Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
495 Yazmış bu şeyləri nəzmə çəkərək... Yerdə qırıntılar qalmış ləldən, Onu da çoxları buraxmaz əldən...
Şair dediyi qırıntılardan beş böyük kitab, böyük bir xəzinə yaratmışdır:
Beynimin, qanımın çeşmələrindən Bu qədər incə söz sıxıb süzdüm mən. Yorulmaq bilmədən gündüz və gecə ”Məxzənül əsrarı” yazdım əvvəlcə. Şirinlik, incəlik taparaq ondan ”Xosrov-Şirin” üçün düzdüm bir dastan... Sonra başqa yerdə çadırı vurdum, Leyli və Məcnunun eşqini qurdum. Bitirdim dastanı, bir nəşə tapdım, Atımı ”Həfti-peykər” üstünə çapdım. İndi söz mülkündə büsat quraram, İskəndər dövründən təbil vuraram. Ölüb getmişsə də, dirildim onu, Verin axtardığı həyat suyunu.
Biz elə bilirik ki, oğrular, tüfeylilər, plagiatorlar yalnız bizim zəmanəmizdə baş alıb gedir. Aydın olur ki, şair öz paxıllarından, əsər- lərinin oğurlanmasından çox acılar çəkmişdir:
Bu qarın otaran duzsuz şairlər Sayəmdə dünyanı basıb yedilər.
Nizami buna da dözür: Xəzinəm yeraltı, dürrümsə ümman, Neçin inciyim ki, lağım atandan?
Amma, xeyr, bu ”qarın otaran duzsuz şairlər” dinməyə də ma- cal verməmiş, şairi az qala borclu çıxarmışlar: Evin sahibini görən oğrular Haray qopardaraq deyir: ”Oğru var!”
Nizami bir insan kimi, son dərəcə mülayim, səmimi, mehriban 496 və təmkinli olmuşdur:
Mən mən olan gündən, şahiddir aləm, Bir qarışqanı da incitməmişəm... Təmizdir vicdanım, ucadır adım, İtin də haqqında pis danışmazdım.
Üzərində çox böyük sürətlə işləyədiyi ”Leyli və Məcnun”un girişində deyir:
Dörd min beytdən də çoxdur bu dastan, Dörd aydan az vaxta yazmışam, inan. Əgər başqa işlər olsaydı haram, Bu, on dörd gecəyə olardı tamam.
Tədqiqatçılar göstərirlər ki, şair dolanmaq üçün işləməli, dərs deməli olurmuş. Və bu cür sürətlə işləyən adam yalnız əsərini birbaşa, birdəfəyə yazarmış. Nizami şeri mədhiyyə çərçivəsindən çıxararaq, feodal dünyas- ına üsyan edən insanın tərifinə yönəltmişdir. Bütün görmək istədiyi keyfiyyətləri ustalıqla təsvir etdikdən və zəmanə şahını bir şah kimi necə görmək istədiyini bildirdikdən sonra adi ədalətsiz şahın bu sifətlərə malik olduğunu boynuna qoymaqla onu tərbiyə etmək istəmişdir. ”Sirlər xəzinəsi”ndə şahı ədalətli şah,”Xosrov və Şirin”də Xosrovu adil Xosrov edir. Bəhramı o qədər ədalətli edir ki, öldürmək istəmir, mağarada gizləyir. İsgəndəri peyğəmbərlik dərəcəsinə yüksəldir, lakin bununla da kifayətlənməyərək, azad bir dünya arzu- layır.
Belə görünə bilər ki, yalnız ”Leyli və Məcnun”da şair bu ideya ilə məşğul olmamış, saf məhəbbət dastanı yaratmağa çalışmış- dır. Əslində isə feodal dünyasına ən kəskin üsyan ”Leyli və Məcnun”- dadır. Şair göstərir ki, yaramaz içtimai mühit Qeys kimi böyük bir şəxsiyyəti dəlilik dərəcəsinə gətirmiş, onu çöllərə salmışdır. Lakin əslində, Məcnun adi dəli deyil, zəmanəsinin ən böyük adamıdır; bəşərin yamanlıqlarından qurtarmaq üçün səhraya qaçmışdır. Leyli bu işdə bir bəhanədir:
Məcnunu sərsəri zənn etmə ki sən, Deyildi gördüyün divanələrdən. Oruclu, namazlı, nurlu bir çıraq, 497 Əqlə yad deyildi, ədəbdən uzaq... Dövrünün ən böyük bir alimiydi, Aləmi şərh edən loğman kimiydi. Gizli mənalara o, yol açardı, Qəlbində göylərin min sirri vardı. Dünyanın qeydini tamam ataraq Qeydsiz bir həyat sürürdü ancaq. Dünyadan əl üzüb düşmüşdü uzaq, Leyli bəhanəydi bu işdə ancaq...
