BahâÎLİĞİn arka plani ve söylemi Üzerine bir değerlendirme
Yüklə 276,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehdîlik
- İçyüzü)
- Bâbîlik ve Bahâîlik
metin bozkuş 141 Mehdî tabiri daha çok bazı hadislerde geçmektedir. 3 Ve buralarda lugat anlamında, yani “Allah’ın doğruya ulaştırdığı kimse” anlamında gelmiştir. Sonra bu tabire, “beklenen ve yeryüzünü adaletle dolduracak imam” anlamı verilmiştir. Bu anlamı ilk defa Hz. Ali’nin kölesi Keysan, Hz. Ali’nin oğlu Muhammed b. Hanefiyye için kullanmıştır. Keysan, Muhammed’in, Razvâ dağında kaldığını iddia etmiştir. Oysa Muhammed h. 81’de ölmüş ve Bâkî mezarlığında defnedilmiştir. Ancak taraftarları onun ölmediğini, gâib olduğunu ve günün birinde döneceğini iddia etmişlerdir. Böylece İsnâaşeriyye fırkasının beklenen imam fikrinin esasını bu hadise oluşturmuştur. Zamanla mehdî konusunda çok şey söylenmiştir. Özellikle, şiîler arasında bu kavram hızla yayılmış ve bu konuda pek çok hadis uydurulmuştur. Hadis âlimleri bu hadislerin senetlerinin zayıf olduğunu açıklamıştır. Emevî yönetiminin haksız uygulamaları bu fikrin yayılmasını hızlandırmıştır. İslâm tarihinde, Alevîler (Şiîler), Emevîler ve Abbâsiler “mehdi” lafzını kendileri açısından kullanmışlar ve bu isim her birinde farklı bir içerik kazanmıştır. Kısaca mehdî fikrinin siyasî, ictimaî ve dini pek çok sebebi vardır. Ancak bu fikir ilk önce şiîler arasında taraftar bulmuş ve şiî önderler, tabilerinin ümitsizliğe kapılarak dağılmasından korktukları için mehdî fikrini canlı tutmuşlardır. 4
ve 12 imamın sözlerinden oluşur. Beklenen mehdî, onikinci imam Muhammed el- Mehdî’dir. 30 Temmuz 869 tarihinde doğmuş, 2 Ocak 873 tarihinde babasının vefatından sonra gizlenmiştir. Halen sağ olduğuna inanılan Onikinci İmamın kaybından 260 / 873 yılından 15 şaban 328 / 27 Mayıs 940 tarihine kadar geçen devreye Gaybet-i Suğrâ (küçük gizlilik) denir. İnanışa göre, bu dönemde onikinci imam ile şiîler arasında, ümmetin işlerine hidayet etmek üzere dört sefîr görevli kılınmıştır. Bunlara Nüvvâb-ı Erba’a (dört kapı) da denir. Dördüncü sefîr olan Ali b. Muhammed’in 15 Şaban 328 / 27 Mayıs 940 tarihinde ölümüyle başlayan ve günümüze kadar süren devreye Gaybet-i Kübrâ (büyük gizlilik) dönemi denir. Artık bu dönemde Onikinci İmam, Mehdî sıfatıyla, insanların gözünden tamamen gizli (gâib)’dir, ama sağdır. O, yeryüzü haksızlık ve zulümle dolduğu, her türlü kötülük ve düzensizliğin etrafı kasıp kavurduğu huzursuzluk günlerinde mutlaka ortaya çıkacak ve dünyayı adaletle dolduracaktır. Bu bakımdan Gâib İmam’a inanç, Şiî-İmâmiyye’nin bütün mensupları, özellikle haksızlık ve adâletsizliklerden, sosyal ve ekonomik sıkıntılardan en çok muzdarip olan halk tabakası arasında son derece güçlüdür ve yegâne ümit ve teselli kapısıdır. Gâib İmam’ın bir gün döneceği beklentisi bu kitlenin en büyük ve en önemli dayanağıdır. 5
b. Şeyhîlik Tarîkatı Şeyhîlik, İran’da Ahmet Ahsâî (1753-1826)’nin kurduğu ve talebesi Kazım Reştî (1783-1843)’nin geliştirdiği, Bâbîlik için geçiş görevi gören, bir harekettir. Esas
3 Buhari ve Müslim “mehdi” hadislerini, kendi şartlarını taşımadıkları için rivayet etmediler. Bu hadisleri Ebû Davud, Tîrmizî, İbn-î Mace ve diğerleri rivayet ettiler. Bkz. Avni İlhan, Mehdîlik, İstanbul, 1993, s. 130-40; Ali Osman Ateş, Ehl-i Sünnet ve Şia’nın Delil Olarak Aldığı Bazı Hadisler, İstanbul, 1996, s. 47-57. 4 Bkz. Emin, Duha’l-İslam, III, 235-241; İlhan, a.g.e., s. 65-103; Yaşar Kutluay, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Ankara, 1965, s. 214-15; Muhsin Abdülhamid, İslama Yönelen Yıkıcı Hareketler (Bâbîlik ve Bahâîliğin İçyüzü), çev. M. Saim Yeprem-Hasan Güleç, Ankara, 1973, s. 47-53. 5 Bkz. Ethem Ruhi Fığlalı, İmamiyye Şiası, İstanbul, 1984, s. 175-80; Kaşifü’-Gıtâ, Caferî Mezhebi ve Esasları, çev. Abdülbakî Gölpınarlı, İstanbul, 1976, s. 50-55; Öz, a.g.e., s. 59-67.
