180
Bizə belə gəlir ki, həmin cümləni bu cür təqdim etmək
mümkündür: Onda bizim fikrimiz bir-birini tutmayacaq
(yaxud: …bizim sözümüz bir-birini tutmayacaq, düz
gəlməyəcək).
Then I’ll come out there. You can expect me (AHA, 159)
“ Onda mən özüm ora gəlirəm. Məni gözləyə bilərsən” (AHA.
a, 147) [ Onda mən orada olasıyam(olmalıyam). Sən məni
gözləyə bilərsən].
Tomorrow I’ll have to waste time explaining how ignorant
– in some areas – you really are (AHA, 227) “ Sabah bir xeyli
vaxt sərf edib sübut etməliyəm ki, bəzi məsələlərdə sən nə
qədər cahilsən” (AHA. a, 210) [ Sabah mən sənin həqiqətən
avam olduğunu – bəzi sahələrdə – izah etməyə vaxt sərf
etməliyəm (edəsiyəm)].
“No”, Mel said, “I think, in the end, they’ ll have to move
(AHA, 305) “-Xeyr! Məncə, əvvəl-axır onlar buradan köçməli
olacaqlar” (AHA. a, 280) [-Yox, -Mel dedi, -mən belə
düşünürəm ki, axırda onlar buradan tərpənməli (köçməli)
olacaqlar].
Shall modal felinin daha iki tətbiq üsulu nəzəri cəlb edir.
Birincisi, onun need köməkçi feli ilə işlənib, əsas felə aid
olması:
I’ll need to make a couple of phone calls (AHA, 185).
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan dilində belə bir sadə
fel yoxdur. Ona görə də onun azərbaycanca verilməsi
imkanları maraq doğurur. “Mən bir-iki yerə zəng
vurmalıyam” (AHA. a, 172). Burada vurmaq felinin vacib
şəklindən istifadə olunmuşdur. Amma Azərbaycan dilində
lazım sözü də vardır ki, o, isim, sifət, zərf məqamında
işlənərək, lazım gəlmək, lazım olmaq mürəkkəb fellərini
əmələ gətirir. Biz indi həmin fellərdən istifadə edərək
yuxarıda verilmiş ingiliscə cümləni başqa cür tərcümə
edəcəyik: “Mənə bir-iki yerə zəng etmək lazım gələcək
(olacaq)”.
Shall
modal felinin işlənməsində maraqlı
xüsusiyyətlərdən biri də onun modal sözlərlə birlikdə
işlənməsidir:
Of course, I’ll help (AHA, 235) “ Əlbəttə, kömək edərəm”
(AHA. a, 217).
181
Of course modal sözü yəqinlik, qətiyyət bildirir. I’ll help
feli silsilə icrası şübhəsiz olan, amma hələlik icra olunmamış
hərəkəti bildirir. Yuxarıda verdiyimiz mətbu tərcümədə
kömək etmək felinin qeyri-qəti gələcək zaman formasından
istifadə olunmuşdur. Bu, səhv deyildir. Amma həmin
kontekstdə felin qəti gələcək zaman formasından da istifadə
etmək mümkündür: Əlbəttə (təbiidir ki), kömək edəcəyəm.
Should modal felinin işlənməsi.
Should modal feli “shall” felinin keçmiş zaman forması
olub, əsas felin məsdər forması ilə birlikdə «keçmişə
nəzərən gələcək» (The Future-in-the Past) zamanı ifadə
etmək üçün işlədilir. O, (“Would” feli ilə bərabər) felin şərt
şəklini əmələ gətirərkən şərt budaq cümlələrində və baş
cümlədə işlənir. Məsələn:
If you think that was amazing? You should have seen it
last night.
Əgər siz bunu heyrətamiz hesab edirsinizsə, gərək onu
keçən gecə görmüş olaydınız.
Müasir ingilis dilində, xüsusən onun Kanada və Amerikan
variantlarında «Should” feli daha çox «Would” ilə əvəz
olunur. Britaniya ingiliscəsində və rəsmi Amerikan
ingiliscəsində “Should” felinin modallıq bildirən aşağıdakı
mənalarını müşahidə etmək olar:
1. Məcburilik modal mənasının ifadəsi. Məsələn,
You should speak to him right away.
Sən elə indicə onunla danışmalısan.
“Should” modal feli həmin semantik mənasında
Azərbaycan dilinə felin vacib şəkli vasitəsilə tərcümə
olunmuşdur.
2. Başqasının fikrini öyrənmə (sərəncam gözləmə) modal
mənasının ifadəsi. Məsələn:
Should I ask him about it? – Mən bu barədə ondan
soruşmalıyam?
3. Ritorik sualda «Should” emosional münasibət bildirir.
Məsələn:
Why should he do it? – O niyə bunu etsin ki / etməlidir ki?
How should I know? – Mən hardan bilim?
182
4. “Should” modal feli öz inkişafı nəticəsində, “Shall”
felindən fərqli olaraq, yeni məna – məsləhət bildirmək
mənası qazanmışdır. Məsələn:
You should never look at one woman when you are
talking to another (Braine).
Siz bir qadınla söhbət edərkən gərək başqasına
baxmayasınız.
Bu situasiyada “should” modal feli “ought to” feli ilə
demək olar ki, eyni mənanı bölüşür, sinonimlik əmələ gətirir.
“You should consult a doctor” cümləsində “should” modal
felini “out to” feli ilə əvəz etmək olar: You ought to consult a
doctor. – «Siz gərək həkimə müraciət edəsiniz». Hər iki
cümlə Azərbaycan dilinə eyni cür tərcümə olunur və hər
ikisində eyni məna ifadə olunur.
Misallardan ca göründüyü kimi, əsas felin ifadə etdiyi
hərəkət indiki və gələcək zamanlara aid olanda sadə
məsdərdən istifadə edilir; əsas felin ifadə etdiyi hərəkət
keçmiş zamana aid olduqda isə bitmiş məsdərdən (“Perfect
Infinitive”) istifadə olunur. Məsələn:
It’s too late, sir; you should have thought of that before
(Voynich). – Çox gecdir, cənab; Siz gərək bunu əvvəlcədən
düşünəydiniz / düşünmüş olaydınız.
“Should” modal eli də “Ought to” feli kimi Azərbaycan
dilinə «gərək» sözü vasitəsilə tərcümə olunur. “Should”
modal felindən sonra məsdər qeyri-müəyyən formada
(“Indefinite Infinitive”) işləndikdə Azərbaycan dilində fel indiki
zamanda, bitmiş formada (“Perfect Infinitive”) işləndikdə isə
keçmiş zamanda olur.
«Should» feli aşağıdakı məqamlarda işlənir:
Birincisi, o, formal olaraq yarımçıq cümlənin xəbəri
vəzifəsində çıxış edir. Bu, danışıq dilinə, dialoci nitqə xas
olan bir xüsusiyyətdir. Ancaq mətndən should felinin aid
olduğu əsas feli bərpa etmək olar.
Qeyd etmək lazımdır ki, həmin cümlənin azərbaycanca
variantında should felinin adekvat vəzifəsini saxlamaq
olmur. İş burasındadır ki, Azərbaycan dilində should felinə
müvafiq gələ biləcək köməkçi fel yoxdur. Onun müqabili
olaraq Azərbaycan dilində əsas felin müəyyən şəkli işlənir:
She interrupted: “Yes, you should. You’re entitled to ask
Dostları ilə paylaş: |