Şair:
Dünya mələk donlu şeytana bənzər, Əlində təsbeh var, belində xəncər. Bu qoca dünyanı zənn etmə fağır, Qarı görünsə də, bir əjdahadır -
desə də, son dərəcə nikbin bir insan kimi, gəncliyə, gələcəyə əsərlərində nikbin ruh aşılamışdır:
Əgər bağlansa da ətir şüşəsi, Yenə duyulacaq xoş rayihəsi. Qızıl gül ətrindən doysa bir nəfər, Ona haram olar başqa ətirlər.
Dünyanın hər bir ölkəsində Nizami dühasının qüdrəti duyul- maqdadır. Nizami tək öz zəmanəsinin deyil, bütün dövrlərin yeganəsidir.
498 TARİXİMİZ VƏ QONAQLARIMIZ Tariximizə bələd olan hər kəs bilir ki, ”Azərbaycan” deyilən ölkə dünyanın ən qədim və ən mədəni ölkələrindəndir. Enişli-yoxuşlu günləri olub. Son dərəcə keşməkeşli yol keçib. Xalqımız tarix boyu neçə-neçə Xocalı qırğınları görüb. Şərqin ən böyük şəhərləri ilə yarışan Bərdə miladın 944-cü ilində rusların əli ilə xarabazara çevrilib. Təbriz kimi böyük və qədim şəhər neçə dəfə istilaçıların əli ilə dağıdılıb, hər dəfə 30 mindən artıq adam qətlə ye- tirilib. Bu qırğınları Gəncə də görüb, Qarabağ da. Əsrimizin 41-45-ci illərində saysız-hesabsız gənclərimizi itir- mişik. Bu müharibədən sonrakı azacıq tənəffüs dövründə şükr edirdik ki, qansız-qadasız yaşayırıq. Nə biləydik ki, bu müddətdə azğın və qaniçən qonşumuz xəncər itiləyirmiş, girəvə gözləyirmiş. Biz dostluq, məhəbbət duyğuları ilə yaşadığımız halda, onlar öz qəlblərində kin, küdurət böyüdürmüşlər. Gərək biz də əsrin əvvəlindəki hadisələri un- utmayaydıq. İndi beş ildir ki, müharibədəyik, çörək itirən qonşumuz bizi qana çəkir. Rus silahına söykənərək, az vaxtda elə bir nanəciblik nü- mayiş etdirdilər ki, faşistlərə şükr etməli olduq. Dünya ictimaiyyəti hələ yatır. Dünyanın Amerika, İngiltərə, Fransa kimi ölkələri hələ insan sivilizasiyası üçün son dərəcə təhlükəli olan erməni azğınlığı ilə məzələnir. Bu azğınlığın Asiya ilə Avropanın qovşağında böyük müharibə ocağı yaratdığının fərqinə varmırlar. Dünya sarsaq erməni milyonçularının əlində oyuncağa çevrilib. Hər bir təbliğata hamıdan əvvəl biz inanmışıq. Dost deyiblər, dost gözü ilə baxmışıq. Bu sadəlövhlük bizə son dərəcə baha başa gə- lib. Çox vaxt bizi özümüz, öz ağlımız, iradəmiz deyil, xeyirxah təbiətimizə görə təbiət, təbiət qüvvələri xilas edib. 70 il 26-ların qətlinə yas tutmuşuq. Hətta böyük Vurğun belə inanıb, ingilis lord- larını görəndə 26-ların qətlində iştirak etdikləri üçün ”sinəsi mərmiyə dönüb”, ”Mənim babam olmuş 26-lar” deyib, onları nəzərdə tutaraq, ”Biz sizdən öyrəndik qəhrəmanlığı” deyib. Mövcud siyasətin qurbanı olub duymayıb, duymamışıq ki, Şaumyan hakimiyyəti Azərbaycana nə kimi fəlakətlər gətirə bilərdi. Biz yox, təbiət özü bizi onlardan xilas edib.
Beynəlmiləlçilik xülyalarına o qədər aludə olmuşuq ki, bütün əsas postları ermənilərə tapşırmışıq (”erməni” sözünü təyinsiz işlətdiyim üçün üzr istəyirəm). Xəyanət xəncəri daim, gizli şəkildə
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|