Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Fevzi b əy Altuk
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Doktor Rza b əy Nur
- S.İbrahimov
• Abid Tahirli ~ 90 ~ sabah da mü əllim olmaq sifəti ilə görmək istəyirmi? Millət və İsmayıl bəy adı ata və övlad kəlmələri kimi yaxın və müt ərəqqifdir». («Milli xəzinəmiz» məqaləsindən. «Tərcüman», 1915, № 202). Fevzi b əy Altuk: «Krım gəncliyinin əksəriyyəti və xüsusilə xaricd ə təhsil alanlar Krımda dil birliyi məfkurəsi ilə Turanda yaşayan qövmlərin həyat və istiqbalına xidmət edən və bu əməlin hasil olması üçün dəfələrlə İstanbul, Misir və Hindistanda olmuş İsmayıl bəy Qaspiralınin ətrafında toplaşır və onunla həmfikir olaraq çalışırdılar». «Artıq Dünya müharibəsinin olacağı əsnada Hindistan s əyahətindən qayıdan mərhum ustadın İstanbulda əlini öpərək son d əfə vidalaşdığımız zaman: Övladım Şərqin həyat günəşi bu yaxınlarda doğacaq, onun dadlı hərarəti və parlaq ziyası ilə mill ətimiz inkişaf edəcəkdir. Bunu görə bilmək bəxtiyarlıqdır. Lakin bu ziya gözl ərinizi qamaşdırmasın. İstiqbalın və həyatın yolu çox tikanlıdır. Bu tikanlar ayağınıza batmasın deyə ələ düşən fürs ətlərdən daima istifadə etməlisiniz demişdir». («Krım gəncliyi v ə Rus inqilabı» məqaləsindən. «Krım» qəzeti, İstanbul, 1918). A.K.Hatif: «Rusiya müs əlmanları üçün bir böyük mürşid v əzifəsini görmüş olan mərhum İsmayıl bəy Qaspiralı Krımda «T ərcüman» qəzetini nəşrə başlamışdı. Bu qəzetin vəsaiti çox az idi. Ancaq m ərhum İsmayıl bəy hər cür əngəllərə sinə gərdi, q əzetini davam etdirməyə müvəffəq oldu. Mərhumun milli f əaliyyətini bütövlükdə ifadə və təsvir etmək mümkün deyildir. • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 91 ~ Ancaq, o zamanlar yuxarıda göstərilənlər tərəfindən çalışmamış olsaydı, bu gün Rusiya türklərində görünən milli intibahın hasil olmamış, yaxud geri qalmış olacağını söyləmək türk dünyasına həsr etdiyi xidm ətin böyüklüyünü təqdir üçün kafidir. Mərhum f əaliyyətində hər vaxt iki nöqtəni önə çəkirdi: Birincisi: Şimalda və Cənubda yaşayan bütün Rusiya müs əlmanlarının eyni millət olduğu və Osmanlı Türkləri ilə din və qan qardaşı olduqlarını isbat etmək. İkincisi: Hər tərəfdə mədrəsələri islah etmək və yeni m əktəblər açmaqla maarifin tərəqqisinə nail olmaq». («Göy Bayraq altında milli fəaliyyət» məqaləsindən. İstanbul, 1918). Doktor Rza b əy Nur: «Son dövrdə Krımda İsmayıl bəy Qaspiralı yetişib nəşr etdirdiyi «Tonquç» və «Tərcüman» qəzetləri, kitablar v ə açdığı məktəblərlə Krım tatarlarını oyandırmışdır. Bu şəxs otuz illik cəsarət, fədakarlıq və uca bir milli hisslə Krım tatarlarının gözlərini açmışdı. Onun yapdığı oyanma nuru hətta rus hökmü altındakı bütün türklərə də çatmışdır. Bu ali şəxs türk tarixinin oyanma dövrün ə xidmət edən böyüklərdəndir. Krım tarixinin bu dövründ ə mütləq bu ulu adama bir yer vermək və ondan hörm ətlə bəhs etmək lazımdır». («Türk tarixi», İstanbul 1925, c.V, s əh.63). H əsən Səbri bəy Ayvazov: «Onun fikirlərini, əməllərini baltalamaq, öldürm ək artıq mümkün deyildir… Çünki, onlar mill ətin qanına, ruhuna, həyatına, qəlbinə girmişdir. Türk-tatar mill əti bu gün bunlarla nəfəs alır, bunlarla qidalanır, bunlarla ruh və • Abid Tahirli ~ 92 ~ h əyat bulur…». («Yaşayan ölülərdən İsmayıl bəy Qaspiralı» m əqaləsindən. «Tərcüman», 1916, № 196). S ədri Maksudi bəy: «İsmayıl bəyin vəfatı ilə hiss etdiyim ağır kədərimi, dərin iztirabımı, bərk fəryadımı dışarı çıxarmaq ist əyirəm, ancaq qəlbimdən mənəvi yaşlar axdığı bir zamanda bu mümkün olmur. Hazırda ən müqəddəs və ən əziz bir əşyasını itirmiş bir uşaq kimi ağlamaqdan başqa əlimdən bir şey gəlmir! Ancaq bu kafi deyil, bir s əmimi fikri açıq sözlə ifadə etmək istəyirəm. Qaspiralı hamımızın fikrində, qəlblərimizdə ən böyük bir yeri tutan bir şəxsdir. Hamımızın milli idealında ən nurani bir nöqt ədir. Hər birimizin təvəssümü fikri tarixində ən məlum bir alimdir. Qeyri-ixtiyari h ər birimizin səmimi ehtiramlarını cəlb edən, adı çəkildikdə hamımızın ağzına «Böyük» kəlməsini gətirən şey isə onun işləridir». («Əməllər ustadı» məqaləsindən. «Tərcüman», 1914, № 202; «Yıldız» qəzeti). S.İbrahimov: «Hər millətin öz dili, öz duyğusu, öz diləyi, öz diriliyi olmadan yaşamayacağını hər kəsdən əvvəl İsmayıl bəy dərk etmişdir. Mərhum hər milləti milli dinə, milli ədəbiyyata və maarif ə, milli həyata malik olmalarını bütün ömrü boyu təlqin etmişdir. Özü irqən türk olduğundan təbii olaraq türk mill ətpərvərliyini meydana sürmüş və türklərə «bir dil, bir fikir, bir iş» gərəkliyini bir qayə olaraq qəbul etmişdir. Bu gündən sonra «m ərhum» - deyə yad edəcəyimiz İsmayıl bəy isə bütün Rusiya və b əlkə də bütün dünya müsəlmanlarının ən böyük bir cahanı, ən böyük bir kainatı idi ki, bu gün əbədiyyətə qovuşdu. Biz də onun bu Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|