bahâîliğin arka planı ve söylemi üzerine... 142 itibariyle, Şiî-İmamiyye’de Gaybet-i Kübrâ döneminde, Şiîlerin, Allah’ın hücceti olarak gördükleri imamlarının manevî nûrunu yansıtacak veya onunla bağlantı kuracak ve ona açılacak kapı (bâb) anlamında bir kâmil şiî’nin varlığı esasına dayanır. 6 Şeyh
Ahmet Ahsaî, küçük yaşta Kur’ân-ı öğrendi. Pek çok din aliminden dersler aldı. 20 yaşında Necef ve Kerbela’yı ziyaret etti. Ehl-i Beyt ve imamlara duyduğu büyük saygıyla meşhur oldu ve çevresinde insanlar toplandı. Mi’rac, Kıyamet ve va’dedilen kimsenin zuhuru konularında farklı fikirleriyle öne çıktı. İran’da Şiraz ve Yezd şehirleri ile Mekke ve Medine’yi ziyaret etti. O’nun vefatından sonra hareketin başına talebesi Kazım Reştî geçti. Kazım Reştî de küçük yaşta Kur’an’ı öğrendi. 22 yaşında Şeyh’e talebe oldu. Onun yolunu sürdürdü. Beklenen Zuhur’un yakın olduğunu söyledi ve anlattıklarıyla düşmanlar kazandı. Şiîler tarafından küfrüne karar verildi. 7
arzusunun müfessirleri ve hilkatin mucib sebepleri olarak görür. Dolayısıyla onlar olmasalardı, Allah hiçbir şeyi yaratmayacaktı, o halde onlar yaratılışın nihâî gayesidirler. Ulûhiyetin tezahürleri onlar vasıtasıyla hasıl olur. Gaybet-i Kübrâ’dan sonra onların nurunu ve Hz. Muhammed’in hakikatini aksettirecek bir “kâmil şiî”nin var olması gerekir. Kâmil Şiî olarak bu nur en mükemmel bir şekilde kendilerinde tecelli etmiştir. Allah idrak edilemez ve hiçbir yaratılmış olan varlığın düşüncesine sığmaz. Ancak hakikatte, en yüksek varlığın cevheri olan imamlar vasıtasıyla anlaşılabilir. Levh-i mahfuz, bütün yer ve gökleri ihata eden imamın kalbidir. 8
bölünme ve çekişmeyi yaşamaktaydı. Bu bölünmenin izleri onbirinci ve onikinci yüzyıllara kadar uzanır. Ahbârî anlayış, Molla Muhammed Emîn Esterâbâdî (ö. 1623) tarafından sistemli bir yapıya kavuşturulmuştu. Temel hedefi, şiî fıkhını ictihada dayalı aklî esaslar yerine, Kur’ân ile Ehl-i Beyt’ten gelen hadislere dayandırmaktı. Bu anlayış, aslında imamiyye şiası içinde ilk günlerden itibaren ulemâ tarafından temsil edilmişti. Ancak Safevîlerin son dönemleri ile Kaçar hanedanın ilk yıllarında ulemâ, fıkhî pek çok meseleyi çözme zarureti ile karşı karşıya kalınca, içtihat konularında kendilerini olabildiğince hür hissetmiş; bu durum da Ahbârîlerin tepkisini çekmiştir. Usûlî anlayış ise, müctehidlere geniş ve mutlak yetkiler tanımış ve onları ‘taklîd merciî’ haline getirmişti. Buna göre mukallid olan bir şiî, yaşayan bir müctehide bağlanmak ve onun itikâdî ve fıkhî emirlerine uymak zorundadır. Ahbârîler ise, gâib olan imama bağlanmayı, Kur’an ve Ehl-i Beyt’ten gelen hadislerle yetinmeyi savunmuştu. Ahmet Ahsâî bu iki anlayışın temsilcileri ile temaslarda bulunmuş ve görüşlerini öğrenmiştir. O, Şiîlerin, yaşayan bir müctehidin otoritesine bağlanma anlayışı olan usûlî anlayışı reddetmiş ve bunun yerine, “er-ruknu’r-râbi” (dördüncü esas) akîdesini ileri sürmüştür. Ayrıca İmamiyye’nin inanç esası olarak benimsediği, tevhîd, nübüvvet, imamet, meâd ve adalet esaslarını; tevhîd, nübüvvet ve imamet şeklinde üçe indirgemiş ve bunlara dördüncü olarak, imamlar ile inananlar arasında aracılık yapan, ‘kâmil şiî’ inancını eklemiştir. Buna göre, kâmil şiî, manevî müşahede
6 Ethem Ruhi Fığlalı, Bâbîlik ve Bahâîlik, Ankara, 1994, s. 4; CL. Huart, “Şeyhîler,” İA. XI, 479; Abdülhamid, a.g.e., s. 55-56. 7 Neyir Özşuca, Bahaî Tarihi Özeti, İstanbul 1987, s. 9-12; Mezhepler ve Tarikatler Ansiklopedisi (E.Ruhi Fığlalı Bşk. Heyet) İstanbul, 1987, s. 31; Abdülhamid, a.g.e., s. 62-66. 8 Huart, Şeyhiler, XI, 479-80; E. Ruhi Fığlalı, “Bahaîlik”, DİA, IV, 465. Yüklə 276,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|