Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TÜRK KÜLTÜRÜNDE, GRİFON FİGÜRÜNÜN HUN TÜRKLERİNDEKİ YAYGIN KULLANIM ALANLARI İLE SELÇUKLU TÜRKLERİNDEKİ KULLANIM ALANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
- Anahtar Kelimeler
- Keywords
404 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
TÜRK KÜLTÜRÜNDE, GRİFON FİGÜRÜNÜN HUN TÜRKLERİNDEKİ YAYGIN KULLANIM ALANLARI İLE SELÇUKLU TÜRKLERİNDEKİ KULLANIM ALANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Öğr. Gör. Zeynep Çiğdem ÇENGEL
değer kazanan sembollerin anlamlarının, yaşanılan çağ içinde değerlendirilmesi ile anlaşılabilir olmuştur. Bu çalışmada ele aldığım Hun Türkleri ile Selçuklu Türklerindeki sembollere yükledikleri anlam farkının, yaşadıkları din etkisinde değişiklik gösterdiğini ve Hunların bozkır hayatı yaşarken yarı yerleşik toplumların sanat algısını yansıttığını görmekteyiz. Selçukluların yerleşik hayatın ve mimari unsurların içinde grifon figürüne yapıların koruyuculuğu görevini verdiğini ve bu yapıların bekçileri olduğunu eserlerden anlamaktayız. Hun Türklerindeki sanatın işlevselleştirilerek, günlük kullanım eşyalarına yansımış olup, günümüze gelen kalıntılarda küçük ve taşınabilir boyutlarda olduğunu görüyoruz. Hun toplumuna ait mimari kalıntıları bilmediğimiz için yorumu bu hususi eşyalar üzerindeki figürlerden yapıyoruz. Bu eşyalar daha çok mezarlara gömülen hususi eşyalardır, büyük boyutlu olanlarını bilmemekteyiz. Selçuklunun zamanımıza yakın çağda varlık göstermesi eserlerine ulaşmamızı ve incelememizi mümkün kılmaktadır. Hala mimari eserlerin pek çoğu ayakta olup, açık hava müzelerinde sergilenmekte şehirlerimizi süslemektedir. Eserleri süsleyen halı, madeni objeler, çini süslemelerin bazıları yurtdışındaki müzelerde bulunsa da eserlerin motif, figür ve kompozisyon incelemeleri yapılabilmektedir.
symbols in winning culture values differ, It has been understood by evaluating era we live in. I have dealt with in this study, the Seljuk Turks, Huns of the difference that they upload to the symbols in Turkey, It has shown that religious influence and change, Hunan of life while living in the steppes, we see that half of the established society reflects the perception of art. Seljuks had given the task of guarding the structure griffin figure in the life of residents and we understand the works and architectural elements are the guardians of these structures. Hun arts in Turkey functionalized, It has been reflected in the articles of daily use, In extant, and we see that in small portable size. Reviews of architectural remains of Hunan society we do not know we do the figures on these particular items. This stuff is buried in the private goods more grave, We do not know that are oversized. Us to achieve our presence felt in the works of our time of the Seljuk era and close examination makes it possible. Most of the architectural works is still standing, exhibited in the open air museum decorate our city. Carpets adorning the works, metal objects, some of the decorative tiles in museums abroad works motifs , figures and composition analysis can be performed.
