Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 8,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xilafət ordularının Azərbaycana gəlişi ərəfəsində burada inzibati – siyasi bölgü 321 işğalçıların zülmünə qarşı onların qəhrəmanlıq mübarizəsi haqqında və bu mübarizənin işğalçılar üçün çox böyük güc sərf etmək və çoxlu hərbi qüvvə səfərbərliyə almaq bahasına başa gəldiyi haqqında məlumat verilir. İran - Bizans müharibələri seriyasında 628 - ci ilədək uzanan son müharibə 603 - cü ildə II Xosrovun yürüşü ilə başlanmışdı. Bizansa qarşı müharibə iranlılar üçün əlverişli keçirdi və onlar bir neçə il ərzində çoxlu vilayət tutmağa və imperiyanın paytaxtı Konstantinopolun özünə yaxınlaşmağa nail olmuşdular 17 . 610 - cu il oktyabrın 5 - də İrakli Bizans taxtına çıxdı. O, II Xosrov ilə barışığa girməyə cəhd etdi, lakin Xosrov romalılarla barışıq bağlamadı, hətta digər vilayətləri də onların əlindən aldı. İranlılar 622 - ci ilədək Pont sahilindən şərqdəki bütün Roma torpaqlarını tutdular. İranlıların müvəffəqiyyətləri 623 - cü ilədək davam etdi. Həmin il İrakli iranlılar üçün əlverişli olan bir barışıq bağlamağa II Xosrovun razılıq vermədiyini gördükdə böyük bir ordu toplayıb, dolama yol ilə, Kolxida və İberiyadan keçərək İran üzərinə getdi. Bizans ordusu Dvini tutdu, Azərbaycana soxuldu və Naxçıvanı işğal etdikdən sonra Arazı keçdi. Sonra Cənubi Azərbaycanın paytaxtı Qazaka tutuldu və atəşpərəstlərin bu şəhərdəki baş məbədi bizanslılar tərəfindən dağıdıldı 18 . Gürcü mənbələrində İraklinin bu səfəri bir qədər başqa şəkildə təsvir edilir: “Stepanozun padşahlığı zamanı (600 - 619) imperator İrakli Azərbaycan və Şirvanı istila etdikdən sonra Gürcüstan ərazisinə girdi və gürcüləri məğlub etdikdən sonra onların padşahı Stepanozu öldürdü” 19 . İrakli çoxlu əsir və külli miqdarda qiymətli şey ələ keçirdikdən sonra öz qoşunlarını qışlamaq üçün Arrana apardı. Bizans əsgərləri ölkədə özbaşınalığa başladılar. Bu haqda “Ağvan tarixi”nin müəllifi öz əsərində belə yazır: “Saysız - hesabsız yunan ordusu gələndən sonra sürətlə axan bir çayın yaxınlığındakı Kaqankaytuk kəndi ətrafında ordugah qurdu. Bu ordu keçdiyi gözəl üzümlük və tarlaları tapdayıb viran etdi. Oradan çıxdıqdan sonra isə 17 Н. В. Пигулевская, Византия и Иран…, стр. 189 18 К. П. Патканов, Опыт истории династии Сасанидов… стр. 67. 19 М. Джанашвили, Известия грузинский детописей и историков о северном Кавказе и России, стр. 23. Tariyel RƏSULOV 322 Trtu (Tər - tər) çayı kənarında yerləşən Divdəkan kəndi yaxınlığında düşərgə saldılar” 20 . Qeyd etdiyimiz kimi, hələ Xosrov Ənuşirəvan dövründə Albaniyaya 10 min xəzər köçürülmüşdü. Xəzərlərin əlində olan Qəbələ şəhərində onların inzibati mərkəzi yerləşirdi 21 . Çox ehtimal ki, xəzərlər cənuba doğru növbəti hücumları zamanı məğlubiyyətə uğradıqda, Albaniyanı tərk etmədilər, sadəcə Albaniya ərazisində əvvəlki hərəkət yerlərinə, Qəbələyə qayıtdılar. Burada onlar öz soyğunçu yürüşləri üçün əlverişli hadisələrin baş verməsini gözləməyə başlayaraq, qərbdə çox ehtimal ki, indiki Gürcüstan sərhədlərinədək, cənubda isə Kür çayınadək uzanan, şübhəsiz, böyük bir ərazini nəzarət altında saxladılar. Onlar