Азярбайъан милли елмляр академийасы игтисадиййат институту
Yüklə 2,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
213 500; ABŞ-da-740; Fransada-350; Polşada-420; Bolqarıstanda- 380; Macarıstanda-460 (55, s.49; 56, s.41). Azərbaycanda ilk əvvəllərə qədər bu göstərici çox aşağı olmuş, hazırda isə 30-a yaxındır. Zənnimizcə, Azərbaycanda kiçik və orta təsərrüfat subyekt- lərinin, müəssisələrin inkişafı qabaqcıl ölkələrin müqayisə olunan göstəriciləri səviyyəsinə çatmayınca, milli iqtisadiyyat daim çətinlik və problemlərlə üzləşəcək, sosial gərginlik səngi- məyəcəkdir. Buna nail olmaq üçün isə əhalinin bütün təbəqə- lərinin, bütün səviyyələrdə olan qanunverici və icra orqanlarının və sahibkarların ictimai birliklərinin hərtərəfli və qarşılıqlı surət- də əlaqədar səyləri zəruridir. Mücərrəd nəzəri sxemlər deyil, perspektivli subyektlərə, kiçik və orta biznesə üz çevirmək, onun himayə edilməsi və inkişafı sahəsində əməli fəaliyyət mü- haribədən sonrakı Qərbi Avropa ölkələrinin iqtisadi sıçrayışını təmin etmiş, Yaponiya «iqtisadi möcüzəsi» ilə nəticələnmişdir, müasir günlərdə isə bu amil Çinin, Vyetnamın və bir çox digər ölkələrin modernləşdirilməsində həlledici rol oynayır (57, s.70). Avropa Birliyində bütün müəssisələrdə (kənd təsərrüfatı müəssisələri istisna olmaqla) işləyən 99,6 milyon nəfərin 28 milyon nəfəri xidmət sferası müəssisələrində çalışır. Avropa Birliyinin bütün ölkələrində xidmət sferasına aid kiçik və orta müəssisələrdə 22,4 milyon nəfər və ya bütün məşğulların 80%-i çalışır. Xidmət sferası topdan və pərakəndə satış, mehmanxana və restoran biznesini əhatə edir. Kiçik və orta müəssisələr ti- kintidə, yerli bazarda fəaliyyət göstərən bank, maliyyə və sığorta xidmətləri sektorunda da mühüm rol oynayırlar. Onlar ticarət – vasitəçilik xidmətləri göstərilməsində də böyük əhəmiyyət kəsb edirlər. Avropa Birliyi ölkələrində kiçik və orta müəssisələr özlərinin fəaliyyəti ilə bütün Avropa Birliyi məcmu ÜDM-inin 1995-ci ildə 68%-ni, 2007-ci ildə 70%-dən çoxunu təmin et- mişlər (58, s. 204). Fransada kiçik və orta müəssisələr firmaların ümumi sayı- nın 99%-ni təşkil edir, ÜDM-in yarıdan çoxunu da onlar istehsal 214 edir, investisiyaların 50%-ni həyata keçirir, məşğulların ümumi sayının 75%-i bu sferada çalışır. İnkişaf etmiş ölkələrdə kiçik və orta müəssisələr iri firmanın kiçildilmiş modeli və ya onun inkişafında aralıq mərhələsi kimi deyil, spesifik keyfiyyətlərə və inkişaf qanunlarına malik xüsusi modeldə çıxış edir. Bu ölkələrdə istehsal sahəsində ixtisaslaşmanın dərinləşməsi ona gətirib çıxarır ki, az sayda işçilərə və kiçik həcmdə (nisbi mə- nada) mal dövriyyəsinə malik müəssisələr iri kompaniyaların texnoloji zəncirində ayrılmaz vəsiləyə çevrilirlər. Transmilli kompaniyalarla əməkdaşlıqda bu müəssisələr subtəchizatçı qismində çıxış edərək dar çərçivədə məhdud ixtisaslaşma fəa- liyyəti göstərirlər (vençur araşdırmaları, komponentlər və kiçik seriyalı məhsullar istehsalı). Mikrosxemlərin geniş tədbiqinə əsaslanan keyfiyyətcə yeni texnikanın meydana gəlməsi ilə