Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
124 V.S.Nalbandyan isԥ Tbilisi haqq nda bu yax nlarda ç xan kitab nda inadla sübut etmԥyԥ cԥhd edir ki, M.Kalankatuklu ermԥni tarixçisi imiú
1 . ùübhԥsiz, M.Kalankatuklu VII ԥsrin baúlan÷ c ndak hadisԥlԥr haqq nda "mԥzmunlu vԥ ayd n nԥql edir" vԥ "bu dövrdԥki Tbilisi tarixi haqq nda yeganԥ etibarl mԥnbԥ" M.Kalankatuklunun ԥsԥridir 2 .
hԥqiqԥtԥn "qԥdim Alban tarixçisi olmas " inkaredilmԥz bir fakt oldu÷u halda, V.S.Nalbandyan hԥm bu fakt , hԥm dԥ bu barԥdԥ mԥhz "Gürcüstan tarixi" kimi mötԥbԥr ԥsԥrdԥ dԥ bԥhs edildiyini bir növ kԥdԥrverici bir anlaú lmazl q" hesab edir 3 .
xadimlԥrinin münasibԥtini göstԥrԥn maraql faktlar gԥtirir. Mԥsԥlԥn, Eçmiԥdzin katolikosu Simeon ԥlyazmas n n kԥnarlar nda bu sözlԥri yazm úd r: "Yaln z Albaniya tarixindԥ [deyilir ki,] - buna bütün nüsxԥlԥrdԥ deyil, ancaq bԥzi nüsxԥlԥrdԥ rast gԥlmԥk olar – guya Yegiúedԥn sonra (b.e. 74-cü ili) Müqԥddԥs Qriqoriyԥdԥk (340) Albaniya patriarx taxt nda baúqalar (albanlar) da oturmuúlar. Lakin bu yaland r vԥ bunlar sonradan ԥlavԥ edilmiúdir". Baúqa bir yerdԥ: "Bizim d rnaqla iúarԥ etdiyimiz yerlԥr - yaland r vԥ sonralar úöhrԥtpԥrԥstlԥr tԥrԥfindԥn öz xeyrinԥ ԥlavԥ edilmiúdir, çünki digԥr tarixlԥrdԥ ("A÷van tarixi" ԥlyazmalar nda - Z.B.) bu ԥsla yoxdur. Belԥ güman olunur ki, bunu katolikos Ananiyadan sonra (945-ci il) Alban rahiblԥri etmiúlԥr" 4 .
S.T.Yeremyan onu "Alban-ermԥni (?) iúxan Cuanúerin saray úairi" 1 ȼ.ɋ.ɇɚɥɛɚɧɞɹɧ. Ɍɛɢɥɢɫɢ ɜ ɚɪɦɹɧɫɤɢɯ ɥɢɬɟɪɚɬɭɪɧɵɯ ɩɚɦɹɬɧɢɤɚɯ ɞɪɟɜɧɢɯ ɢ ɫɪɟɞɧɢɯ ɜɟɤɨɜ, ɫɬɪ. 32, 34, 39, 44, 47. 2 ȼ.ɋ.ɇɚɥɛɚɧɞɹɧ. Ɍɛɢɥɢɫɢ ɜ ɚɪɦɹɧɫɤɢɯ ɥɢɬɟɪɚɬɭɪɧɵɯ ɩɚɦɹɬɧɢɤɚɯ ɞɪɟɜɧɢɯ ɢ ɫɪɟɞɧɢɯ ɜɟɤɨɜ, ɫɬɪ. 34, 47. 3 ɇ.Ȼɟɪɞɡɟɧɢɲɜɢɥɢ, ɂ.Ⱦɠɚɜɚɯɢɲɜɢɥɢ, ɋ.Ⱦɠɚɧɚɲɢɚ. ɂɫɬɨɪɢɹ Ƚɪɭɡɢɢ' I, ɫɬɪ. 142. (V.Nalbandyanda b a x sԥh. 34). 4 Ⱥɪɯɢɜ ɚɪɦɹɧɫɤɨɣ ɢɫɬɨɪɢɢ, 1894, ɫɬɪ. 399; T.Ter-Qriqoryandan sitat gԥtirilmiúdir, sԥh.5. 125 hesab edir 1 . Bizim f krimizcԥ, Davtak n qԥsidԥlԥrini Albaniyan n deyil, "feodal Ermԥnistan ilk dünyԥvi poeziyas n n abidԥsi" 2 hesab etmԥk do÷ru deyildir. Mxitar
Qoúun "Qanunnamԥ"sinin taleyi dԥ
M.Kalankatuklunun "A÷van tarixi"nin taleyinԥ bԥnzԥyir. Mԥlumdur ki, Mxitar Qoúun baúl ca ԥsԥrinin ad "Datastanak", yԥni "Qanunnamԥ"dir vԥ onu müԥllif tԥxminԥn 1184-cü ildԥ (erm. eras n n 633-cü ilindԥ) tԥrtib etmiúdir 3 . Lakin Qoúun bu ԥsԥrinin naúirlԥri nԥdԥnsԥ ԥlyazmas nda olmayan "hayos" sözünü onun ad na ԥlavԥ etmiúlԥr vԥ belԥliklԥ, Qoúun özünün heç bir zaman yazmad ÷ yeni qondarma ad: "Datastanagirk hayos", yԥni "Ermԥni qanunnamԥsi" ad n uydurmuúlar 4 .
