Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
Hədisin ilk qaynağı – Səhabə 111
və tərcümeyi hallarını təsbit edib verə bildikləri səhabə sayısının 10 mini keçmədiyi də bir həqiqətdir. Ancaq nə olursa olsun səhabə sayısı, hədis tarixi nöqteyi nəzərindən üzərində durulması gərəkli olan xüsusdur. Yuxarıda verilən rəqəmlərə əsas- lanaraq təqribən 100 min səhabənin yaşadığını qəbul etsək belə, bunların hamısının hədis rəvayət etdiyini düşünmək əlbəttə mümkün deyildir. Bəlkə- də əksəriyyətini bədəvi ərəblərin təşkil etdiyi bu müsəlmanların, inanc və iman yönündən mərtəbələri nə dərəcə yüksək olursa olsun, hədis əxz və rə- vayətində hamısının eyni elm və qabiliyyətə sahib olduqları irəli sürülməz. Hər dövrdə hər cəmiyyətdə olduğu kimi, İslamın ilk dövründə və səhabə top- lumunda da, hər fərd, görə biləcəyi işə yönəlmiş, qabiliyyəti istiqamətində özünü o işin həyata keçirilməsinə həsr etmişdi. Əbu Hüreyrənin (r. a) də söy- lədiyi kimi, Mədinədə torpaq və ərazi sahibi olan Ənsar tarlasında təsərüfatla və bağçaçılıqla məşqul olurdu. Məkkədən Mədinəyə hicrət edən Muhacirlər isə, bazarda ticarətlə məşqul olaraq yaşayışlarını təmin edirdilər. 19 Bunlardan bəziləridə özlərini elmə həsr etmiş və gücləri çatdığı qədəri ilə bir şey öyrən- məyə çalışmışdılar. Müasir günümüzdə belə, sayıları milyonlarla ifadə edi- lən cəmiyyətlər içərisində, özlərini elmə həsr etmiş insanların sayı nə qədər- də azdır! Səhabə dövründə də vəziyyət bundan fərqli deyildir. Demək olar ki, hədis rəvayət edən bütün səhabələrin hədislərini Müsnəd adlı əsərində nəql etdiyi söylənən Əbu Abdurrahman Bəqiyy İbn Məxləd 20 hədis rəvayət edən təqribən 1300 səhabənin adını əsərində vermişdir. İbnul Cəvzinin eyni kitaba istinad edərək verdiyi səhabə sayısı isə 1060’dır. 21 Yenə verilən rəqəmlərə görə, bunlardan 1000 qədərinin ən çox iki hədis rəvayət etdiyi nəzərdə tutu- larsa
22 geridə qalan 300 səhabənin qismən hədis rəvayəti ilə məşqul olduqları deyilə bilər. Ancaq bu 300 adamdan yalnız 7 nəfərin 1000’nin, ancaq dörd nəfərin 500’ün və ancaq iyirmi yeddi nəfərin də 100’ün üzərində hədis rəvayət etdikləri düşünülərsə, 23 38 səhabənin 100’ün üzərində hədis əzbərlə- 19 Buxari, Səhih, I, s. 37-38. 20 Əhməd Muhamməd Şakir, əl-Bais, s. 210. 21 Muhamməd Zübeyr Sıddiqi, Hadis Edebiyatı Tarihi (trc. Yusuf Ziya Kavakçı), İstanbul, 1966, s. 41. 22 Eyni yer. 23 Eyni yer. Dr. Qoşqar SƏLİMLİ 112
mək surəti ilə özlərini həqiqətən də bu işə vermiş olduqları deyilə bilər. Təq- ribən 100 minə yaxın olan bir səhabə topluluğu içində hər biri 100’dən çox hədis rəvayət edən 38 səhabə əlbəttə ki böyük bir sayı deyildir. Ancaq biraz əvvəl işarət edildiyi kimi, onlardan yalnız yeddi səhabə 1000’in üzərində hə- dis rəvayət etmiş və əl-Muksirun (çox rəvayət edən) adıyla anılmışdırlar. Verilən rəqəmlərə görə, bu yeddi nəfərdən ən çox hədis rəvayət edən sə- habə, 5374 hədisi ilə Əbu Hureyrədir (r. a). 24 Buxari və Müslim Səhihlərində bu hədislərin 325’ni ittifaqla nəql etmişdirlər, yalnız Buxari 93, yalnız Müslim isə 189’nu rəvayət etmişdir. 25
səhabə Abdullah İbn Ömər İbnul Xəttab (r. a) tutmaqdadır. Əhməd b. Hən- bəl onun 2019 hədisini rəvayət etmişdir. 26
