Азярбайъан милли елмляр академийасы

 
180
Bizə belə gəlir ki, həmin cümləni bu cür təqdim etmək 
mümkündür:  Onda  bizim fikrimiz bir-birini tutmayacaq 
(yaxud: …bizim sözümüz bir-birini tutmayacaq, düz 
gəlməyəcək). 
Then I’ll come out there. You can expect me (AHA, 159) 
“Onda mən özüm ora gəlirəm. Məni gözləyə bilərsən” (AHA. 
a, 147) [Onda  mən orada olasıyam(olmalıyam).  Sən məni 
gözləyə bilərsən]. 
Tomorrow I’ll have to waste time explaining how ignorant 
– in some areas – you really are (AHA, 227) “Sabah bir xeyli 
vaxt sərf edib sübut etməliyəm ki, bəzi məsələlərdə sən nə 
qədər cahilsən” (AHA. a, 210) [Sabah mən sənin həqiqətən 
avam olduğunu – bəzi sahələrdə – izah etməyə vaxt sərf 
etməliyəm (edəsiyəm)]. 
“No”, Mel said, “I think, in the end, they’ll have to move 
(AHA, 305) “-Xeyr! Məncə, əvvəl-axır onlar buradan köçməli 
olacaqlar” (AHA. a, 280) [-Yox, -Mel dedi, -mən belə 
düşünürəm ki, axırda onlar buradan tərpənməli (köçməli) 
olacaqlar]. 
Shall  modal felinin daha iki tətbiq üsulu nəzəri cəlb edir. 
Birincisi, onun need köməkçi feli ilə  işlənib,  əsas felə aid 
olması: 
I’ll need to make a couple of phone calls (AHA, 185). 
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan dilində belə bir sadə 
fel yoxdur. Ona görə  də onun azərbaycanca verilməsi 
imkanları maraq doğurur. “Mən bir-iki yerə  zəng 
vurmalıyam” (AHA. a, 172). Burada vurmaq  felinin vacib 
şəklindən istifadə olunmuşdur. Amma Azərbaycan dilində 
lazım  sözü də vardır ki, o, isim, sifət, zərf məqamında 
işlənərək,  lazım gəlmək, lazım olmaq mürəkkəb fellərini 
əmələ  gətirir. Biz indi həmin fellərdən istifadə edərək 
yuxarıda verilmiş ingiliscə cümləni başqa cür tərcümə 
edəcəyik: “Mənə bir-iki yerə  zəng etmək  lazım gələcək 
(olacaq)”. 
Shall 
modal felinin işlənməsində maraqlı 
xüsusiyyətlərdən biri də onun modal sözlərlə birlikdə 
işlənməsidir: 
Of course, I’ll help (AHA, 235) “Əlbəttə, kömək edərəm” 
(AHA. a, 217). 

