Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
32 üsyanları yatırmağa müvəffəq olmuşdusa da (30,24), sonralar Nadir şah hökumətinə qarşı olan üsyanları yatırmaq çox da asan olmamışdı. 1746-1747-ci illərdə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində Əfşarlar dövlətinə qarşı üsyanlar daha da gücləndi. Hətta sadə xalqdan əlavə, nüfuzlu şəxslər də bu üsyanlarda fəal iştirak edirdi. Həmin dövrdə Azərbaycanda olmuş Rusiyanın İrandakı səfiri M.M.Qolitsın yazırdı: «…hazırda İranın bir çox vilayətlərində və yerlərdə təhlükəli vəziyyət yaranmış, böyük çaxnaşma başlanmışdı. Artıq Gəncə, İrəvan, Naxçıvan, və Tiflisdə çoxlu vergilər və cərimələr üzündən demək olar ki, kiçikdən böyüyə kimi bütün əhali, hətta həmin şəhərlərin vəzifəli şəxsləri üsyan edib öz var-dövlətləri, mal-qaraları ilə dağlara çəkiliblər» (30,25). Azərbaycan əyalətləri nəzarətdən çıxmışdı, əhali karvanları soyur və qarətlə məşğul olurdu. Rusiyanın Rəşt şəhərindəki konsulu Kopıtovski 1747-ci il 24 may tarixli M.M.Qlitsına ünvanladığı məlumatında bildirirdi: «İrəvan, Gəncə, Tiflis, Şamaxı şəhərləri üsyan qaldırıb, əvvəlcə Tiflis, Gəncə, Şamaxı, sonra isə İrəvan şahdan ayrılıb. Şamaxılılar dağıstanlılarla, tiflislilər Gəncə əhalisi ilə birlikdə karvanları soyur və qarətlə məşğul olurlar. İrəvanlılar isə qalanı möhkəmləndirməklə məşğuldurlar» (8,45-46). Nadir şah bu üsyanların qarşısını almaq üçün əmisi oğlu Əmiraslan xanı 20 minlik qoşunla Azərbaycanın şimalına göndərdi. Bərdə yaxınlığında gəncəlilərlə baş verən döyüşdə şah qoşunu məğlub edilir. Araz çayına doğru çəkilən Əmiraslan xan Təbrizə məktub yazaraq əlavə kömək istəyir. Təbrizdən 21 top, 24 zəmburəngə malik qoşun alan Əmiraslan xan növbəti dəfə İrəvana döğru hərəkət edir. Lakin irəvanlılar onun qoşununu məğlubiyyətə uğradır. Uğursuzluğa düçar olmuş Əmiraslan xan İrəvanın 10 verstliyində düşərigə salaraq, vəziyyətlə əlaqədar şaha məlumat göndərərək onun əmrini gözləyir (8,46). Nadir şahın 1747-ci ilin iyulunda sui-qəsd nəticəsində öldürülməsi (190,312-313; 72,254) ölkəni bürümüş üsyanların yatırılmasına mane oldu. Şahın öldürülməsilə ölkədə qarışıqlıq yaranır, hər tərəfdə taxt-taca iddialar irəli sürülməyə başladı. Bu mübarizədə müvvəqqəti olaraq Nadir şahın qardaşı oğlu Əliqulu xan Adil şah adı ilə hakimiyyətə gətirilir (41,33; 37,114; 76,152; 190,315-316; 65,218; 24,20). Lakin yeni şah müstəqil xanlıqların yaranmasının qarşısını ala bilmədi. Müstəqil olmağa çalışan Azərbaycan xanları taxt-tac iddiaçılarına qarşı mübarizə şəraitində öz kiçik feodal dövlətlərini yaradırdılar. Tax-taca iddia edilənlərdən biri də yalançı şahzadə Sam Mirzə idi. O, hələ Nadir şahın ölümündən bir qədər əvvəl Ərdəbildə özünü şah elan etmişdi. Şahın ölümündən sonra Astaraya gedərək oranın hakimini və 33 