Азярбайъан милли елмляр академийасы
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
159 formalarından istifadə olunması zaman zərfinin işlənib- işlənməməsindən asılıdır. Daha sonra müəlliflər likely, probably, possibly sözləri ilə işlənən gələcək zamanın qeyri-müəyyən formasının Azərbaycan dilinə qeyri-qəti gələcək zamanın forması ilə tərcümə edildiyini göstərirlər. He will probably come tomorrow “Yəqin ki, o, sabah gələr”. Biz deyə bilərik ki, həmin cümlədə ehtimal, güman bildirən sözün işlənməsinə baxmayaraq, onda qəti gələcək zaman formasından da istifadə etmək olar. Həmin mövzunun axırında verilmiş qeyddə deyilir. Tabeli mürəkkəb cümlənin xəbəri gələcək zamanın qeyri-müəyyən forması ilə ifadə olunmuşsa, o, məzmunundan asılı olaraq, həm qəti, həm də qeyri-qəti gələcək zaman forması ilə tərcümə edilir: If he comes, we shall go to the cinema “O gəlsə, biz kinoya gedəcəyik / gedərik” (s.111). Burada hansı məzmun fərqinin nəzərdə tutulduğu açılmamış qalır. Gələcək zamanın davamedici forması (The Future Continuous Tense Form). [to be felinin gələcək zaman forması (shall/will be) + əsas felin Participle I forması]. Gələcək zamanın davamedici forması hadisələrin adi, təbii gedişində gələcəkdə baş verəsi hərəkətləri bildirir. Məsələn: Today is 20 of March. The peoples will be celebrating the Novruz Holiday “Bu gün martın 20-sidir. Adamlar Novruz bayramını qeyd edəcəklər”. Meg, will you close the window? The food will be getting cold . “Meq, zəhmət olmasa, pəncərəni örtün. Xörək soyuyar / soyuyacaq”. İ.Rəhimov və T.Hidayətzadə göstərirlər ki, gələcək zamansy davamedici forması gələcəkdə müəyyən vaxt ərzində davam edəcək hərəkəti bildirmək üçün işlədilir. Həmin müəyyən vaxt zaman zərfləri, zərflikləri və zaman və şərt budaq cümlələri ilə ifadə olunur. Müəlliflər gələcək zamanın davamedici formasının Azərbaycan dilində qəti gələcək zaman və “məsdər + olmaq felinin qəti gələcək zaman forması” şəklində tərcümə edildiyini qeyd edirlər: 160 We shall be writing when he comes “O, evə gələndə biz yazı yazmaqda olacağıq” [39, s.116]. Deməliyik ki, ikinci formanın işlənmə tezliyi Azərbaycan dilinin özündə belə olduqca məhduddur. Gələcək zamanın bitmiş forması (The Future Perfect Tense Form). [to have felinin gələcək zamanı (shall / will have + əsas felin Participle II forması]. Gələcək zamanın bitmiş forması zərfliklərlə ifadə olunmuş ana qədər tamamlanacaq hərəkətləri bildirir. I suppose he will have made up his mind before the meeting “Mən belə güman edirəm ki, o, iclasa qədər bir qərara gələcək / gəlmiş olacaq”. She will have cleaned the house by their arrival “Onlar gələnə qədər o (qadın) evi yığışdıracaq / yığışdırmış olacaq”. Həmin tərcümələr içərisində “gəlmiş olacaq” tipli ifadə tərzi diqqəti cəlb edir. İngilis dilində olduğu kimi, burada da əsas fel keçmiş zaman feli sifəti formasındadır; gələcəyin ifadəsi isə köməkçi felin üzərinə düşür. “Keçmişə nəzərən gələcək” termini ilə əks assosiasiya yolu ilə bunu “gələcəkyə nəzərən keçmiş” adlandırmaq olar. Gələcək zamanın bitmiş forması bəzən gələcək zamana aid olan hərəkəti deyil, keçmişə aid olan və icrası güman edilən hərəkəti bildirir. Bu halda gələcək zamanın bitmiş forması semantik cəhətdən “Must + Perfect Infinitive” birləşməsinin ifadə etdiyi mənaya uyğun gəlir, yəni modallıq məna çaları ilə yüklənir. Müqayisə edin: a) You will have read in the newspapers about the conclusion of this agreement. Siz yəqin ki, (çox güman ki, görünür, deyəsən) qəzetdə bu sazişin bağlanması haqqında oxumuşsunuz. b) He must have known someone in the registrar’s office there (I.Levin/ A kiss Before Dying, 140). O yəqin ki, (çox güman ki, görünür, deyəsən) orada qeydiyyat bürosundakılardan kimisə tanıyırmış. Yuxarıdakı misallardan aydın olur ki, gələcək zamanın bitmiş formasının bu mənası Azərbaycan dilində «yəqin ki», «çox güman ki», «görünür», «deyəsən» sözlərinin iştirakı ilə 161 felin nəqli keçmiş zaman forması və başqa fel şəkilləri vasitəsilə ifadə olunur. Gələcək zamanın bitmiş və keçmiş zamanın bitmiş formalarının müqayisəsi göstərir ki, onların arasındakı fərq gələcək bitmiş formanın hərəkəti gələcəyə, keçmiş bitmiş zamanın isə keçmişə aid etmələridir: a) The students will have translated the article by two o’clock. Tələbələr saat ikiyədək məqaləni tərcümə etmiş olacaqlar. b) The students had translated the article by two o’clock. Tələbələr saat ikiyədək məqaləni (artıq) tərcümə etmişdilər. Müasir ingilis dilinin ümumi zaman sistemində fəaliyyət göstərən gələcək zamanın bitmiş forması olduqca az işlənir. Bu dilin materialları əsasında birbaşa çıxarışlar inandırıcı statistik nəticələr üçün yetərli sayda misallar toplamağa imkan vermir. Gələcək zamanın davam edib bitəcək forması (The Future Perfect Continuous Tense form) [to be felinin gələcək bitmiş zaman forması (shall / will have been) + əsas felin Participle I forması]. Bu zaman forması müəyyən hərəkətdən və ya müddətdən qabaq başlanıb-davam edəsi hərəkəti bildirir. Misallar: I shall begin to translate this article from 5 o’clock. When you came home at 7 o’clock I shall have been translating this article already two hours. “Mən bu məqaləni saat 5-dən tərcümə etməyə başlayacağam. Siz saat 7-də evə gələndə artıq iki saat olacaq ki, mən bu məqaləni tərcümə edəcəyəm” [39, s.138]. Biz başqa cür tərcümə etməyi təklif edərdik: “…Siz saat 7-də evə gələndə mənim bu məqaləni tərcümə etməyim iki saat çəkmiş olacaq”. She will have been teaching for 20 years by the end of this year. “Bu ilin axırında iyirmi il olacaq ki, dərs deyir”. Həmin cümləni başqa cür də vermək olar: “Bu ilin axırında onun dərs deməyi (dediyi) iyirmi il olacaq”. Həm İ.Rəhimov və T.Hidayətzadə, həm də bizim tərcümələr müvafiq cümlələrin ümumi məzmununu Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|