Азярбайъан милли елмляр академийасы игтисадиййат институту

231 
 
planları  özündə  əks  etdirməklə,  rəqabət  qabiliyyəti  və  digər  tə-
ləblər üzrə normativlərin icrası ilə bağlı prosesləri nəzərdə tutur.  
Xarici mühit planlaşdırma prosesinə birbaşa və dolayı təsir 
göstərən  mikro  və  makro  mühit  amillərini  nəzərdə  tutmaqla, 
həmçinin,  təsərrüfat  subyektinin  yerləşdiyi  və  əlaqədə  olduğu 
konkret regionun inkişaf səviyyəsini, onun infrastrukturunun və-
ziyyətini,  həm  də  sistemə  giriş  və  çıxış  parametrlərini  özündə 
birləşdirir. Planlaşdırma prosesinə və onun səmərəliliyinə birba-
şa təsir göstərən amillərə antiinhisar, vergi və gömrük siyasətini, 
eləcə də konkret və qarışıq sahələrdə rəqabət proseslərini aid et-
mək  olar.  Bütövlükdə  götürdükdə  qarışıq  sahələrə  mal  göndə-
rənlər və məhsul istehsalının istehlakçılara çatdırılması, satış ba-
zarları, istehlakçıların tələbləri və alıcılıq qabiliyyətləri  aid edi-
lir.  Həmçinin,  planlaşdırma  prosesinin  səmərəliliyinə  birbaşa 
təsir  göstərən  amillərə  marketinq  vasitəçilərinin  aktivliyi,  nor-
mativ-metodiki  sənədlərin  keyfiyyət  xüsusiyyətləri,  idarəetmə 
sisteminin  və  menecmentin  müxtəlif  funksiyaları  və  s.  şamil 
olunur.  
Əks  əlaqə  planların  icraçıdan  sifarişçiyə  daxil  olması  ilə 
bağlı müxtəlif informasiyaları özündə əks etdirməklə, bu proses-
də  zərurət  yarandıqda  dəyişiklik  və  düzəlişlər  edilməsinə  təsir 
göstərir. Əks əlaqə üzrə informasiyaların daxil olması bir qayda 
olaraq planlaşdırmanın keyfiyyətsizliyi, istehlakçıların əlavə tə-
ləbləri ilə sıx əlaqədardır. 
Planlaşdırma sistemi idarəetmə qərarlarının təkmil və məq-
sədyönlü  şəkildə  işlənib  hazırlanmasını  və  onların  qəbul  edil-
məsini  özündə  əks  etdirir.  Müvafiq  proses  planlaşdırma  siste-
minin  daxili  strukturunu  özündə  birləşdirir  və  onu  aşağıdakı 
sxem üzrə göstərmək mümkündür.  
       
 
 
 

---

232 
 
Sxem 9. 
Planlaşdırma sisteminin daxili strukturu 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Elmi  əsaslar  planlaşdırmanın  nəzəri-metodoloji  bazasını, 
prinsip  və  metodlarını  özündə  birləşdirməlidir.  Planlaşdırmanın 
metodlarına iqtisadi, riyazi və statistik metodları, həmçinin, ba-
lans  metodunu,  planlaşdırmanın  və  idarəetmənin  şəbəkə  meto-
dunu və s. aid etmək olar. Subyektin məqsədlərinə uyğun planlar  
təsərrüfat  subyektinin  məqsədlərinə  cavab  verməklə,  istehsal-
təsərrüfat  fəaliyyətinin  müxtəlif  aspektləri  üzrə  operativ  təqvim 
planlarını,  taktiki  və  strateji  planlaşdırma  sistemini  özündə  əks 
etdirməlidir.  Planların  hazırlanmasının  təminatına  resurs,  in-
formasiya, kadr, hüquqi-metodoloji təminat daxil olmalıdır. İda-
rəolunma  obyektinə  planlaşdırma  obyektinin  məcmusu  şamil 
edilir.  İdarəetmə  sisteminə  planların  hazırlanmasına  rəhbərliyi 
həyata keçirən və məsul olan heyət, menecerlər şamil olunur.  
Müasir  şəraitdə  təsərrüfat  subyektlərində  planlaşdırma  sis-
temində  mahiyyətindən,  məqsədindən,  fəaliyyət  dairəsindən  və 
müddətindən  asılı  olaraq  planların  müxtəlif  formalarının  hazır-
lanması  mümkündür.  Xüsusilə,  planlaşdırma  sistemində  seçim 
üçün  planların  nümunəvi  formalarına  baxmaq  məqsədə-uyğun-
dur.  Planların  hazırlanması  prosesində  aşağıdakı  mərhələlər 
 
3
.
Planların 
hazırlanması-
nın
 
təminatı
 
2.Subyektin 
məqsədlərinə 
uyğun
 
planlar
 
5. İdarəetmə
 
sistemi 
istйарымсист
емляр 
4.İdarə- 
olunma
 
obyekti 
1.Елми əsaslar 

---

233 
 
xüsusi  diqqət  mərkəzində  olmalıdır:  təsərrüfat  fəaliyyətinin 
probleminin  tədqiqi;  planlaşdırma  sisteminin  formalaşdırılması; 
planlaşdırılan  obyektin  rəqabət  qabiliyyəti  üzrə  normativlərinin 
dəqiqləşdirilməsi;  idarəetmə  qərarlarının  işlənib  hazırlanması; 
planların  qeydiyyatdan  keçirilməsi,  razılaşdırılması  və  təsdiqi; 
plan  tapşırıqlarının  icraçılara  çatdırılması;  planların  yerinə 
yetirilməsinin  koordinasiyası;  konkret  plan  tapşırıqlarının  və 
parametrlərinin  yerinə  yetirilməsinin  uçotu  və    ona  nəzarət; 
planların yerinə yetirilməsinin stimullaşdırılması. 
Cədvəl 27. 
Planların nümunəvi forması 
 
Təsərrüfat  subyektində  planlaşdırma  prosesini  hazırlayan 
heyət  bir  qayda  olaraq  proqnozlaşdırma  problemləri  ilə  mütə-
Plan-
laşdır-
ma 
obyek-
tinin 
şifrəsi 
və adı 
P
lan
 tap
şırı
qların
a 
n
əzar
ət
 
Bu
 sa
h
əd
ə 
dü
ny
a 
n
ail
iy
y
ətl
əri
 
Yerinə 
yetirilmə 
müddəti 
İcraçılar 
Yerinə 
yetirilmə 
yeri 
Resurslara 
tələbat 
Gözlənilən 
nəticə 
Qe
y
d
  
bö
lm
əl
ər
 
y
a
r
ı
m
b
ö
l
m
ə
l
ə
r 
Ba
şla
nğ
ıc
 
so
n
 
m
əsu
l 
icra
çı
 
şə
rik
li
 icra
çıl
ar
 
ya
rımb
ölm
ə 
iş
 y
eri
  
n
atu
ra
l 
ifad
əd
ə 
d
əy
ər
 ifad
əsin
d
ə 
n
atu
ra
l 
ifad
əd
ə 
d
əy
ər
 ifad
əsin
d
ə 
 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10  11  12  13 
14 
15 

---