qardaşını Səfəvi sülaləsindən olduğuna inandıraraq onlarla ittifaq bağlamış və hakimi özünə vəzir təyin etmişdi. Astara hakimini öz tərəfinə çəkə bilən yalançı şahzadə Təbrizə gəlmiş və yerli əhalini özünün şah olduğunu inandırmağa çalışmışdı. Bakı hakimi də onun tərəfinə keçir. Sam Mirzə özünə tərafdarlar toplamaqla hakimiyyətini genişləndirməyə çalışırdı. Beləliklə, o, 12-15 minlik qoşun toplamağa nail olur (188,101; 65,218). Sam Mirzənin ilk hücumuna Rəşt şəhəri məruz qalır. Lakin Sam Mir- zə burada möhkəmlənə bilməmişdi. O, Adil şahın göndərdiyi cəza dəstəsinin yaxınlaşdığını eşidərək əvvəlcə Ərdəbilə, sonra isə Təbrizə çəkilir (188,101-102). Təbrizə gələn Sam Mirzə Nadir şahın təyin etdiyi nümay əndələrini qətlə yetirərək burada möhkəmlənir. O, Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrinə müraciətlər göndərərək hakimiyyətinin tanınmasına çağırırdı. Azərbaycan xanları onun müraciətlərinə biganə qalsa da, sadə xalq onun çağırışlarını müsbət qarşılayırdı. Hətta İrəvan, Gəncə, Şamaxı, Tiflis, Muğan, Astara və Ərdəbil əhalisi 40 minə qədər qoşun toplamış və onun adına pul da kəsilməyə başlamışdı (9,46-47; 65,219). Digər tərəfdən yalançı şahın Əfşar hakimiyyətinə qarşı baş vermiş üsyanlara kömək göstərmək qərarı əhali arasında onun nüfuzunun artmasına şərait yaratmışdı. Belə ki, həmin dövrdə İrəvanda Pir Mahmud xana və Na- dir şahın əmisi oğlu Əmiraslan xana qarşı yerli əhalinin üsyanı davam edirdi. Sam Mirzə İrəvan üsyançılarına kömək etmək məqsədi ilə İrəvan şəhərinə doğru hərəkət edir. Lakin İrəvan yaxınlığında düşərgə salmış Əmiraslan xan üsyanı yatırmaqla yanaşı Sam Mirzəni də məğlubiyyətə u ğrada bilir (65,219). Məğlub olunmuş yalançı şah yenidən Təbrizə qayıdır. Əmiraslan xan Sam Mirzəyə məktub yazaraq onun hakimiyyətinin tan ımadığını bildirir və Təbrizə doğru hərəkət edir. Mərənd şəhəri yaxınlığında tərəflər arasında baş verən döyüşdə Əmiraslan xan Sam Mir- zənin qoşununu darmadağın edir. Tezliklə, Sam Mirzə ələ keçirilərək Təbrizdə edam edilir (188,103). Sam Mir zəyə qalib gələn Əmiraslan xan Təbrizdə möhkəmlərək müstəqil Azərbaycan dövləti yaratmaq niyyətində idi (65,221). Tezliklə o, Azərbaycan xanlarını özünə tabe etmək üçün fəaliyyətə başlayır. Əmiraslan xan Ərdəbil və Qaradağ xanlıqlarını özünə tabe etsə də, Şəki xanı Hacı Çələbi ilə döyüşdə məğlubiyyətə uğrayır. Dövrün güclü Azərbaycan xan- larından biri olan Şəki xanı ilə döyüşdə məğlub olan Əmiraslan xan İrəvana çəkilir. Bu dövrdə İrəvan əhalisi şah nümayəndəsinə qarşı yenidən üsyan qaldıraraq hakimiyyəti ələ keçirmişdi. İrəvan ərazisində düşərgə salan Əmiraslan xan üsyanı yatırmağı qərara aldı. O, əfşar sərkərdələrindən olan Mir Mehdi xanı qoşunla İrəvana göndərdi. Lakin Əmiraslan xanın Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|