Азярбайжан республикасы

25
 
Употребитель-
ные интер-
валы звуко-
ряда тара 
Обмеры 
в центах 
Темпера-
ционный 
интервал 
Отли-
чие 
Неупотребляе-
мые интер-
валы 
Названия 
мугамов, 
показываю-
щие в себе 
употреби-
тельные 
интервалы 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1.Малая 
секунда 
90 
100 
-10 
0 
Все мугамы 
114 
100 
+14 
0 
Все мугамы 
2. Большая 
секунда 
180 
200 
-20 
0 
Все мугамы 
204 
200 
+ 4 
0 
Все мугамы 
228 
200 
+28 
0 
"Чахаргях" 
3. Малая 
терция 
270 
300 
-30 
0 
"Шур, 
"Дугях" 
294 
300 
- 6 
0 
Все мугамы 
318 
300 
+18 
0 
"Сетях", 
"Шур" 
4. Большая 
терция 
384 
400 
-16 
0 
"Сетях" 
408 
400 
+ 8 
0 
Все мугамы 
432 
400 
+32 
0 
"Шур" 
5. Кварта 
498 
500 
- 2 
522 
Все мугамы 
6. Квинта 
678 
700 
-22 
726 
"Сегях(Мирза 
Гусейна)" 
702 
700 
+2 
— 
Все мугамы 
702 
700 
+2 
— 
Все мугамы 
7. Малая 
секста 
792 
800 
-8 
768 
Все мугамы 
816 
800 
+16 
- 
«Раст» 
8. Болшая 
секста 
906 
900 
+ 6 
930 
Все мугамы 
882 
900 
- 18 
- 
«Сегях» 
9. Малая 
септима 
996 
1000 
- 4 
972 
Все мугамы 
1020 
1000 
+20 
- 
«Раст» 
10. Большая 
септима 
1086 
1100 
- 14 
1062 
Все мугамы 
1110 
1100 
+ 10 
- 
«Раст» 
11. Октава 
1200 
1200 
0 
0 
Все мугамы 
 
 
 

---

26
 
 
П р и м е р ы 
 
 
 

---

27
 
 
 
 
 

---

28
 
 
 
 
Список литературы 
1.
 
Гаджибеков У. Основы азербайджанской народной музыки. Баку - 1957. 
2.
 
Бадалбейли А.Толковый монографический музыкальный словарь. (на азерб. 
яз) Баку – 1969. 
3.
 
Виноградов  В.  Узеир  Гаджибеков  и  азербайджанская  музыка.  Москва  – 
1939. 
4.
 
Шушинский Ф. Шуша. Баку – 1968. 
5.
 
Абдулкасумов В. Азербайджанский тар. (на азерб. яз) Баку – 1989.  
 
 
XÜLASƏ 
 
Məqalədə Azarbaycan tarındakı muğam səs sisteminin təkamül yolu açıqlanır. Onun 
Yaxın Şərq xalqlarına məxsus olan 17-pilləli səs düzümünün tarixi və nəzəri baxımından 
orijinallığı  sübut  olunur.  Azərbaycan  muğamının  milli  folklorumuza  məxsus  olan 
səciyyəvi mahiyyəti, özünəməxsusluğu tarın pərdələr sistemində parlaq əks olunur.  
 
SUMMARY 
 
This  article  devoted  to  mugam  sound  sistem  of  Azerbaijanian  tar.  He  proved  that 
originality of and theoretical point of view 17 sound rows belong to people of Near East.  
 
