin üstün qüvvԥlԥrinin tԥzyiqi alt nda Ԥrdԥbilԥ

tԥrԥf çԥkildilԥr; burada Savalan da÷  yax nl ÷ nda onlar n aras nda bir

gecԥ-gündüz davam edԥn böyük vuruúma oldu. Ԥrԥblԥr tamamilԥ

mԥ÷lub edildilԥr, ԥl-Cԥrrah öldürüldü

7

.

Xԥzԥrlԥr uzun mühasirԥdԥn sonra Ԥrdԥbili ald lar, úԥhԥrin kiúi

ԥhalisini q rd lar, qad n vԥ uúaqlar  isԥ ԥsir apard lar

8

. Sonra xԥzԥr

1

øbn ԥl-Ԥsir, V, 108, 115.

2

Ԥt-Tԥbԥri, II, 1500-1506; ԥl-Yԥqubi, II, 315; øbn ԥl-Ԥsir, V, 108, 115;

Feofan, sԥh. 341.

3

ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 209-210; ԥt-Tԥbԥri, II, 1527; øbn ԥl-Ԥsir, V, 117.

4

Gevond, sԥh. 71-72; ԥt-Tԥbԥri, II, 1530-31; øbn ԥl-Ԥsir, V, 118.

5

Bԥlԥmi, sԥh. 517.

6

Yenԥ orada, sԥh. 516.

7

ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 261; ԥl-Malik, sԥh. 79; ԥt-Tԥbԥri, II, 1521; ԥz-

Zԥhԥbi, sԥh. 56; Dԥrbԥndnamԥ, sԥh. 175-176; øbn ԥl-Ԥsir, V, 118; "Aqvan tarixi"nԥ

görԥ ԥl-Cԥrrah erm. eras n n 179 (28.05.730-27.05.731)-cu ilindԥ, ԥrԥb

mԥnbԥlԥrinԥ görԥ hicri 112 (26.03.730-14.03.731)-ci öldürülmüúdür (Baratov. Sitat

gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 79).

8

øbn ԥl-Ԥsir, V, 112, Feofan, sԥh. 626; Gevond, sԥh. 72,

---

141

ordusu Azԥrbaycan  viran etdi, ölkԥnin úԥhԥr vԥ qalalar n  bir-birinin

ard nca tutub Diyarbԥkrԥ vԥ Mosula çatd

1

.

Gevond xԥzԥrlԥrin basq n  haqq nda belԥ mԥlumat verir.

"Onlar Hunlar torpa÷ ndan, Cor [Dԥrbԥnd] keçidindԥn, Maskutlar

torpa÷ ndan keçԥrԥk Paytakaran [Beylԥqan] ölkԥsinԥ basq n etdilԥr;

Araz çay ndan keçib ørana [Azԥrbaycana] getdilԥr, Artaveti

[Ԥrdԥbili], Qandzak-ùahastan , Atúi-Baquan adlanan vilayԥti, Spatar-

Perozu vԥ Ormizd-Perozu da÷ td lar"

2

.

Xԥzԥrlԥrin belԥ sürԥtli hücumu xԥlifԥni vԥ onun saray ԥhlini

çox çaúd rd . Hiúam ԥrԥb qoúunlar n n baú komandan  vԥzifԥsinԥ Sԥid

ibn Ԥmr ül-Xԥraúini tԥyin etdi vԥ o dԥrhal 30 minlik ordu ilԥ

xԥzԥrlԥrԥ qarú  yola ç xd . Sԥid xԥlifԥdԥn mԥxaric üçün 100 min

dirhԥm pul da ald

3

.

Ԥrԥblԥr Van gölü yax nl ÷ ndak  Xilat úԥhԥri hasarlar

qaba÷ nda xԥzԥrlԥrlԥ qarú laúd lar

4

.  Ԥrԥblԥr  hücumla  úԥhԥri  al b

xԥzԥrlԥri tԥqib etmԥyԥ baúlad lar. Onlar Bԥrdԥ üzԥrinԥ hücuma

keçԥrkԥn yolda bütün qalalar  da÷ d rd lar. Ԥrԥblԥr "onlar  [xԥzԥrlԥri]

tamamilԥ mԥ÷lub edib onlar n bayra÷ n   ald lar; bayra÷ n mis tԥsviri

indiyԥdԥk Xԥraúi dԥstԥsindԥ onlar n ԥcdad n n igidliyi úԥrԥfinԥ

saxlan l r"

5

.

Bԥrdԥdԥ Sԥid úԥhԥr ԥhalisi qarú s nda nitq söylԥyib, onlar

xԥzԥrlԥrdԥn gözlԥnilԥn böyük tԥhlükԥ qarú s nda birlԥúmԥyԥ ça÷ rd .

O, xüsusilԥ Arran paytaxt n n zԥngin sakinlԥrinԥ müraciԥt edԥrԥk,

vԥsait vermԥkdԥ xԥsislik etmԥmԥyi onlardan xahiú etdi

6

.

Sonra Sԥid Beylԥqana getdi, úԥhԥri al b Varsana gԥldi,

buradan da xԥzԥrlԥrin qarnizonunu qovdu.

1

Ԥz-Zԥhԥbi, sԥh. 56-57; øbn ԥl-Ԥsir, V, 118.

2

Gevond, sԥh. 72.

3

Bԥlԥmi, sԥh. 520.

4

øbn ԥl-Ԥsir, V, 118.

5

Gevond, sԥh. 72.

6

Dԥrbԥndnamԥ, sԥh. 117-178; A. Bak xanov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 56.

---