Азярбайъан милли елмляр академийасы
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
168 görə bunu etməyə məcburdur. Amma bunu etməyə də bilər. Misallara müraciət edək. Take a break, Keith. It was the tower watch chief’s voice (AHA, 79) “Bir az dincini al, Keyz, - bu, uçuş rəhbərinin səsi idi” (AHA. a, 77) [Nəfəsini dər, Keyz]. Daha bir misal: Tanya Livingston steered her to a chair. “Make yourself comfortable”. Tanya said practically, “and take your time” (AHA, 20) “Tanya Livinqston onu stula oturtdu, amiranə səslə dedi: “Özünüzü ələ alın, tələsməyin” (AHA. a, 20) [Tanya Livinston onu stula tərəf yönəltdi: “Arxayın (rahat) olun, Tanya qayğıkeşliklə (canıyananlıqla) dedi, - və tələsib- eləməyin”]. Give this to the taxi dispatcher, Patsy, and he’ll send you home (AHA, 24) “Ver bunu taksi dispetçerinə, Pətsi, o səni evə göndərər” (AHA. a, 23) [Bunu taksi dispetçerinə ver, Pətsi, o səni evə göndərər]. 6. Felin əmr şəkli xahiş, ricaetmə məqamında. Tell me one thing. How is it you know so much about all this? (AHA, 123) “Mənə düzünü de. Necə olub ki, bu barədə belə çox məlumat yığmısan?” (AHA. a, 114) [Mənə bir şeyi söylə (de): Bu necə olub ki, Siz bütün bunlar barəsində bu qədər çox şey bilirsiniz?]. He gestured unhappily. “Forget it. I’m sorry” (AHA, 117) “Veron bədbəxt görkəmlə əlini yellədi: “Bunu unut-getsin. Üzr istəyirəm” (AHA. a, 109) [O, məyus-məyus əlini yellədi. “Bunu yadınızdan çıxarın! Üzr istəyirəm]. 7. Felin əmr şəkli dilək, yalvarma məqamında. Dear God in heaven, give me strength not to blow, which is probably what the ornery son-of-a bitch wants (AHA, 52) “Ey gözəgörünməz Allah, yıxılmamaq üçün mənə qüvvət ver, bu it küçüyünün bütün çalışdığı onun üçündür” (AHA. a, 51) [Ya Rəbbim, mənə güc, qüvvə ver, yıxılmayım – bu qancıq uşağının istəyi budur]. Əmr modallığı bildirən cümlələrdə felin əmr şəkli formaları ilə yanaşı, müvafiq hərəkətlərin icrasının şəraitini bildirən sözlər də işlənir. Bunlar zaman zərfləri, köməkçi sözlər və s.-dən ibarət olur. Məsələn: 169 Mobile one, hold until the Lake Central Nord crosses ahead of you, then follow it in (AHA, 66) “Bir nömrəli maşın, gözləyin, qoy “Leyk Sentral Nord” keçsin, sonra onun arxasınca sürün!” (AHA. a, 65) [Birinci maşın, Leyk Sentral Nord Sizdən qabağa keçməincə dayanın (gözləyin), sonra arxasınca gedin (onu izləyin)]. The lieutenant pointed to it : “Keep closed up behind that car” (AHA, 113) “Leytenant maşını çırtmaladı: - Bu maşının dalınca gedin” (AHA. a, 105) [Leytenant onu barmağı ilə göstərdi: “O maşının dalınca düşün!”]”. 2.3.3. Modal məsdər. İngilis dilində əmr konstruksiyalarında istifadə edilən fel formaları vardır. L.S.Barxudarova görə “xalis” məsdər fel formasını xüsusi kateqorial forma – əmr forması hesab etmək lazımdır [146, s.66]. Xalis məsdər və əmr formasının əlaqədə götürülməsi heç də bütün ingilis dili mütəxəssisləri tərəfindən qeyd-şərtsiz qəbul edilməmişdir. D.Bolincerin belə bir məqaləsi vardır: “Əmr forması məsdərdirmi?” Amma bu da inkaredilməz bir faktdır ki, ingilis dilində xalis