Азярбайъан милли елмляр академийасы игтисадиййат институту
Yüklə 2,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
207 ilə bağlı məsələlərin həllində də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Əməyin normalaşdırıldığı müasir şəraitdə onun intensivliyinin qiymətləndirilməsi aşağıdakı istiqamətlərin həyata keçirilməsini zəruriləşdirir: - konkret istehsal şəraitində əməyin intensivliyinin faktiki və ictimai zəruri göstəricilərinin müqayisəsi ; - mövcud əmək intensivliyi şəraiti üçün optimal xarakter daşıyan əmək məsrəfləri normalarının müəyyənləşdirilməsi; - əmək şəraiti və onun təşkili xüsusiyyətləri nəzərə alın- maqla müxtəlif işçi qruplarının əməyinin intensivlik dərəcəsinin müqayisəsi; - istehsalın həcmindən, əmək məhsuldarlığından və digər iqtisadi göstəricilərin səviyyəsindən asılı olaraq, əməyin intensivlik dinamikasının və səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi. Təsərrüfat subyektində çalışan işçilərin əməyinin intensivlik səviyyəsinə təsir edən ən mühüm amillərdən biri kimi əmək şə- raiti göstəricisi öz zəruriliyi ilə çıxış edir. Əmək şəraitinin opti- mal xarakter daşıması üçün əməl edilməsi lazım olan şərtlərə əsasən texniki-istehsal, təşkilati, texnoloji, sosial-iqtisadi, tibbi- bioloji, sanitar - gigiyenik, psixo - fizioloji, dento-nomik, estetik və digərlərini şamil etmək olar. Bütün bunlar eyni zamanda əmək şəraitinin yaxşılaşdırılmasında önəmli rol oynamaqla ya- naşı, həm də maksimal əmək məhsuldarlığına nail olunmasında yüksək təsir imkanlarına malikdir. İş-fəaliyyət prosesinə təsir edən yuxarıdakı amillər nəzərə alınmaqla, bütövlükdə istehsal prosesinin optimallaşdırılmasını təmin etmək mümkündür, bu da nəticə etibarı ilə maksimum əmək məhsuldarlığına nail olunmasının başlıca meyarı kimi özü- nü göstərir. Əmək şəraitinin optimallaşdırılması vəzifəsi prakti- kada istehsal amillərinin faktiki əhəmiyyətini müəyyənləş- dirməyə imkan verməklə, əslində normativ göstəricilər üzrə mü- qayisə zamanı öz real kəmiyyət ifadəsini əks etdirir. Əməyin intensivliyi və əmək şərtlərinin optimallaşdırılması nəticə etibarı ilə hər bir işçinin əmək qabiliyyətinə obyektiv və subyektiv 208 təsirləri nəzərə almağa imkan yaradır. Qeyd etmək lazımdır ki, əməyin intensivliyi prosesinə təsir edən obyektiv amillərlə ya- naşı subyektiv amillər də mövcuddur ki, bunlar da əsasən sosial proseslərdən və həm də təsərrüfat subyekti miqyasında işçilərin tibbi müayinəsindən bilavasitə asılıdır. Ümumiyyətlə, təsərrüfat subyekti çərçivəsində istər obyektiv və istərsə də subyektiv gös- təricilər normal əmək şəraitinin layihələndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir və onların təsərrüfat fəaliyyəti pro- sesində nəzərə alınması vacibdir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində əmək şərtlərinin optimallaşdırılmasında və həm də əməyin in- tensivliyinin yüksəldilməsində istər işçi heyəti, istərsə də sub- yekt rəhbərləri, sahibkarlar maraqlı tərəf kimi birgə çıxış et- məlidirlər. Belə yanaşma müasir şəraitdə geniş təkrar istehsal prosesinin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi baxımından mü- hüm əhəmiyyətə malikdir. Əməyin intensivliyinin normal şəkildə həyata keçirilməsi üçün aşağıdakı amillərin nəzərə alınması xüsusilə vacibdir: - iş vaxtından və istehsal vasitələrindən səmərəli və rasional istifadənin təmin edilməsi; - təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyət prosesində səmərəli məşğulluğun sisteminin tətbiqi ; - insan orqanizminin imkanları nəzərə alınmaqla, əmək fəaliyyətinin yerinə yetirilməsinin optimal şərtlərinin müəyyən- ləşdirilməsi; - əmək fəaliyyətinin yerinə yetirilməsində və istehsalın təş- kilində səmərəli metodların tətbiqi; - əlverişli və təminedici səviyyədə əmək şəraitinin yara- dılması. Müasir şəraitdə əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi baxı- mından əməyin normal intensivlik səviyyəsində kənarlaşmaya gətirib çıxaran amillərin və səbəblərin aradan qaldırılmasına diq- qət artırılmalıdır. Təbii ki, bu zaman təsərrüfat subyektində ça- lışan müxtəlif işçi kateqoriyaları üzrə əməyin intensivlik nor- malarının müəyyənləşdirilməsində differensial yanaşmaların da 209 tətbiq edilməsinə xüsusi fikir verilməlidir. Əməyin intensivliyi göstəricisinin digər iqtisadi göstəricilərlə qarşılıqlı əlaqəliliyinin təhlili, əməyin intensivliyinin normal səviyyəsinin müəyyənləş- dirilməsi nöqteyi-nəzərindən xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Əmə- yin intensivliyi probleminin həlli ilk növbədə onun səviyyəsinin qiymətləndirilməsinə təsir edən amillərin müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tutmalıdır. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, əməyin in- tensivliyinə təsir edən amillərin təsnifləşdirilməsi nəinki əməyin intensivlik səviyyəsini müəyyənləşdirməyə imkan yaradır, eyni zamanda bu sahədə ehtiyat mənbələrin üzə çıxarılmasına müsbət təsir göstərir (51, s. 348). Təbii ki, bütün bunlar əməyin və istehsalın təşkilinin səmərəliliyinin yüksəldilməsində əsas amil kimi çıxış edir. Nəticə etibarı ilə belə qənaətə gəlmək olar ki, əməyin in- tensivliyinin normalaşdırılmasına təsir edən amilləri təsnifləş- dirərkən onları üç qrupa aid etmək məqsədəuyğundur. Belə ki, müasir iqtisadi inkişaf baxımından birinci qrupa təbii-bioloji amillər, ikinci qrupa sosial-iqtisadi amillər, üçüncü qrupa isə texniki-təşkilati amillər şamil edilməlidir. Təbii-bioloji amillər insanların, işçilərin cinsini, yaşını, sağlamlıq, fiziki və əqli in- kişaf səviyyəsini və iş qabiliyyətini özündə təcəssüm etdir- məlidir. Sosial-iqtisadi amillər sosial-məişət və əməyin sosial iq- tisadi şərtləri ilə bağlı olmalıdır. Müvafiq amillərə işçilərin hə- yat-yaşayış, sağlamlıq səviyyəsi, xəstələnməsi ilə bağlı profi- laktikası, mədəni xidmətlərlə təmini, mənzil təminatı şəraiti, məişət infrastrukturunun digər elementləri, nəqliyyat məsə- lələrinin həlli və s. aid olunmalıdır. Texniki-təşkilati amillər özündə texniki vasitələrin mövcud vəziyyətini, onlardan istifadə imkanlarını, təşkilati-idarəetmə sisteminin səmərəli təşkilini, korporativ iş bölgüsünü və bu sahədə çevik və səmərəli nəzarət- məsuliyyət normalarını ehtiva etməlidir. Yüklə 2,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|