Grifon adı bir görüşe göre Ortaçağ Latin formlarının birinden, “grypho”, “gryphonem”den gelir ve grasp yani “yakalamak” anlamında eski Hint-Avrupalılar’a kadar geri gittiği düşünülür. Ayrıca grifon, gagası gibi “kıvrık” ya da “kancalı” anlamına gelen gryphos kelimesine bağlı olarak Yunan ismi “gryps” (γρύψ) ile ilişkilendirilir (Leibowitch:1968, s.126-136). Grifon ismini mücadeleci karakterinden bazıları olan “yırtmak”, “kırmak”, “yutmak” kelimeleri ile ortaya koyar; ona yakıştırılan ”hızlı olan” başlıca niteliklerindendir (Goldman:1960, s.319-328). Konuyla ilgili başka bir teori ise bir meleğe (Minns:1913, s113), adını veren Hayat Ağacını koruyan kanatlı bir koruyucu olan ve grifona benzeyen Orta Doğu “kherub”dan gelen bir kelime olduğudur (Armour:1995, s.74-80). Tarih boyunca grifonlar ayrıca Tesh-tesh, Monthou, Akhekh, Shedou, Sefer, Srref, Saget, Shay gibi isimleri ile anılmışlardır (Leibowitch:1968, s.127). Grifonlar koruyucu özelliklerinden dolayı “altın koruyucuları” olarak da isimlendirilirler (Tekçe:1993, s.113). Korku ve dehşet, grifonu betimleyen diğer kelimelerdir. M.Ö. IV. binyılda Mezopotamya’da kuş benzeri yaratıklar ikonografide ve kozmolojide yeni semboller, yeni elemanlar olarak görülmeye başlar. Bu ikonografik elemanlar içinde özellikle iki ya da
406 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu birkaç hayvan bölümünden oluşan kanatlı figürler ön plandadır. Bu çerçeve içinde grifon tasvirleri dikkati çekecek kadar çok sayıda yer almaktadır. Fantastik hayvanların üsluplandırılmasına bakmak için yırtıcı hayvanların ve onların stilize edilmiş örneklerinin gözden geçirilmesi gerekir (Gryaznov, s.198). Hayvanın ibiği, kulağı, boynuzu, bele kadar inen yelesi, pençesi ve kanatları fantastik hayvanlar için önemli özellikler arasındadır (Perevodçikova:1994, s.48). Bunlar birkaç yırtıcıda görülen özelliklerin ve buna bağlı güçlerin tek bir hayvanda ya da merkezde toplanmasıdır. Örneğin yırtıcı kuşun kancalı sivri gagası ve keskin gözleri ile aslanın başı, gövdesi ve kulakları bir hayvanda toplanabilir (Rostovtzeff:1922, s.194). İşte bu yüzden fantastik hayvanlar üzerlerinde taşıdıkları arttırılmış güçleri ile belki de doğadaki hayvanlardan daha değerli idiler. Çünkü fantastik hayvanlar gerçek hayatta olan hayvanların özelliklerine sahiptir ama aynı zamanda insanların hayal gücünün ya da sahip olmak istedikleri gücün sanata yansıtılmasıdır. Başka bir deyişle fantastik hayvanlar soyut ile somut arasındaki (Mülayim:1999, s.159) ince çizgide durmaktadır. Tarih öncesi dönemdeki grifon betimleri farklılıklar gösteren iki üslupla; bozkır üslubu ve yerleşik üslup ile karakterize edilebilir. Diğer bütün gerçeküstü hayvanlar gibi Yakın Doğu’da yoğun biçimde varlık gösteren grifonların devamlılığını bir yandan bozkır topraklarında (Jettmar, s.35-134) Güney Rusya ve Macaristan’da (Ligeti:1970, s.206) diğer yandan Anadolu topraklarında, Ege, Miken, Yunan, Bizans sanatında vb. görebiliriz (Rostovtzeff:1922, s.193). Türk Sanatında Grifon motifi de gerçeküstü hayvanlar dünyasında ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Grifon, aslan benzeri bir yırtıcının gövdesine, kartal kanatlarına sahiptir; baş kısmında kıvrık gaga, göz ve kulaklar bulunur. İki tip grifon daha vardır; kartal-grifon ve aslan-grifon. Kartal-grifonlar kartalın gövdesine ve