Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Fevzi bəy Altuk
- Bütün türklərin tərcümanı
- Doktor Rza bəy Nur
- Həsən Səbri bəy Ayvazov
- Sədri Maksudi bəy
- S.İbrahimov
Abid Tahirli ~ 90 ~
institutunu açmağa qərar verdi. Əcəba, bu millət qərarı necə qarşılayacaq? Əcəba millət özünün 30 illik müəllimini bu gün də, sabah da müəllim olmaq sifəti ilə görmək istəyirmi? Millət və İsmayıl bəy adı ata və övlad kəlmələri kimi yaxın və mütərəqqifdir». («Milli xəzinəmiz» məqaləsindən. «Tərcüman», 1915, № 202).
Fevzi bəy Altuk: «Krım gəncliyinin əksəriyyəti və xüsusilə xaricdə təhsil alanlar Krımda dil birliyi məfkurəsi ilə Turanda yaşayan qövmlərin həyat və istiqbalına xidmət edən və bu əməlin hasil olması üçün dəfələrlə İstanbul, Misir və Hindistanda olmuş İsmayıl bəy Qasprinskinin ətrafında toplaşır və onunla həmfikir olaraq çalışırdılar». «Artıq Dünya müharibəsinin olacağı əsnada Hindistan səyahətindən qayıdan mərhum ustadın İstanbulda əlini öpərək son dəfə vidalaşdığımız zaman: Övladım Şərqin həyat günəşi bu yaxınlarda doğacaq, onun dadlı hərarəti və parlaq ziyası ilə millətimiz inkişaf edəcəkdir. Bunu görə bilmək bəxtiyarlıqdır. Lakin bu ziya gözlərinizi qamaşdırmasın. İstiqbalın və həyatın yolu çox tikanlıdır. Bu tikanlar ayağınıza batmasın deyə ələ düşən fürsətlərdən daima istifadə etməlisiniz demişdir». («Krım gəncliyi və Rus inqilabı» məqaləsindən. «Krım» qəzeti, İstanbul, 1918).
A.K.Hatif: «Rusiya müsəlmanları üçün bir böyük mürşid vəzifəsini görmüş olan mərhum İsmayıl bəy Qasprinski Krımda «Tərcüman» qəzetini nəşrə başlamışdı. Bu qəzetin vəsaiti çox az idi. Ancaq mərhum İsmayıl bəy hər cür əngəllərə sinə gərdi, Bütün türklərin tərcümanı ~ 91 ~
qəzetini davam etdirməyə müvəffəq oldu. Mərhumun milli fəaliyyətini bütövlükdə ifadə və təsvir etmək mümkün deyildir. Ancaq, o zamanlar yuxarıda göstərilənlər tərəfindən çalışmamış olsaydı, bu gün Rusiya türklərində görünən milli intibahın hasil olmamış, yaxud geri qalmış olacağını söyləmək türk dünyasına həsr etdiyi xidmətin böyüklüyünü təqdir üçün kafidir. Mərhum fəaliyyətində hər vaxt iki nöqtəni önə çəkirdi: Birincisi: Şimalda və Cənubda yaşayan bütün Rusiya müsəlmanlarının eyni millət olduğu və Osmanlı Türkləri ilə din və qan qardaşı olduqlarını isbat etmək. İkincisi: Hər tərəfdə mədrəsələri islah etmək və yeni məktəblər açmaqla maarifin tərəqqisinə nail olmaq». («Göy Bayraq altında milli fəaliyyət» məqaləsindən. İstanbul, 1918).
Qasprinski yetişib nəşr etdirdiyi «Tonquç» və «Tərcüman» qəzetləri, kitablar və açdığı məktəblərlə Krım tatarlarını oyandırmışdır. Bu şəxs otuz illik cəsarət, fədakarlıq və uca bir milli hisslə Krım tatarlarının gözlərini açmışdı. Onun yapdığı oyanma nuru hətta rus hökmü altındakı bütün türklərə də çatmışdır. Bu ali şəxs türk tarixinin oyanma dövrünə xidmət edən böyüklərdəndir. Krım tarixinin bu dövründə mütləq bu ulu adama bir yer vermək və ondan hörmətlə bəhs etmək lazımdır». («Türk tarixi», İstanbul 1925, c.V, səh.63).
Həsən Səbri bəy Ayvazov: «Onun fikirlərini, əməllərini baltalamaq, öldürmək artıq mümkün deyildir… Çünki, onlar Abid Tahirli ~ 92 ~
millətin qanına, ruhuna, həyatına, qəlbinə girmişdir. Türk-tatar milləti bu gün bunlarla nəfəs alır, bunlarla qidalanır, bunlarla ruh və həyat bulur…». («Yaşayan ölülərdən İsmayıl bəy Qasprinski» məqaləsindən. «Tərcüman», 1916, № 196).
Sədri Maksudi bəy: «İsmayıl bəyin vəfatı ilə hiss etdiyim ağır kədərimi, dərin iztirabımı, bərk fəryadımı dışarı çıxarmaq istəyirəm, ancaq qəlbimdən mənəvi yaşlar axdığı bir zamanda bu mümkün olmur. Hazırda ən müqəddəs və ən əziz bir əşyasını itirmiş bir uşaq kimi ağlamaqdan başqa əlimdən bir şey gəlmir! Ancaq bu kafi deyil, bir səmimi fikri açıq sözlə ifadə etmək istəyirəm. Qasprinski hamımızın fikrində, qəlblərimizdə ən böyük bir yeri tutan bir şəxsdir. Hamımızın milli idealında ən nurani bir nöqtədir. Hər birimizin təvəssümü fikri tarixində ən məlum bir alimdir. Qeyri-ixtiyari hər birimizin səmimi ehtiramlarını cəlb edən, adı çəkildikdə hamımızın ağzına «Böyük» kəlməsini gətirən şey isə onun işləridir». («Əməllər ustadı» məqaləsindən. «Tərcüman», 1914, № 202; «Yıldız» qəzeti).
S.İbrahimov: «Hər millətin öz dili, öz duyğusu, öz diləyi, öz diriliyi olmadan yaşamayacağını hər kəsdən əvvəl İsmayıl bəy dərk etmişdir. Mərhum hər milləti milli dinə, milli ədəbiyyata və maarifə, milli həyata malik olmalarını bütün ömrü boyu təlqin etmişdir. Özü irqən türk olduğundan təbii olaraq türk millətpərvərliyini meydana sürmüş və türklərə «bir dil, bir fikir, bir iş» gərəkliyini bir qayə olaraq qəbul etmişdir. Bu gündən sonra «mərhum» - deyə yad edəcəyimiz İsmayıl bəy isə bütün Rusiya və Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|