Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
28 İrəvan qoşunu geri çəkildikdən sonra Yavuz Həsənin və Qoç Əlinin başçılıq etdiyi osmanlı qüvvələri irəli hərəkət edərək Gərni yaşayış məntəqəsini mühasirəyə alır. İrəvan xanından heç bir kömək almayan Gərni əhalisi sülh danışığından sonra osmanlılara təslim olur (68,8-10). Gərnidə kiçik qarnizon saxlayan Osmanlı komandanlığı İrəvan şəhərini ələ keçirmək üçün qalan qoşunu qalaya yeridir və xanın sığındığı qalanı mühasirəyə alır. Allahqulu xan İrəvan qalasının müdafiəsini vaxtında gücləndirə bilmişdi. O, qalanın müdafiəsini gücləndirmək məqsədilə ətraf kəndlərin əhalisini qalaya köçürmüşdü. İrəvan qalasının möhkəmləndiyini görən Arif Əhməd paşa ilk növbədə qalanın könüllü təslim olunması üçün xanın yanına xüsusi nümayəndə heyəti göndərdi. Lakin Allahqulu xan vaxt qazanmaq və şahdan gömək almaq niyyətilə osmanlı elçilərinə «şaha bu haqda xəbər göndərər və ancaq şahın razılığı ilə qalanı təslim edə bilər» cavabını vermişdi (68,11). İrəvanlıların könüllü təslim olmayacağını görən Arif Əhməd paşa qalaya hücum əmrini verdi. Qala güclü bombardıma edilir. Hər iki tərəf mərdliklə döyüşürdü. C.Hanvey yazırdı: «Osmanlı ordusu xeyli sayda topa malik idi və bunun köməyi ilə onlar tezliklə, qala divarlarında çatlar əmələ gətirdilər. Sərəsgər (Arif Əhməd paşa- E.T) qalaya hücum edərkən onun qoşunu hünər göstərirdi, eyni zamanda bu hücum qala qarnizonu tərəfindən cəsarətlə dəf edilirdi» (409,107). İlk hücum cəhdinin uğursuzluğu İrəvan qalasının osmanlılar tərəfindən uzunmüddətli mühasirədə saxlamasına səbəb olur. Lakin qala sakinlərinin əzimkar müdafiəsinə baxmayaraq, osmanlı qoşunu qalaya hücumlarını dayandırmırdı. Osmanlıların ayrı-ayrı vaxtlarda İrəvan qalasına üç dəfə güclü hücumu qoşun hissələri tərəfindən mülkü əhalinin köməyi ilə mərdliklə dəf edilmişdi. Hər iki tərəfdən çoxlu ölən və yaralanan var idi. İş o yerə çatmışdı ki, cəsədlərin çürüməsindən hər tərəfi müxtəlif xəstəliklər bürümüşdü. Buna görə də, paşa ölənləri dəfn etmək üçün üç günlük barışıq xahiş etmişdi (409,107). 1724-cü il sentyabrın 10-da Osmanlı qoşunu İrəvan qalasına dördüncü hücumunu edir. Lakin bu hücum da müvəffəqiyyət gətirmir. Uğursuz hücumlar Osmanlı qoşununu ağır vəziyyətə salmışdı. Osmanlılar döyüşlərdə iyirimi minə yaxın adam itirmişdilər. Burada dözülməz hava şəraiti də öz işini görmüşdü (409,108). Lakin tezliklə ayın sonlarına yaxın Ərzurum hakimi Sarı Mustafa paşanın başçılığı ilə buraya əlavə qoşun hissələrinin gəlməsi İrəvan xanını bərk qorxuya saldı (409,108; 68,14). Köməksiz qalmış qala sakinlərinin vəziyyəti heç də yaxşı deyildi. Bir tərəfdən döyüşlərdə ölənlərin sayının artması, digər tərəfdən ərzaq çatışmazlığı müdafiəçilərin sıralarını gündən-günə seyrəldirdi. Kömək üçün 29 şah II Təhmasibə edilən müraciət