Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
400 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Selçukluların Anadolu'ya yerleşmeleri ve büyük bir imparatorluk kurmaları ile birlikte minyatür sanatı da gelişmiş, hükümdarlar ve Mevlana’nın desteği ile dönemin diğer sanatsal faaliyetleri arasında önemli bir yer edinmiştir (İnal, 1995: 49). Anadolu Selçukluları’na ait nakışlanmış ender el yazması kitaplardan en önemlisi Varka ve Gülşah’tır (Tansuğ, 1997: 108). Minyatürün Osmanlı Döneminde önem kazanması ise sanata ve resme düşkünlüğü ile tanınan Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul’u fethinden sonra olmuştur. Gerçek yükselişini de başta Osmanlı padişahları olmak üzere yüksek rütbeli devlet adamlarının da desteğini alarak 16. yüzyılda yaşamıştır (Çağman, 1982: 80). Bu yüzyılda Süleymanname, Şemail-i Ali Osman, DerBeya-ı Menazil-i Seferi-i Irakeyn, Surname-i Muradiye, Siyer-i Nebi gibi ünlü el yazmaları tasvirde etki kaynaklarının özümsendiği özgün bir senteze yani tipik Osmanlı niteliklerine sahip çıkmıştır. Bu yüzyıldan önemli üç büyük nakkaş adı, Nigâri, Matrakçı Nasuh ve Osmandır (Tansuğ, 1997: 108). Osmanlılarda padişah portreciliği, 15. yüzyılda resmi tarih yazımı ile birlikte başlar. Zira padişah tarafından yazdırılıp resmettirilen, Osmanlı’nın geçmişi, devlet örgütlenmesi ve sosyal yaşamı hakkında görsel bir belge olma özelliği taşıyan bu tarihi konulu yazmalarda, minyatürler, sadece olayları değil aynı zamanda padişahların fizyonomilerini de en doğru şekilde yansıtarak, Osmanlı resim sanatında padişah portreciliğinin ilk adımını oluşturmuşlardır (Renda, 1999: 12). Osmanlı sarayında ilk padişah portresi albümü Kıyafetü’l-İnsâniyye fî Şemâili’l- Osmâniyye olup III. Murad döneminde hazırlanmıştır. 1579 yılında yazılmış olan eserin metni, dönemin ünlü şehnâmecisi Seyyid Lokman Aşurî tarafından yazılmış, eserin içerisinde yer alan padişah portreleri ise dönemin önemli nakkaşlarından Nakkaş Osman tarafından yapılmıştır. Nakkaş Osman’ın bu portreleri, Osmanlı padişah portreciliğinde klâsik denilen portre kalıplarını oluşturmuş, bu portreler ile birlikte, ilk kez bir Osmanlı padişah portre ikonografisi oluşturulmuştur. Bu eserde her padişah için oluşturulmuş ikonografik kalıp, daha sonraki sanatçılar tarafından da kullanılmıştır (Renda, 1980:417). Fatih döneminde başlayan padişah portreciliğini Kanuni döneminde sürdüren ünlü nakkaş Nigârî, yalnızca Kanuni ve Barbaros gibi ünlü Türk büyüklerini portrelemekle kalmamış, dönemin Avrupa'sının iki büyük kralı 1. François ve V.Karl'ı da (Şarlken) resimlemiştir. Bu yabancıların portrelerini çizerken, saraya ulaşan Avrupa kökenli oyma baskılardan esinlenmiş olduğu anlaşılan Nigâri, yapıtlarında kökeni Batı resmine dayanan 3/4 profil ve tam profil kullanırken, Doğu resim geleneğinin daha çizgisel tasvir biçimini de yaşatmıştır (http://dolusozluk.com/?i=125199). Nakkaş Osman'ın Osmanlı minyatürünün klasikleşmesinde oynadığı rol, portrecilikte de kendini gösterir. Osman'ın Seyyid Lokman'la birlikte hazırladığı bir padişah portreleri albümü ilk 12 Osmanlı padişahının portrelerinin saptanmasını sağlamıştır. "Kıyafet-ül insâniye fi Şemâil-el-Osmâniye"(TSMK) adı verilen bu 1579 tarihli albümde, o güne değin başa geçmiş padişahların özellikleri anlatılmış ve resimlenmiştir. Geçmiş dönemlerin padişahlarını resimlemek için çeşitli yabancı kaynaklara da başvurduğunu belirten Nakkaş Osman'ın, tüm gelenekselliğinin yanında, Batı portreciliğinin Fatih döneminden beri sızan kimi izlerini de taşıyan portreleri, her padişahı fiziksel ve kişisel özellikleriyle yansıtmayı amaçlar. 