Azsayli xalqlarin folkloru

 
 
54 
na  sabac  kobale  boti.  Abul  pehylevana  tatunşeri  ceza  zabesteyna. 
Şoto  falaqa  badi  burtungi  tamsa.  Abul  me  dərdə  porttenebi  şo 
haksun  qərəraxun  görə  cureci  falaqena  tumexun  cuki  elmoqo 
cərkestunne  cərkez  tene  baki.  Me  zoren  Abuli  tapana  bonaxun 
ziqbi. Şoto  sabac  xajil  dutunği.  Abul  küəlmuş  iz  əlmuğa  cərkesdi. 
Mitilə  bineti  Sa  vaxt  baski  te  dünyanene  taci.  Abul  coqan  sa  vaxt 
piyin  neğa  cinepi,  oşa  kerez  aize  işkarane  taci.  Abuli  sa  qaroy 
Osman,  Tubulen  şoto  qarluqane  exti.  Şotin  Osmanaa  iz 
xuyarmo\oxuna  sane  efsay.  Osman  kocce  yeşə  papatan  Tubulen 
icuxun  əşkene  taneşeri.  Mal-mal  iz  əşsurxoxun  əylə  zomepsay. 
Əylel  əciz  əyl  teney.  Tubulen  epseni  usen  şad  arum  bitey.  Ancipi 
aruma usum əxbi extundi. Haval muşla baksunaxun körə əşlə kiyex 
təvqeztene bakoniy. 
Osman cizarafat qonşin armi şalaka sunit əmnə bel exti. taşeri 
dərzə  bacane  capebi.  Qoşi  exnulal  zor  əşe  taysay.  Hetere  baki 
şakale buubala qonşinen şalakxo bokelepi. Şalak kame baki. Xeylək 
kəfəcitoxun  oşa  şalak  Tubulı  nu  taneci  dərz  bacanexune  bəkəneci. 
Qonşi  bava-ğar  burtunki  Osmana  kapazlanşa  Osmane  taxsina  iz 
ozane exedi pine: 
-  Zu  bez  zora  avabakesteyna  zarafatezi  şalaka  taşerezuy. 
Tubulen  Osmana  samci  kərə  kule  alabi.  Me  əş  Osmaneyna  dərse 
bay. osman Tubul pehylivaneynaiz ğarkiney curesune akesti. Abul 
bavay, Tubul əmin peşina layiğnu davamebi. 
 
Xırman əhvalatı 
Üçüncü rəvayət (S: 5; Tr: 5) 
 
Köhnə kişilərin danışdığı rəvayətə görə, Tubul pəhləvan Alban 
hökmdarı Cavanşirin nəslindəndir. Tubulun nəvə-nəticələrinin, onun 
nəslindən olan digər adamların biri digərinə dildən-dilə ötürdükləri 
məlumata görə, Tubulun atası Tatul kişi böyük Cavanşirin  nəticəsi, 
ya  kötükcəsi  olmuşdur.  Tubulun  anası  Tamam  arvadın  dörd  uşağı 
olmuşdur.  İki  oğlan  uşağı  və  iki  qızı.  Tubul  kiçik  qardaş  idi.  Onun 
böyük  qardaşı  Abul  çox  cavan  yaşlarından  dünyasını  dəyişib. 
Deyilənlərə görə, Abul Tubuldan da güclü pəhləvan olmuşdur. Onun 

---

 
 
55 
əsl adı Tumas pəhləvan olmuşsa da, ətrafda onu hamı ləqəbi ilə Abul 
kimi tanıyırdı.  
Dildən-dilə  bizə  çatmış  rəvayətdə  deyilir  ki,  bir  gün  Abul 
pəhləvan “Kala əcxcun” deyilən yerdə qaratikan kolu yığırmış. Bu 
arada  yaxındakı  “e  çluğ”  deyilən  xırman  sahəsində  haray-həşir 
səsi eşidir. Başladığı işi yarımçıq qoyub, Abul gəldi xırmana. Kənd 
yüzbaşısı  darğanı  göndərmişdi  xırmandan  torpaq  haqqı  buğda 
yığmağa. Darğa camaatdan əvvəldən razılaşdırılmış qaydada taxıl 
yığırdı. Xırmanda bir kasıb da vardı. Onun əvvəlki ildən də darğaya 
borcu  vardı.  Darğa  kasıbın  bütün  taxılını  çuvallara  yığdırıb 
aparmaq  istəyirdi.  Bu  kasıb  isə  dolu  çuvallardan  birindən  bərk-
bərk yapışıb deyirdi: 
-
 
Sənin  qadan  alım,  qardaş,  balalarıma  yazığın  gəlsin.  Bu 
çuvalı balalarıma bağışla. 
Darğa kasıbı təpikləyib qışqırırdı: 
-
 
Burax çuvalı! Sənə deyirəm, burax.  
Yazıq  kasıbın  səsi  aləmi  bürümüşdü.  Xırmandakılar  mat-mat 
darğanın  nə  edəcəyini  gözləyirdi.  Abul  pəhləvan  bu  vəziyyətə 
dözməzdi. Yaxınlaşıb darğaya dedi:  
-
 