də boşa çıxmışdı. Vəziyyətin ümüdsüz olduğunu görən Allahqulu xan Osmanlı komandanlığı ilə danışıqlara girmək qərarına gəldi. O, oktyabrın 1-də danışıq aparmaq üçün osmanlı düşərgəsinə nümayəndə heyəti göndərdi. Danışıqlara görə osmanlı baş komandanlığı təslim olacağı təqdirdə yerli əhaliyə aman verirdi. Razılığı əsasən başda xan olmaqla yerli qoşun hissələri bütün əmlakları ilə birlikdə Qarabağ sərhəddinə qədər yola salınacaq, saray əhli və qalanın müdafiəsində iştirak etməyən xalq kütləsi isə İrəvan şəhərinə köçürülməli idı. Paşa onların özlərinə və əmlakına toxunmayacağına söz verirdi. Şəhər, qala artilleriyası, silah- sursatı ilə birlikdə osmanlılara təhvil verilməli idi. Beləliklə, razılığa gəlinmiş bütün maddələr yerinə yetirildi. Qarahisar paşası öz dəstəsi ilə yerli qoşun hissələrini sərhəddə qədər yola saldı və Allahqulu xan şah II Təhmasibin Əhərdə yerləşən qərargahına getdi (409,108-109; 68,15-17). İrəvan qalasının mühasirəsi iyulun əvvəllərində başlamış və oktyabrın 1- də isə osmanlılara təslim olmaqla 3 ay davam etmişdi. Osmanlı qoşununun bu yürüşü İrəvan əyalətində böyük dağıntılara və insan təlafatına səbəb oldu. Bundan əlavə, Osmanlı işğalı ilə razılaşmayan xeyli əhali Azərbaycanın müxtəlif ərazilərinə köçməyə başladılar. İrəvan şəhəri işğal edildikdən sonra burada Osmanlı üsuli-idarəsi yaradıldı. İrəvan əyaləti Osmanlı Türkiyəsinin sancaqlarından birinə çevrildi (33,9). Buraya ilk osmanlı hakimi Rəcəb paşa (1724-1728) təyin olundu. İrəvan əyaləti on bir il osmanlıların əlində qalmışdı (153,177; 40,15). XVIII əsrin 20-ci illərin sonu-30-cu illərin əvvəllərində görkəmli sərkərdə Təhmasibqulu xanın siyasi səhnəyə çıxması Səfəvi dövlətində böyük dönüş yaratmışdı. O, ilk növbədə xalqı öz tərəfinə çəkərək əfqan tayfalarını İranın mərkəzindən qovdu (392,46; 190,44-55). Bundan sonra o, Səfəvi imperiyasını bərpa etmək məqsədilə rus və osmanlı müdaxiləçilərinə qarşı mübarizəyə başladı (60,53; 65,97). XVIII əsrin 30-cu illərin ortalarında Nadirin osmanlı işğalçılarına qarşı hərbi fəaliyyəti daha da genişləndi. Güclü qoşuna malik olan bacarıqlı sərkərdə işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarını osmanlılardan geri ala-ala şimala doğru hərəkət edir. 1734-cü ilin yayında Şimali Azərbaycana və Dağıstana hücum edən Nadir xanın qoşunu həmin ilin oktyabr ayında Gəncə şəhərini mühasirəyə almağa başlayır (68,52; 414,125). Həmin vaxt Gəncə şəhərində ərzaqla təmin olunmuş beş minə qədər nizami Osmanlı qoşun hissəsi var idi (409,139). Nadir xanın qoşununun güclü hücumuna baxmayaraq, Osmanlı qoşunu onlara ciddi müqavimət göstərirdi. Müqavimətin bir səbəbi də, osmanlıların Qarsdan kömək almaq ümüdi idi. Bu zaman həqiqətən də, Qarsda Abdulla paşanın başçılığı ilə Osmanlı Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|