kilsԥlԥrinin nԥcib baúç s " Albaniya katolikosu III Stepannosun dԥfԥlԥrlԥ etdiyi xahiúinԥ görԥ yazm úd r 5 . "Qanunnamԥ"yԥ heç bir sistem vԥ rԥhbԥr rabitԥ olmadan ùԥrqi Roma imperiyas qanunlar ilԥ yanaú Albaniya kilsԥ qanunlar , "Musan n qanunlar " 6 vԥ ermԥni xalq adԥtlԥri daxil edilmiúdir ki, bu da "Qanunnamԥ"nin ermԥni hüququ sԥnԥdlԥrinԥ aid oldu÷unu ԥsla tԥsdiq etmir. Arran tarixinԥ dair bir çox digԥr orta ԥsr mԥnbԥlԥri kimi Qoúun "Qanunnamԥ"si vԥ Kirakos Qandzaketsinin "Tarix"i dԥ qrabarca yaz lm ú Alban ԥdԥbiyyat abidԥlԥri hesab edilmԥlidir. Azԥrbaycanda Arran (Albaniya) tarixinin xristian dövrü 1 ɋ.Ɍ.ȿɪɟɦɹɧ. Ɋɚɧɧɟɮɟɨɞɚɥɶɧɚɹ ɤɭɥɶɬɭɪɚ Ⱥɪɦɟɧɢɢ, ɫɬɪ. 236. 2 Yenԥ orada, sԥh. 237. 3 Bu barԥdԥ b a x G.Vovsepean. Visatakarank jeragrac..., Antelias, 1951, 507-508; C.J.Dowsett. The albanian chronicle..., p. 473. 4 Mxitar Qoúun "Ermԥni qanunnamԥ"si, A.A.Papovyan n tԥrcümԥsi. Yerevan, 1954. Mütԥrcim Alban qanunlar n úԥrh edԥn mԥtnin xeyli hissԥsini atm úd r. 5 Yenԥ orada. 6 B a x: Kirakos Qandzaketsinin "Tarix"i. T.ø.Ter-Qriqoryan n 540-c qeydi, sԥh. 260.
126 tԥdqiqatç lar n n mövcud olmamas buna imkan vermiúdir ki, ortada dildԥn baúqa heç bir ԥsas olmad ÷ halda, bütün bu ԥdԥbiyyat nԥdԥnsԥ, ermԥni ԥdԥbiyyat hesab edilmiúdir. Geniú yay lm ú Alban ԥdԥbi abidԥlԥrinin mövcud oldu÷u, Ermԥnistan dövlԥtinin Matenadaran kitab anbar nda tap lm ú ԥlyazmalar ilԥ tԥsdiq olunur. Mԥsԥlԥn, A.D.Anasyan bu yax nlarda belԥ bir ԥlyazmas tapm úd r (siyah ʋ 101, sԥh, 386a-389a; siyah ʋ 2121, sԥh. 341b-343b); "Müqԥddԥs vԥ ilahi mԥrhԥmin tarixi haqq nda"; bunu müqԥddԥs keúiú babalar ùԥrqdԥ (yԥni Albaniyada - Z.B.) Alban dilindԥ tapm ú vԥ ermԥni dilinԥ tԥrcümԥ etmiúlԥr" 1 . A.Q.ùanidze göstԥrir ki, VII-IX ԥsrlԥrdԥ albanlar Qafqaz n bütün siyasi vԥ mԥdԥni hԥyat sahԥlԥrindԥ gürcü vԥ ermԥnilԥrlԥ bԥrabԥr fԥal surԥtdԥ iútirak etmiúlԥr" 2 . S.T.Yeremyan belԥ bir sual verir: "Sԥbԥb nԥdir ki, ermԥni vԥ gürcü yaz lar tԥtbiq olundu÷u ilk günlԥrdԥn etibarԥn ermԥni vԥ gürcü dillԥrindԥ indiyԥdԥk mövcud olan zԥngin ԥdԥbiyyat meydana gԥldiyi halda Alban yaz s vԥ Alban dilindԥ mԥtnlԥr heç izi-tozu qalmadan yox olmuúdur?" 3 . Bu sual n cavab n , nԥticԥ etibarilԥ Alban kilsԥsinin bütün hüquqlar n zorak l qla qԥsb etmiú qriqoryan katolikoslu÷unun albanlara zidd olan siyasԥtindԥ axtarmaq laz md r. Alban ԥdԥbi abidԥlԥrinin yox olmas n heç dԥ bununla ԥsasland rmaq olmaz ki, "Alban dili daha dini ibadԥt dili deyildi" vԥ yaxud "Alban kilsԥsi dini cԥhԥtdԥn ermԥni kilsԥsinԥ mԥnsub idi" 4 .
qalan vilayԥtlԥr ԥhalisinin qriqoryanlaúd r lmas nԥticԥsindԥ yox olmuúdur; bu hal ermԥnilԥrin kütlԥvi surԥtdԥ aúa÷ da göstԥrilԥn rayonlara köçürülԥndԥn sonra baú vermiúdi; ԥrԥblԥrin iú÷al etdiyi 1 ɋ.Ɍ.ȿɪɟɦɹɧ. ɂɞɟɨɥɨɝɢɹ ɢ ɤɭɥɶɬɭɪɚ Ⱥɥɛɚɧɢɢ III-VII ɜɜ., ɫɬɪ. 329. Matenadarandak ԥlyazmalar n n diqqԥtlԥ yoxlan lmas nԥticԥsindԥ, çox ehtimal ki, digԥr bu kimi ԥlyazmalar da kԥúf edilԥ bilԥr. 2 Ⱥ.ɒɚɧɢɞɡɟ. ɇɨɜɨɨɬɤɪɵɬɵɣ ɚɥɮɚɜɢɬ ɤɚɜɤɚɡɫɤɢɯ ɚɥɛɚɧɰɟɜ, ɫɬɪ. 3. 3 S.T.Yeremyan. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 327. 4 Yenԥ orada, sԥh. 328. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|