3/4 profilden betimlenen padişahlar, bir yastığa dayanarak otururlar ve ellerinde çoğu kez bir çiçek ya da mendil tutarlar. Osman'ın bu albümde çizdiği portreler, biçim açısından sonraki dönemlerde yapılan portrelere şablon oluşturduğu gibi, tüm minyatürlerde padişahlar hangi ortam ya da olay içinde gösterilirlerse gösterilsinler aynı görünümü, hatta aynı giysiyi korumuşlardır (http://dolusozluk.com/?i=125199). İncelenen örneklerde padişah portrelerinde mekân genellikle aynı düzende yerleştirilmiş, padişahlar yastığa dayanarak resmedilmiştir. Yastık formları sadece portrelerde değil padişahların tahta çıkış sahnelerinde, av sahnelerinde, sünnet düğünlerinde, bayram kutlamalarında, şenliklerde, elçi, kral ve prenslerin kabullerini gösteren minyatürlerde de görülmüştür (Fot. 2, 3, 4). Araştırma padişah portrelerinde görülen yastıklarla sınırlandırılmıştır. Özellikle Şiblizâde’nin, Timurlu ve Avrupa portre geleneklerini bir arada harmanladığı, gül koklayan Fatih portresi, sonraki dönem portrelerine bir ön kalıp oluşturması açısından oldukça önemlidir. Zira bu portrede kullanılan Timurlu ikonografisi, klâsik dönem portreciliğinde de etkisini sürdürmeye devam ettirmiştir (Necipoğlu, 2000: 30). 401 Yrd. Doç. Dr. Zeynep BALKANAL / Osmanlı Dönemi Padişah Portrelerini Resmeden Minyatürlerde Padişah portrelerini konu alan minyatürler incelendiğinde kalıplaşmış bir mekân olgusu gözlemlenmektedir. Nakkaş Osman, Fatih Sultan Mehmed’in portresinde geleneksel kalıplar dahilinde yastık kullanmıştır. Fatih Sultan Mehmed’in yaslandığı yastığın zemini kırmızı renkte ve üzerindeki motifler sarı yaldızla boyanmıştır. Yuvarlak formlu motiflerin aralarına yaprak şeklinde küçük motifler konularak kompozisyon oluşturulmuştur (Fot.1). Osman Gazi’nin Kıyâfetü’l-İnsâniye fî Şemâ’il ü’l-Osmâniye albümünde yer alan portresinde yaslandığı yastığın zemini turuncu renkte ve üzerindeki motifler sarı yaldızla boyanmıştır. Yastığın deseni simetrik biçimde yerleştirilmiş yaprak motiflerinden oluşturulmuştur (Fot. 5). Fatih Sultan Mehmet’in aynı albümde yer alan portresinde yaslandığı yastığın zemini turuncu renkte ve üzerindeki motifler sarı yaldızla boyanmıştır. Yastığın deseni hançer yaprağı motiflerinden oluşturulmuştur. Hançer yaprakları zemine karışık bir şekilde yerleştirilerek kompozisyon tamamlanmıştır (Fot. 6). II. Selim’in Kıyâfetü’l-İnsâniye fî Şemâ’il ü’l-Osmâniye albümünde yer alan portresinde yaslandığı yastığın zemini turuncu renkte ve üzerindeki motifler sarı yaldızla boyanmıştır. Yastığın deseni dört yapraklı yoncaya benzer stilize edilmiş çiçek motiflerinden oluşturulmuştur. Çiçek motifleri zemine karışık bir şekilde yerleştirilerek kompozisyon tamamlanmıştır (Fot. 7). I. Ahmet’in portresinde yaslandığı yastığın zemini turuncu renkte ve üzerindeki motifler sarı yaldızla boyanmıştır. Yastığın iki ucu birbirine sıralı bir şekilde dizilmiş stilize yaprak ve çiçekler, önünde kontur içerisinde irili ufaklı yaprak motifleri ile oluşturulmuştur. Ortada ise, dört kenarında köşebentler bitkisel bezemelerle oluşturulmuş, minyatürde çiçek motifinin bir kısmı görünmektedir (Fot. 8).
Mehmed Portresi Kıyâfetü’l- İnsâniye fî Şemâ’il ü’l- Osmâniye Nakkaş Osman (Mahir, 2004).
Nusretnamesi'nde Lala Mustafa Paşa'nın sefer
sırasında yeniçerilere verdiği ziyafet
(İslam Ansiklopedisi, 2005: 415).
Fot. 3. Çelebi Sultan Mehmed’in ölümünün askerden gizlenmesi-Hünername (Adım
Adım Osmanlı Tarihi Padişahlar Albümü 1999: 84). Fot. 4. Orhan Bey’in Tahta
Çıkışı-Hünername (Adım Adım Osmanlı Tarihi Padişahlar Albümü, 1999: 35).
Fot. 5. Osman
Gazi, Kıyâfetü’l-İnsâniye fî Şemâ’il ü’l-Osmâniye (Adım
Adım Osmanlı
Tarihi Padişahlar Albümü, 1999: 33).
6. Fatih
Sultan Mehmet, Kıyâfetü’l-İnsâniye fî Şemâ’il ü’l-Osmâniye (Adım Adım Osmanlı Tarihi Padişahlar Albümü, 1999: 121).
Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|