Азярбайжан республикасы
Yüklə 3,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
33 başlanğıc cümlələrini “Şur-Şahnaz” şöbəsi ilə qarışdırırlar. Bu səbəbdən elə “Vilayəti” şöbəsinin giriş hissəsini konkret olaraq necə ifa olunmasına aşağıdakı not nümunəsində baxaq. “Vilayəti” şöbəsi Nümunə №5 Yuxarıda təqdim olunan not nümunəsinin (№5) 2-ci xanəsində ifa edilən gəzişməni əvvəl sarı simdə başlayıb sonra isə, yəni qayıdışını ağ simdə ta- mamlamağı məqsədəuyğun hesab edirik. 3-cü xanəni bitirməklə “Vilayəti” şöbəsinin giriş hissəsi sona yetir. Sonra isə “Şur-Şahnaz” şöbəsində işlədilən xalların burada səsləndirilməsini sarı simlə kök simin birgə vurulması fonunda davam etdirmək olar. Amma onu da qeyd etmək lazımdır ki, hələ Nümunə №5-in 3-cü xanəsində bir neçə dəfə “Şur” ladına müvəqqəti yönəlmələr baş verir. Yəni, həmin xanədə birinci oktavanın fa diyez pərdəsinə qalxmaqla lad dəyişkənliyinə yol verilir və sonda yenə (4-cü xanə) “Rast” ladına qayıdılır. «Vilayəti» şöbəsindən sonra gələn “Dilkeş” və “Kürdü” güşələri eynilə “Şah- naz“ və “Bayatı-Kürd“ muğmlarında ifa olunan melodiyalardan ibarətdir. Odur ki, bu güşələr haqqında kifayət qədər məlumatımız olduğundan onların üzərində dayanmayacağıq. Amma “Vilayəti” şöbəsindən “Dilkeş” guşəsinə və “Kürdü” 34 guşəsindən “Rast”a qayıtmaq yollarını not nümunələri vasitəsilə göstərməyi vacib sayırıq. Nümunə №6 “Вилайяти” шюбясиндян “Dилкеш” эушясиня кечид Nümunə №7 “Кцрдц” эцшясиндян “Вилайяти” шюбясиня кечид Növbəti şöbə “Şikəsteyi-fars” (“Xocəstə”) adlanır. Şikəstə sözünün farsca mənası - «sınmış», «incimiş», «qəlbi qırılmış» deməkdir. Şikəstə qədimdən aşıq yaradıcılığında, sonralar isə yəni, XIX əsrin II yarısından xanəndələr tərəfindən sərbəst-ritmik formada ifa olunaraq şifahi ənənəli professional musiqinin janrlarından biri olan “Zərbi muğamlar” sırasında təşəkkül tapmışdır. Şikəstələrin bütün növləri “Segah” muğamı üzərində ifa edilir. Ümumiyyətlə, “Şikəstə” insanların əzab və əziyyətlərini, qarşılaşdıqları narazılıqları musiqi dili ilə xalqa çatdıra bilməsidir. 35 «Rast» dəstgahında ifa olunan “Şikəsteyi-fars” şöbəsinə çox vaxt “Xo- cəstə” də deyilir. Çünki “Şikəsteyi-fars” şöbəsi ilə eyni melodik məzmuna malik olan və “Segah” ladında bənzərsiz ifa məziyyətləri ilə seçilən “Xo- cəstə” başqa muğamlardan fərqli olaraq ancaq “Rast” dəstgahında “Şikəsteyi-fars” şöbəsi yerində lirik, məlahətli səslənir. Xocəstə sözünün mənası “xoşbəxt”, “mübarək”, “gözəl” deməkdir. “Şikəsteyi-fars” şöbəsinin musiqi məzmunu başqa muğamlardan da (“Rast” və “Şur” ailəsinə daxil olan) bizə bəlli olduğuna görə, onda “Xocəstə” şöbəsinin fərdi ifa məziyyətləri ilə aşağıda təqdim edilmiş not nümunələrində tanış olaq: “Xocəstə” şöbəsi (1-ъи мювзу) Nümunə №8 Bu not nümunəsindən belə aydın olur ki, “Şikəsteyi-fars” və “Xocəstə” şöbələrinin başlanğıc cümlələri demək olar ki, bir-birilə eynidir. 3-cü və 4-cü xanələrdəki melodiyada şöbənin əsas istinad pərdəsi olan 1-ci oktavanın re pərdəsi alt mizrabların aramlı müşayiəti ilə xüsusi vurğulanmalıdır. Ağ simdə vurulan hər bir alt mizrabdan sonra kök simdə səslənən həmin pərdəni də alt mizrablarla təkrar vurmaq məsləhətдир. Sonrakı V, VI və VII xanələrin əvəlində ifa edlən melodik frazaların xoşagəlimli olması üçün 1-ci oktavanın do səsindən sonra do diyez pərdəsindən re pərdəsinə lal barmağı sürüşdürərək ifanı bəzəmək lazımdır: Nümunə №9 Artıq 7-ci xanədən “Xocəstə” şöbəsinin ifa xüsusiyyətləri özünü göstərməyə başlayır və onun “Şikəsteyi-fars” şöbəsindən fərqləndirən 36 məxsus xalları səsləndirilir. Onu da qeyd edək ki, bütün xanələrdəki melodik frazaların son dayanacaq pərdəsi olan re səsində tara mütləq «xum» vermək tələb olunur. Nümunə №10 Nümunə №8-də təqdim olunmuş parçalardan (6 və 8-ci xanə) «Xocəstə» şöbəsinin əsas cümlələrinin sonu elə «Şikəsteyi-fars» şöbəsində istifadə edilən ayaг cümlələri ilə eyni olduğu aşkar olunur. Bu isə hər iki şöbənin eyni melodik məzmunlu həmahəng səslənməsindən irəli gəlir. «Xocəstə» (II mövzu) Nümunə №11 Nümunə №11-də verilmiş melodik hissə gəzişmələrdən ibarətdir. Bu gəzişmə metroritmik xцsusiyyət daşıdığından “Xocəstə” şöbəsinə xususi gözəllik verir. Burada 1-ci not açıq kök simə (açıq kök sim re notu ilə köklənməli) vurulduqdan sonra ağ simdə ifa edilən ilk notlar gözəl trellərin Yüklə 3,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|