kanatlarına sahiptir, kıvrık gagalarının yanı sıra başlarında ibik, yele ve kulak bulunmaktadır. Aslan cinsinden bir yırtıcının gövdesine sahip aslan-grifonlar da kanatlıdır, başlarının üzerinde boynuz yer almaktadır. Sembolik anlamda inançların sonucu olarak ortaya çıkan grifon koruyuculuk ve kötü ruhları kovan başlıca özelliği ile birlikte uğur getiren, baharın müjdecisi, şifa veren ve uzun ömürle ilişkilendirilen fantastik bir hayvandır. Dünyevi ve siyasal gücü temsil eder. Dik kulakları dikkati, açık kanatları çevikliliği, hızı, hakimiyet gücünü ve belki de bağımsızlığını, aslan özellikleri de cesareti ve yine hızı betimler. Göğün hakimi, sonsuzluk sembolü kartal ve yerin kralı aslan özelliklerini taşıyan grifon başka bir görüşe göre, kartal olarak imparatorun, aslan olarak halk gücünün işaretidir. Bununla bağlantılı biçimde hanedanlık ongununda bir boyun önderi ya da hükümdarın ruhunu simgeliyor olabilir. Türk Sanatı zorlu coğrafi ve iklim koşulları içinde doğmuştur. Geniş bozkırlarda insanlar kendilerini doğa şartlarına, düşmanlara ve varlığını hissettikleri görülmeyen bazı kötülüklere karşı savunmak zorunda kalmışlardır. Duydukları korkudan kurtulmak için sığındıkları önemli güçlerden biri hayal dünyalarında geliştirdikleri gerçeküstü hayvanlardır. Asya’nın ilk bozkır imparatorluğunu kuran Hun Türkleri hakkında ilk yazılı kaynaklara Çin yıllıklarında rastlanır. Çin kaynaklarında Hiung-Nu olarak bilinen Hunlar’dan ve onların Çinliler ile olan ilişkilerinden bahsedilmektedir (Aslanapa:2002, s.42). Bu bilgiler sayesinde Hunlar’ın ataları ve diğer Proto-Türk topluluklarının çok erken dönemlerden beri Türk sanat üsluplarını oluşturdukları ve sanatlarında kendilerine has yorumlar yaptıkları anlışılmaktadır (Çoruhlu:1998, s.42). Hunlar’ın sahip olduğu önemli eserlerin hemen hepsi Pazırık, Noin-Ula, Şibe, Katanda, Tüekta, Başadar, Berel ve Ak-Alaha gibi kurganlarda yer almaktadır. Bunlar Moğolistan, güney Sibirya ve Ordos’ta bulunmaktadır (Rudenko:1970, s.26). Hunlar bu dekoratif ve sembolik sanatı uygularken ahşap oyma, aplike, dokuma gibi çok çeşitli teknikler kullanmışlardır. Hunlar’ın ahşap üretimde ne kadar gelişmiş oldukları açıkca ortadadır. Hatta ahşap eserlerin bir kısmı heykel olarak düşünülebilir. Örneğin at koşum takımlarında karşımıza çıkan grifonların bazılarının kafası monte edilmek üzere tasarlanmıştır ve küçük heykelcikleri anımsatırlar. Ahşap eserlerin çoğu gümüş ya da altın yaldız kaplıdır ve alçak kabartma olarak sedir ağacından oyulmuştur (Gryaznov, s.194-196). Ayrıca Ukok Platosu’nda ortaya çıkarılan soylu bir kadın sayesinde erkeklerin yanısıra kadınlara da değer verildiğini belirtmemiz mümkün olmaktadır (Çoruhlu:1998, s.45). Bu soylu kadın ve soylu erkeğin gövdelerinde yer alan dövmelerde grifon görünümlü hayali varlıkların figür olarak yer alması bu varlıkların yaşarken ve öldükten sonra bedenlerinin korunacağına inanmaları ile ilişkilidir. Hun Türklerinin bozkır hayatında ata verdikleri değer de çok yüksektir atlarının grifondaki hız ve çeviklik özelliğini taşıması ve güçlü olması için at koşum takımlarına ve eğer üzerindeki dokumalara çokça grifon tasviri işlemişlerdir. Bu eserler bozkır hayatı içindeki şartlar gereği taşınabilir ölçülerde olup, öldükten sonra kişinin mezar odasına kendi Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|