Rəyçilər: Sənətşünaslıq doktoru, professor S.Abdullayeva;   sənətşünaslıq 
namizədi A.Nəcəfzadə 

---

29
 
AZƏRBAYCAN  MİLLİ KONSERVATORİYASI 
“KONSERVATORİYA» № 2, mart-aprel 2009 
________________ 
 
Muğamşünaslıq.  Мугамоведение 
 
Рафиг МУСАЗАДЯ  
Сянятшцнаслыг намизяди, досент  
  
“RAST” ИНСТРУМЕНТАЛ MUĞAMI 
 
Azərbaycan xalqının ən qədim dövrlərdən bəri öz zəhmətinin və zəkasının 
məhsulu  kimi  ərsəyə  gələn,  əvəzsiz  musiqi  incilərimizdən  sayılan  muğam 
dəstgahlarımız,  şifahi  şəkildə  ağızdan-ağıza,  dildən-dilə  keçərək  böyük  bir 
tarixi inkişaf yolu qət eтмиш, bu günümüzə qədər gəlib çatmışdır.  
Bu  zəngin  sənət  incilərinin  inkişaf  etdirilib  müasir  dövrə  qədər  çatdırıl-
masında  Azərbaycanın  görkəmli  sənətkarlarından  Mirzə  Sadiq  Əsəd  oğlu, 
Qurban  Pirimov,  Mirzə  Fərəc  Rzayev,  Mirzə  Mənsur  Mənsurov,  Əhməd 
Baxıxanov,  Bəhram  Mənsurov,  Kamil  Əhmədov,  Hafiz  Mirzəliyev, 
Mütəllim Novruzov və b. qeyd etmək lazımdır. Onlar muğamlarımızın mahir 
biliciləri olmaqla yanaşı, həm də bir pedaqoq kimi geniş fəaliyyət göstərmiş, 
yetişməkdə  olan  gənc  musiqiçilər  nəslinə  öz  bilik  və  bacarıqlarını 
əsirgəməmişlər. 
Azərbaycanın  dahi  bəstəkarı  Ü.Hacıbəyli  hələ  1920-ci  illərin  əvvəllərin-
dən muğamın tədrisi ilə bağlı məsələlərə ciddi yanaşaraq, 1922-ci ildən rəh-
bərlik  etdiyi  Bakı  Türk  Musiqi  Тexnikumunun  “Шərq”  şöbəsində  “Muğam 
komissionu” yaradır. 1925-ci il 9 may tarixində bu komissiya tərəfindən on 
dəstgahdan ibarət ilk muğam proqramı qəbul edilir. O dövrdən bu günümüzə 
qədər  muğamlarımız  təcrübəli  ifaçı  və  pedaqoqlarımızın  gərgin  əməyi 
nəticəsində  inkişaf  edərək  formalaşmış,  cilalanmış  və  dəstgahların  əzəli 
strukturu qorunub saxlanılmışdır. 
Hal-hazırda  orta  ixtisas  musiqi  məktəblərинdə  və  ali  musiqi  təhsili  ocaqla-
rında çalışan muğam müəllimləri, Mirzə Mənsur Mənsurov, Əhməd Bakıxanov, 
Bəhram  Mənsurov,  Kamil  Əhmədov,  Mütəllim  Novruzov,  Əlikram  Hüseynov 
və Elxan Müzəffərov kimi sayılıb-seçilən pedaqoqların fərdi ifaçılıq məktəbinin 
üslub  xüsusiyyətlərindən,  biliyindən  bəhrələnərək  muğamların  tədrisi 
metodikasını düzğün qurmağa çalışırlar. 
Sözsüz ki, ustad sənətkarlarımız - Hacı Məmmədov, Əhsən Dadaşov, Hə-
bib  Bayramov,  Habil  Əliyev,  Sərvər  İbrahimov,  Elman  Bədəlov  və  onların 
davamçıları  olan  Şəfiqə  Eyvazova,  Möhlət  Müslümov,  Ağasəlim  Ab-
dullayev,  Firuz  Əliyev,  Vamiг  Məmmədəliyev,  Ədalət  Vəzirov,  Fəxrəddin 
Dadaşov  kimi  peşəkar  ifaçılırın  da  özünəməxsus  ifa  xüsusiyyətləri  tədris 
prosesi zamanı istifadə olunmaqdadır. 

---