avadanlığı mütəmadi olaraq təkmilləşdirmək hesabına xırda seriya ilə məhsul buraxılışına keçmək və onun nomenklaturunu fasiləsiz olaraq yeniləmək im- kanı yaranmışdır. Xırda seriya ilə məhsul, xüsusi modellər və ya yığıb-quraşdırma üzrə tamamlama əməliyyatları ilə bağlı sifariş- lərin bir hissəsini kiçik və orta müəssisələrə vermək iri müəssi- sələlər üçün daha sərfəlidir. Kiçik və orta müəssisələr lizinqdən istifadə edərək özlərini müasir avadanlıqla təchiz edirlər. Sub- kontraktlar əsasında onlar iri müəssisələrin ən yeni araşdırmalar üzrə texniki sənədlərindən, iş çertyojlarından, istehsal resursla- rından bəhrələnmək imkanları əldə edirlər. İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, kiçik və orta təsərrüfat subyektləri, firmalar aşağıdakı mü- hüm səciyyələndirici cəhətləri ilə müsbət baxımdan əhəmiyyət kəsb etməkdədirlər: -istehsalın səmərəliliyinin yüksəlməsinə kömək edir, rəqa- bətin əlavə mənbəyidir; -kiçik və orta müəssisələrin inkişaf edərək sonradan orta və iri şirkətlərə çevrilməsi üçün zəmin yaranır; 215 -yeni texnologiyaların, məmulatların tətbiqinə yardım gös- tərir; -dolayısı ilə iri şirkətlərdə istehsalın səmərəliliyinin yüksəl- məsini stimullaşdırır; -iri şirkətlərin yetərincə tutumlu saymadığı yeni bazarların mənimsənilməsinə kömək edir və bununla da istehlak mallarının çeşidini genişləndirir; -əhalinin məşğulluğunun yüksəlməsinə və ətraf mühitin mü- hafizəsinə kömək edir. Müasir şəraitdə iri, kiçik və orta müəssisələrin əməkdaşlı- ğında françayzinq əsasında kontrakt münasibətləri sistemi geniş yayılmışdır. Onun mahiyyəti bundan ibarətdir ki, firma özünün texnoloji təcrübə və biliklərindən, habelə ticarət markasından istifadə sahəsində kiçik və orta firmaya müstəsna hüquqlar ve- rir. İri firma adətən həm də güzəştli şərtlərlə kredit verir, müx- təlif cür məsləhət xidmətləri göstərir və avadanlığı icarəyə verir. Françayzinq kiçik və orta firmalar tərəfindən yeni texnologi- yaların mənimsənilməsinə, kiçik və orta biznes sferasının geniş- ləndirilməsinə əməli kömək edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə kiçik və orta biznesin əsas xüsu- siyyəti onun iri sənaye strukturlarının istehsal şəbəkəsinə inteq- rasiya etməsidir. Belə inteqrasiyanın təşkilati formaları maliy- yələndirilən lizinq, françayzinq, müəyyən maliyyə təminatları müqabilində komplektləyici məmulatların göndərilməsi üçün uzunmüddətli kontraktlardır. ABŞ-da təsərrüfatçılıq münasibət- lərinin bu yönümlü forması ilə əhatə olunmuş kiçik və orta mü- əssisələrin sayı XX əsrin əvvəllərində 50 minə, satışın həcmi isə 632 milyard dollara çatmışdır (54, s. 234). Kiçik müəssisələr texnologiya və maliyyə baxımından güclənərək adətən orta müəssisələr cərgəsinə daha tez keçirlər. Kiçik müəssələrin məhz subpodrat əlaqələri onların sonradan müstəqil rəqabət fəaliyyəti meydanına çıxması üçün vacib şərt rolunu oynayır. Bəzən subpodrat fəaliyyəti mərhələsini keçməyən kiçik müəssisələr isə əksinə, yüksək mexanikləşdirmə Yüklə 2,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|