Азярбайжан республикасы
Yüklə 3,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
37 müşayiəti ilə ifa olunmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu gəzişmənin müəllifi ustad sənətkar, gözəl pedaqoq Mirzə Mənsur Mənsurovdur. Beləliklə biz “Xocəstə” şöbəsinin əsas məzmunu ilə tanış olduq. «Şikəsteyi-fars» - «Xocastə» şöbəsindən sonra “Mübərriqə” guşəsi gəlir. Mübərriqə-işıqlı deməkdir. Bəzən ifaçılar “Şikəsteyi-fars” şöbəsindən “Mü- bərriqə” guşəsinə birbaşa keçid alırlar. Lakin bilməlidirlər ki, bu şöbə və guşəni birləşdirən iki melodik cümlədən ibarət bağlayıcı bir mövzu vardır. Gəlin buna aşağıdakı nümunədə baxaq: Nümunə №12 Bağlayıcı mövzu Nümunə №12-də təqdim olunmuş bu mövzu demək olar ki, “Şikəsteyi- fars” “Mübərriqə” ardıcıllığı ilə rastlaşdıgımız bütün dəstgahlarda ifa edilir. Ümumiyyətlə, bu mövzuya “Təxtigah” guşəsi də demək olar. Çünki not nümunəsinin 3-cü xanəsində “Mübərriqə” güşəsinin ifasına başlamaq üçün sanki bir “Taxt” qurulur. Yəni, həmin xanədə re, mi və do, re ardıcıllığı “Şikəsteyi-fars” şöbəsinin əsas istinad pərdəsi olan 1-ci oktavanın re pərdəsində qərarlaşması ilə “Mübərrиqə” guşəsinin başlanması üçün bizə zəmin yaratmış olur. Bu guşə “Şikəsteyi-fars” şöbəsinə nisbətən bir qədər canlı görünsə də, ifa zamanı, həzinliyi, lirik xцsusiyyəti saxlamaq vacibdir. Burada lal barmaqlardan istifadə olunmalıdır. Növbəti şöbə “Əraq” адланыр. “Əraq” şöbəsi coşğun və sərt şəkildə ifa edilir. Bu şöbəni ifa edərkən instrumentalçılardan güclü mizrab, iti barmaq və dinamik biləng tələb olunur. Çünki “Əraq” şöbəsinin əsas məzmunu mərdlik, məğrurluq üstündə qurulmuşdur. “Əraq” - yer, məkan adıdır. Bəzən bu şöbəyə “İraq” da deyirlər. «Əraq» şöbəsi alt və üst mizrabların sürətli müşayiəti ilə başlayır və şöbəyə çılğınlıq, ehtiraslılıq gətirir. “Əraq” şöbəsinin ən kulminasion gəzişməsi ilə aşağıdakı not nümunəsində tanış olaq: “Əraq” Nümunə №13 38 Bu gəzişmə ifaçıdan böyük məharət, yüksək səviyyəli texniki imkanların olmasını tələb edir. Gəzişmə zamanı açıq sarı simlə ağ simi birgə səsləndirib və yalnız üst mizrabların güclü müşayiəti ilə səslənməni pianodan- fortissimoya qədər artırмaq лазымдыр. “Rast” dəstgahının on birinci hissəsi “Pəncgah” şöbəsi adlanır. «Pəncgah» - «beşinci yer», «mövqe» deməkdir. «Пянъэащ» “Mayə” şöbəsinin bir oktava zildə improvizə olunmuş şəkildə bir növ təkrarıdır. “Əraq” şöbəsinin ehtiraslı, coşğun ifasından sonra gələn “Pəncgah” bir qədər lirik, təmkinli ifa olunur. Bu şöbənin əvvəli və ayaq hissəsini düzgün ifa etməkdən ötrü “Pəncgah” şöbəsinin musiqi materialı ilə aşağıdakı nümunədə tanış olaq: “Pəncgah” Nümunə №14 Yuxarıdakı not нцмунясинин 1-ci xanəsindən görünür ki, ifa edilən melodik cümlə “Üşşaq” guşəsinin məzmununa çox yaxındır. Lakin burada 39 təqdim olnmuş melodiya “Pəncgah” şöbəsində özünəməxsus ifası ilə seçilir. Odur ki, adı çəkilən şöbə və guşəni bir-birindən