---

 
181
Of course modal sözü yəqinlik, qətiyyət bildirir. I’ll help 
feli silsilə icrası şübhəsiz olan, amma hələlik icra olunmamış 
hərəkəti bildirir. Yuxarıda verdiyimiz mətbu tərcümədə 
kömək etmək felinin qeyri-qəti gələcək zaman formasından 
istifadə olunmuşdur. Bu, səhv deyildir. Amma həmin 
kontekstdə felin qəti gələcək zaman formasından da istifadə 
etmək mümkündür: Əlbəttə (təbiidir ki), kömək edəcəyəm. 
Should modal felinin işlənməsi. 
Should  modal feli “shall” felinin keçmiş zaman forması 
olub,  əsas felin məsdər forması ilə birlikdə «keçmişə 
nəzərən gələcək» (The Future-in-the Past) zamanı ifadə 
etmək üçün işlədilir. O, (“Would” feli ilə  bərabər) felin şərt 
şəklini  əmələ  gətirərkən  şərt budaq cümlələrində  və baş 
cümlədə işlənir. Məsələn:  
If you think that was amazing? You should have seen it 
last night.  
Əgər siz bunu heyrətamiz hesab edirsinizsə,  gərək onu 
keçən gecə görmüş olaydınız. 
Müasir ingilis dilində, xüsusən onun Kanada və Amerikan 
variantlarında «Should” feli daha çox «Would” ilə  əvəz 
olunur. Britaniya ingiliscəsində  və  rəsmi Amerikan 
ingiliscəsində “Should” felinin modallıq bildirən aşağıdakı 
mənalarını müşahidə etmək olar:  
1. Məcburilik modal mənasının ifadəsi. Məsələn,  
You should speak to him right away.  
Sən elə indicə onunla danışmalısan.  
“Should” modal feli həmin semantik mənasında 
Azərbaycan dilinə felin vacib şəkli vasitəsilə  tərcümə 
olunmuşdur.  
2. Başqasının fikrini öyrənmə (sərəncam gözləmə) modal 
mənasının ifadəsi. Məsələn:  
Should I ask him about it? – Mən bu barədə ondan 
soruşmalıyam?  
3. Ritorik sualda «Should” emosional münasibət bildirir. 
Məsələn:  
Why should he do it? – O niyə bunu etsin ki / etməlidir ki?  
How should I know? – Mən hardan bilim?  

---

 
182
4.  “Should” modal feli öz inkişafı  nəticəsində,  “Shall” 
felindən fərqli olaraq, yeni məna – məsləhət bildirmək 
mənası qazanmışdır. Məsələn:  
You  should never look at one woman when you are 
talking to another (Braine).  
Siz bir qadınla söhbət edərkən gərək başqasına 
baxmayasınız.  
Bu situasiyada “should” modal feli “ought to” feli ilə 
demək olar ki, eyni mənanı bölüşür, sinonimlik əmələ gətirir.  
“You should consult a doctor” cümləsində “should” modal 
felini “out to” feli ilə əvəz etmək olar: You ought to consult a 
doctor. – «Siz gərək  həkimə müraciət  edəsiniz». Hər iki 
cümlə Azərbaycan dilinə eyni cür tərcümə olunur və  hər 
ikisində eyni məna ifadə olunur.  
Misallardan ca göründüyü kimi, əsas felin ifadə etdiyi 
hərəkət indiki və  gələcək zamanlara aid olanda sadə 
məsdərdən istifadə edilir; əsas felin ifadə etdiyi hərəkət 
keçmiş zamana aid olduqda isə bitmiş məsdərdən (“Perfect 
Infinitive”) istifadə olunur. Məsələn:  
It’s too late, sir; you should have thought of that before 
(Voynich). – Çox gecdir, cənab; Siz gərək bunu əvvəlcədən 
düşünəydiniz / düşünmüş olaydınız.  
“Should” modal eli də  “Ought to” feli kimi Azərbaycan 
dilinə «gərək» sözü vasitəsilə  tərcümə olunur. “Should” 
modal felindən sonra məsdər qeyri-müəyyən formada 
(“Indefinite Infinitive”) işləndikdə Azərbaycan dilində fel indiki 
zamanda, bitmiş formada (“Perfect Infinitive”) işləndikdə isə 
keçmiş zamanda olur.  
«Should» feli aşağıdakı məqamlarda işlənir: 
Birincisi, o, formal olaraq yarımçıq cümlənin xəbəri 
vəzifəsində  çıxış edir. Bu, danışıq dilinə, dialoci nitqə xas 
olan bir xüsusiyyətdir. Ancaq mətndən should felinin aid 
olduğu əsas feli bərpa etmək olar. 
Qeyd etmək lazımdır ki, həmin cümlənin azərbaycanca 
variantında  should felinin adekvat vəzifəsini saxlamaq 
olmur.  İş burasındadır ki, Azərbaycan dilində  should felinə 
müvafiq gələ biləcək köməkçi fel yoxdur. Onun müqabili 
olaraq Azərbaycan dilində  əsas felin müəyyən  şəkli işlənir: 
She interrupted: “Yes, you should. You’re entitled to ask 

---