məsdər modal xarakter daşıyır. D.Bolincer qeyd edir ki, məsdər formasının əmr mənası təəccüb doğurmamalıdır: bir çox dillərdə bununla qarşılaşmaq olur [146, s.66] . L.S.Barxudarov ingilis dilində məsdər formasının iki variantda təmsil olunduğunu göstərir: nişanlanmış variant (o – o məsdər), nişanlanmamış məsdər – xalis əsas (kök). L.S.Barxudarov məsdərin bu iki forması arasında fərqi onların sintaqmatik işlənməsi şəraitindən ibarət bilir. Nişansız forma modal fellərlə birləşmələrdə və bəzi başqa konstruksiyalarda işlənir; nişanlanmış forma bütün qeyri şəraitlərdə işlənir [146, s.148-149]. N.A.Slüsareva qeyd edir ki, müasir ingilis dilində “xalis” modal məsdər və to ədatlı məsdərin açıq-aşkar qarşılaşdırılması təmayülü başa çatır [146, s.66]. O, əlavə edir ki, ikinci formanın da modal mənası özünü büruzə verir. Əmr şəklinin fel sistemində yeri məsələsi müxtəlif cəhətlərdən dilçi mütəxəssisləri düşündürmüşdür. V.V.Vinoqradov yazır: “Əmr şəkli fel sisteminin ucqarında 170 yerləşib, ondan qopub-ayrılmağa can atır; belə ki, onu inadla cəzb edir [78, s.590]. O, belə hesab edir ki, əmr şəklinin imperativ intonasiyasından azad olan əsas forma – şərt-arzu şəklinin dairəsinə yaxın modal mənalar ifadə edir [78, s.598]. N.A.Slüsareva əlavə edir ki, analitik ingilis dilində “xalis” məsdər hərəkətə sövqetmə mənasına daha yaxındır [146, s.66]. Bəs Azərbaycan dilçilik ənənəsində ingilis dilinin məsdər formasının ifadə etdiyi modal məna nə şəkildə təqdim edilir? Azərbaycan dilçilərinin ingilis dilinin qrammatikasına həsr olunmuş əsərləri əsasən tədris xarakteri daşıyır. Biz burada məhz qrammatik məsələləri müəyyən nöqteyi-nəzərdən, nəzəri platformadan şərh etmək təşəbbüslərinə diqqət yetirəcəyik. İ.Rəhimov və T.Hidayətzadənin “İngilis dilinin qrammatikası” əsərində məsdərin tarixən isimdən törəndiyi qeyd olunur.( Həmin məsələ ilə əlaqədar olaraq bax: [109, s.195-202]. Bu fikir Azərbaycan dilində məsdəri nəzərdən keçirərkən bizə lazım olacaqdır. Müəlliflər məsdərin ismi və feli xüsusiyyətlərini qeyd edirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, to ədatı ilə işlənən məsdər Azərbaycan dilində –maq / -mək şəkilçisi ilə işlənən felə müvafiq gəlir (to write – yazmaq). Buradaca məsdərin təsirli fellərdə məlum növdə dörd, məchul növdə iki forması olduğu qeyd edilir. Bu məsələyə Azərbaycan dilçiliyində toxunulmamışdır. Biz deyə bilərik ki, Azərbaycan dilində felin bütün məna növlərinin (məlum, məchul, qayıdış, qarşılıq-müştərək, icbar) məsdər forması vardır və bunlar struktur cəhətdən bir-birindən fərqlənmirlər. Bizim üçün məsdərdə isim və feli xüsusiyyətlərin nisbəti, məsdərin to ədatı ilə və onsuz işlənməsi, bunun modallıq məsələsi ilə əlaqəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İngilis dili məsdərinin ismi xüsusiyyəti onun mübtəda və xəbər vəzifəsində işlənməsi, ismi xəbərin ad hissəsi olması kimi izah edilir. Məsdərin mübtəda vəzifəsində işlənməsi məsələsində Azərbaycan və ingilis dillərinin arasında elə bir Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|