şərqdə öz mərkəzi hakimiyyətləri ilə daimi əlaqə saxlayaraq təkcə Dərbənd keçidini deyil, Dərbənddən qərbdəki bütün dağ keçidlərini (Ağbulaq, Salavat keçidləri, Bazardüzü dağındakı iki keçidi) də diqqətlə nəzarət altında saxlayırdılar. Çünki, bu keçidlərdən ən qısa müddətdə Albaniya ərazisinə qoşun yeritmək olardı. Beləliklə, deyilənlərə yekun vuraraq, belə nəticəyə gəlmək olar ki, ərəblərin hücumu zamanı Azərbaycanın bütün cənub hissəsi Sasanilər imperiyasının tərkibində qalmaqda davam edirdi. Azərbaycanın şimalı (Arran, Albaniya) və ümumiyyətlə Qafqaz ərazisi isə Qafqaz dağlarının ətəklərində yerləşən xəzərlərin tez - tez hücumlarına məruz qalırdı. Eyni zamanda ölkədə Sasanilərin canişini - mərzban qalırdı ki, bu da Qafqazın çox hissəsinin, əsasən də Albaniyanın İrandan vassal kimi asılı olduğunu göstərir. Eyni zamanda Arran sakinləri xəzərlərə bac verməli olurdu və xəzərlərlə bir çox il ərzində edilən mübarizə isə ərəblərin bu ölkəni asanlıqla tabeçilik altına almalarında öz rolunu oynadı. 20 Z. Bünyadov eyni əsərdə yazır: Uti vilayətində “Böyük kənd” iti axan çayın (Tər - tər çayının) yaxınlığında bir dağın ətəyində yerləşir. Ərəb coğrafiyaşünasları bu yeri Kalkatus adlandırır və göstərirlər ki, bu yer Bərdədən Dəbilə gedən ticarət yolu üzərində, Bərdənin 9 və Matrisin 13 fərsəxliyindədir. əl - Idrisi isə Kalatusu “hasarlı kiçik şəhər” adlandırır. Z. Bünyadovun verdiyi məlumata görə 1902-ci ildə Kaqankat kəndi xərabələrində bir neçə Azərbaycanlı ailə yaşayırdı. Bu kənd Divdəkan kəndi xərabələri ilə Tərtərin sol sahilində “Qarı körpüsü” yaxınlığında tərk edilmiş Metagis kəndi arasında idi. 21 Xəzərlərin Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşması barəsində Z. Bunyadov bunları qeyd edir: Xəzərlər o dövrlərdə nəinki Qəbələdə, indiki Qusar və Mingəçevir şəhərlərinin ərazisində də yaşamışlar. Mingəçevir və Sarkelin ərazisində aşkar olunmuş katakomba şəkilli qəbirlərin oxşarlığı bizim bu məsələdə əminliyimizə əsasdır. Hal - hazırda da Qəbələ və digər qonşu vilayətlərin ərazisində “Xəzəri” adlı kəndlər vardır. Xilafət ordularının Azərbaycana gəlişi ərəfəsində burada inzibati – siyasi bölgü 323 SUMMARY Migration of Arabs to newly seized countries and settling down in these countries began after Arab power became stronger in the captured areas. Migration of Arabs to newly seized countries was expressed firstly in the form of setting up military armed camps where the caliph’s vicars lived, secondly capturing certain area of nomadic Arab tribes. The armed camps in short time became the center of city life mainly a place where type of culture of common Muslim established. РЕЗЮМЕ Переселение арабов в ново - завоеванные страны, а также их поселение там началось после укрепления власти арабов на завоеванных территориях. Иммиграция арабов в ново-завоеванные страны осуществлялась, во-первых, в виде разбивки военных лагерей для проживания наместников, во - вторых, занятия определенной территории бедуинами. Лагеря вскоре становились центрами городской жизни, главным образом, местом создания типа общей мусульманской культуры. Yüklə 8,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|