fərqləndirməkdən ötrü “Pəncgah” şöbəsini mütləq 1-ci xanədə səslənən melodik cümlə ilə başlamaq lazımdır. Sonuncu, 4-cü xanədə isə “Pəncgah” şöbəsini tamamlayan və ancaq bu şöbədə ifa edilən maraqlı bir gəzişmə təqdim edilmişdir. Bu not нцмунясиндя yazılan melodiya alt mizrabların birdən, kəskin vurulması ilə müşayiət olunur. Belə ifa tərzi həmin gəzişmə üçün səciyyəvi xarakter daşıyır. Bu gəzişməyə “Pəncgah” şöbəsinin ayaq hissəsi də deyilir. Bəzən instrumentalçılar bu şöbənin ayağını ondan sonra gələn “Rak” guşəsinin ayağı ilə qarışdırırlar. Məqsədimiz də odur ki, ifa zamanı bu tövsiyələrdən düzgün istifadə edilsin. Növbəti hissə “Rak” guşəsi adlanır. Bəzi mənbələrdə bu söz – «bünövrə», «dayaq» kimi tərcümə edilmişdir. Lakin bu məna guşənin ifası zamanı hansı rola malik olduğunu aşkarlamır. «Ərəb və fars sözləri lügəti»ndə (3, 509) «Rakе» sözü ярябъядян дилимиздя «намаз гылдыгда яйилян, руки едян» мяналарында тяръцмя олунур. Руки ися намаз заманыы истифадя олунан ямяллярдян биридир. Йяни, «Руки» намазда ялляри дизляря дайайыб яйилмя щярякяти демякдир (3, 528). Doğrudan da bütün ifa edilən «Rak»lar dəstgahın kulminasiya nöqtəsindən “Mayə” şöbəsinə tərəf bir növ «əyilirlər», «dönürlər». Gəlin dediklərimizi not nümunəsində müşahidə edək. “Rak” Nümunə №15 “Рак” güclü tremola ilə başlayır və bir müddət bu həyacan hissini özündə saxlayır. Lakin melodiyanın aşağıya doğru hərəkəti zamanı bir qədər 40 yumuşalma baş verir. Not nümunəsinin 5-ci xanəsi «Rak» guşəsinin ayaq hissəsi kimi qəbul edilmişdir. Yəni, burada “Pəncgah” şöbəsi ilə “Rak” guşəsinin ayaqlarında xeyli fərq olduğu aşkar olunur. Ayaq hissəsini ifa edərkən yuxarıda qeyd etdiyimiz yumşalma hiss etdrilməli, sakit, təmkinli çalğı göstərilməli və sonuncu «Qərai» guşəsinə keçidi təmin olunmalıdır. “Rast” dastgahında sonuncu guşə “Qərai”dir. «Qərai» - muğamın hissələrə bölünməsi deməkdir. Bu guşənin vəzifəsi kulminasiya nöqtəsi olan “Rak” guşəsindən dönüb qayıdan melodiyanı təmkinlə qarşılayıb, “Mayə” şöbəsinə qədər aramlı mizrablarla ötürmək və sonda «Rast» dяstgahına ayaq verib tamamlamaqdır. «Qərai» guşəsinin instrumental variantı vokal- instrumental variantından bir qədər fərqlidir. Nümunə №17 “Гяраи” (инструментал вариант) Nümunə №18 “Qərai” (vokal-instrumental variant) “Rast” dəstgahı üzərində apardığımız müşahidələr nəticəsində bizim mu- ğamlarımızın melodik məzmununун zənginliyinin, böyük bir silsilə əsər kimi monumentallığının və qədim tarixi köklərlə bağlılığının bir daha şahidi olduq. Bu araşdırmalarda məqsəd ali və orta ixtisas musiqi məktəb müəllimlərinin tədris prosesinin даща да keyfiyyətli aparılmasına хидмят етмякдир. Güman edirik ki, təqdim olunmuş metodik tövsiyələr müəllim və ifaçılar arasında yaranan bəzi mubahisəli, проблемли məsələlərin həlli yolunda yardımчı rol oynayacaqdır. Yüklə 3,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|