Ənəs İbn Malikdir (r. a). O 2286 hədis rəvayət etmişdir. Əhməd b. Hənbəl əl-Müsnədində Ənəsin (r. a) 2178 hədisini almışdır. 27
Ənəs İbn Maliki (r. a) rəvayət etdiyi 2210 hədislə Möminlərin Anası Həzrəti Aişə (r. a) təqib etməkdədir. Həzrəti Aişədən sonra gələn səhabə Abdullah İbn Abbasdır (r. a). İbnul Cəvziyyə görə o 1660 hədis rəvayət etmişdir. 28
hədislə də Əbu Səid əl-Xudri (r. a) gəlir. 29
Yuxarıda qeyd edilən səhabələrin xaricindəkilərin Həzrəti Peyğəmbərdən rəvayət etdikləri hədislərin sayısı, daha əvvəl qeyd edildiyi kimi minin altın- dadır və bu şəkildə hədis rəvayət edənlərə alimlər tərəfindən əl-muqillun deyilmişdir. Mövcud olan hədis əsərlərinin indiyə qədər müfəssəl bir indeksi olma- masına baxmayaraq, yuxarıda verilən rəqəmləri qəti olaraq qəbul etməmək lazımdır. Bununla bərabər onların həqiqətə yaxın olduqları şübhəsizdir. Bəzi hədis əsərlərində, adı altında hədis rəvayət edilən səhabə sayısı ilə əlaqəli
24 Süyuti, a. k. ə., s. 401. 25 Əhməd Muhamməd Şakir, a. k. ə., s. 211. 26 a. k. ə, s. 211. 27 a. k. ə., s. 211. 28 Süyuti, a. k. ə., s. 403. 29 Əhməd Muhamməd Şakir, a. k. ə., s. 211. Hədisin ilk qaynağı – Səhabə 113
olaraq verilən rəqəmlər də, demək olar ki, rəvayət etdiyi bilinən səhabə miqdarını aşmaz. Məsələn Buxari və Müslimin Səhihlərində 149 səhabədən müştərək olaraq, ayrıca Buxarinin 208, Müslimin isə 213 ayrı səhabədən gələn hədisləri rəvayət etdikləri bilinən bir xüsusdur. 30 İmam Malikin Muvattasında 98, Əbu Davud ət-Tayalisinin Müsnədində 281, Əhməd b. Hənbəlin əl-Müsnədində isə 700 yaxın səhabədən hədis alınmışdır. 31
səhabələr tərəfindən rəvayət edildiyini göstərməyə yetərlidir və bir cəhətdən hədisin səhhət (doğruluq) yönündən onun qarantı olaraq da qəbul edilə bilər. Ancaq bilindiyi kimi bəşər övladı daim səhv edə biləcək bir yaradılışa sahibdir. Bu yaradılış, onun hər zaman ən az səhv edə biləcəyi işlərə yönəl- məsinə səbəb olmuşdur. İxtisaslaşmanın ən yüksək səviyyəyə çatdığı əsri- mizdə bu xüsus daha da yaxşı anlaşılmaqdadır. Heç kəs görə bilməyəcəyi bir işin arxasınca düşməməkdə, hətta ona həvəs belə göstərməməkdədir. İslamın ilk dövründə də vəziyyət bundan fərqli olmamışdır. Həzrəti Peyğəmbərin minlərlə olan səhabəsi, yeni bir dinin doğuşunu və yüksəlişini həyacanla təqib edərkən və onun ilk və son mujdəçisinə sevgi və iman dolu bir qəlb ilə bağlanırkən, dünyavi işlərini də tərk etməmiş, onların bir qismi ticarət və təsərüfatla məşqul olarkən, digər bir qismi də özlərini başqa bir sahəyə, elm sahəsinə vermişdirlər. Bunlardan bəziləri, hədis öyrənib əzbərləməyi məqsəd tutaraq, bu sahədə ixtisas sahibi olmağa müvəffəq olmuş, bəzisi də hədis- lərdən hökm çıxarmanı öyrənirkən, digərləri də vaxtlarını Qurana həsr edə- rək ayələrin zahiri və batini mənaları üzərində elm sahibi olmuşdurlar. Fəqət minlərlə səhabənin hamısı, böyük şərəfinə rəğmən bu sahədə dərinləşmə hə- vəsinə qapılmamış, hər biri gücləri və qabiliyyətlərinin imkan verdiyi müxtə- lif sahələrə yönəlmişdirlər.
30 Muhəmməd Zübeyir Sıddiqi, Hadis Edebiyatı Tarihi, s. 45. 31 Eyni yer. Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|