Yalvarıram sənə, çuvalı burax, kişinin bir çətən uşağı var, o 
da yazıqdı.  
Darğa sağ əlindəki əsa ilə Abulun əlinə vurub dedi: 
-
 
Rədd ol, burdan!  
Abul  çuvaldan  yapışıb  onu  darğanın  əlindən  aldı.  Darğa  bu 
dəfə  var  gücü  ilə  Abulun  çiyninə  əsanı  ilişdirdi.  Abul  daha  özünü 
saxlaya  bilmədi,  hirsi  vurdu  başına.  Çevrilib  darğaya  bir  yumşaq 
qapaz  çəkdi.  Darğa  bayaq  ha  getdi  özündən.  Xırman  qarışdı  bir-
birinə. Kəndin türkəçarə həkimi üç gündən sonra darğanı çətinliklə 
oyatdı.  Hələ  darğa  oyanmamış  bu  xəbər  çatdırıldı  Şəkiyə.  Qazi 
Abula  yüz  çubuq  kəsdi.  Abul  pəhləvanı  apardılar  cəzalandırmağa. 
Onu  falaqqaya  salıb  başladılar  döyməyə.  Abul  bu  dərdə  dözmədi. 
O,  ədalətsiz  hökmə  qarşı  istədi  falaqqanı  dibindən  qoparıb  xilas 
olsun. Xilas ola bilmədi. Bu gücə Abulun qarnı içəridən cırıldı. Ona 
yüz çubuq vurdular. Abul yarımcan xilas oldu. Fayton tutub kəndə 
getdi. Ağrılar çoxaldı, yorğan-döşəyə düşdü. Xeyli yatandan sonra 
dünyasını  dəyişdi.  Abul  qardaşının  yeganə  oğlu  Osmanı  Tubul 

---

 
 
56 
qardaş oğulluğa götürdü. Abulun arvadı bir müddət göz yaşı tökdü, 
sonra  isə  başqa  kəndə  ərə  getdi.  Tubul  pəhləvana  Allah  üç  qız 
qismət  etdi.  Oğlu  olmadı.  Osmanı  öz  qızlarından  da  yaxşı 
saxlayırdı. Çalışırdı ki, uşaq öz yetimliyini hiss etməsin. Osman on 
beş  yaşına  çatanda  Tubul  onu  özü  ilə  iş  yerinə  apardı.  Az-az  öz 
işlərini uşağa öyrətdi. Uşaq aciz uşaq deyildi.  
Həmişə  işi  tay-tuşlarından  da  yaxşı  görürdü.  Atası  Abul, 
pəhləvan Tubul bu il xeyli taxıl yetişdirmişdi. Tər töküb taxılı tez bir 
zamanda biçdilər. 
Hava  küləkli  olduğundan  fürsəti  əldən  vermək  olmazdı. 
Osman  yarızarafat  qonşunun  buğda  çuvalının  birini  çiyninə  atıb, 
aparıb  dərzin  arxasında  gizlətmişdi.  Qonşu  xırmanda  da  güclü  iş 
gedirdi.  Necə  oldusa,  öz  çuvallarını  dolduran  qonşu  çuvalları 
saydı.  Çuval  əskik  çıxdı.  Xeyli  axtarışdan  sonra  çuval  Tubulun 
döyülməmiş  dərz  tayasının  dalından  tapıldı.  Qonşu  ata-oğul 
başladılar  Osmanı  qapazlamağa.  Osman  təqsirini  boynuna  alaraq 
dedi: 
-
 
Mən  gücümü  bildirmək  üçün  zarafatla  çuvalı  ora 
aparmışam. 
Tubul Osmana ilk dəfə əl qaldırdı. Bu hadisə Osmana bir dərs 
oldu.  
Osman  Tubul  pəhləvana  əsl  oğulluq  sevgisi  göstərdi.  Abul 
atasının, Tubul əmisinin peşəsini layiqincə davam etdirdi. 
 
 
Tubulal zorbaney
 
Bipinci nağıl (
Exlətepi: 5; Taranedi: 5)
 
 
Muzaxun -muza covaki hari papi exlətxo görə Tubul peylevan 
damna  Qəbəlnənə  yeşəyşene.  Qəbəlnə  yşəyşi  udiyox  damnastal 
ğanziltun  uksaymiş.  Ganzil  qəbəlin  Dokuzdərə  ukala  kala  cələyə 
kele  baksaymiş.  İşa  aizi  camatxoal  hər  usen  fevral-mərte 
xaşmığosta  dəstənəxun  Dokuzdərene  etunsay.  Sa  qi  Dokuzdərə 
qanzil qipseyna Tovuzin aizexun xeylək amdarey eysay. Bütümtay 
bul ğanzil həvsuna qərbaeyney. Birdən zor muşe qalpi. Mər vədene 
cələyeni  boş  ğanzil  qirpsun  qiluney.  Aizluyox  qirbi  ğanzila  əmna 

---