Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
İlk Dönem İslam Toplumunda Eğlence Hayatına Dair Bazı Tespitler 157
buketi veya yasemine benzeyen, sanki yakuttan yontulmuş veya parlatılmış gümüşten üretilmiş cariyeyi mi dinlemek?” 45
kabilesi heyetindeki Mâlik b. Cübeyr et-Tâî’nin mugannî olduğundan bahse- dilirse de, 46 kaynaklarda erkek mugannilere dair örneklere fazla rastlanma- maktadır. Zira kastedilen zaman diliminde erkek şarkıcılar musikî alanında faal olmamış, Tuveys, Nâşit el-Fârisî, Sâib ve Hâir gibi İslâm toplumundaki ilk meşhur erkek müzisyenler, fetihlerin ardından veçhesi değişen eğlence sektöründe Bizans ve Sâsânî’den getirilen Rum ve Fars menşeli mevâli arasından çıkmıştır. 47 Bununla birlikte, Arap mûsikisinin en eski türü sayılan ve müzik aletleri olmaksızın söylenen nasb’ın başlıca ifacılarının erkek tür- kücüler olduğu da zikredilmelidir. 48
ن dırılması, 49 müziğin bu çeşidinin deve sırtında göçebe hayatı süren bedevîler arasında daha fazla yaygın olmasından kaynaklanmış olmalıdır. Kaynaklar, Rabî‘a kabilesinin Küleyb b. Yerbû‘ kolundan Nedâh b. Eşyem’in oğulları- nın bedevî Araplar arasında nasb’ın en iyi icracıları olarak ün saldıklarını, onun soyundan Zemâm b. Hitâm b. Nedâh’ın en iyi nasb söyleyen kişi olduğunu ve onun bu yönünün şâir Samme el-Kuşeyrî’nin şiirine konu oldu- ğunu aktarmaktadır. 50 Öte yandan nasb’ın başlıca türü olan hüdâ’nın köke- ninin Arapların atalarından Mudâr’a nispet edilmesine dair rivayetler 51 de bedevîlerle bu müzik çeşidi arasındaki kadîm ilişkiye işaret etmektedir. So- nuç olarak İslâm öncesinden itibaren sadece erkeklerin söyledikleri şarkı
45 Câhiz, “en-Nisâ”, Resâil, III, 144-145. 46 Bk. İsfahânî, el-Eğânî, XVII, 250; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 721. 47 İbn Abdürabbih, el-Ikd, VI, 27-28; Âlûsî, I, 368. Ayrıca bk. Şehâde, s. 191; Ay- can, İrfan, “İslâm Toplumunda Eğlence Sektörünün Ortaya Çıkışı”, AÜİFD, XXXVIII (Ankara 1998), s. 161 vd. 48 Bk. Cevad Ali, V, 113. 49 Bk. Mufaddal b. Seleme, el-Melâhî, s. 29; İbn Abdirabbih, el-Ikd, VI, 8, 27; Âlûsî, I, 369; Cevad Ali, V, 111. 50 Bk. Belâzürî, Ensâb, XII, 242-243; İbn Kuteybe, eş-Şi’r ve’ş-şu‘arâ (thk. Ahmed Muhammed Şâkir), I-II, Kahire 1982, I, 326-327. 51 Bk. Mufaddal b. Seleme, el-Melâhî, s. 29; İbn Hurdazbih, s. 40; Mesûdî, IV, 221- 222; Takıyyuddîn el-Cerrâ‘î, Ebû Bekr b. Zeyd (ö. 883/1478) el-Evâil (thk. Adil Fureycât), Dımaşk-Beyrut 1988, s. 119. Elnurə ƏZİZOVA 158
türü olarak hüdâ’dan ve ifacılarından/hâdîlerden bahsedilebilirse de, nasb’ın bir nevi olan ve binicilerin müziği olarak adlandırılan bu türkü çeşidinin ifası, eğlence hayatından ziyade bölge taşımacılığında temel unsur olan ker- vancılık sektörü içinde gelişmiş bir meslek olarak görülmelidir. Öyle anlaşılıyor ki İslâm öncesi dönemden itibaren Araplarda müzis- yenlikle iştigal edenler gerek Arap gerekse acem olsun, çoğunlukla köleler- den oluşmaktaydı. Nesebe önem veren Arapların en eski şarkıcılarının Âd kavmi zamanında Amalika’dan Muâviye b. Bekir el-Imlikî’ye ait cerâdetân diye adlandırılan ve Arap edebiyatında dair darbı mesel olarak da şöhret bul- muş iki şarkıcı cariye 52 olduğuna haberin yer aldığı kaynaklarda, bu mes- leğin en eski icracıları olarak cariyelerden bahsedilmektedir. 53 Şereflerine düşkün Arapların akrabalarından herhangi bir hür kadının, kendilerini etkilemek için süslendiği izleyicilerinin dikkat ve şehvetinin odak noktası ol- mayı gerektiren müzisyenlikle uğraşmasını kabul etmediği malumdur. 54 Ni- tekim ilk dönem kaynaklarında bahsi geçen şarkıcı ve müzisyenlerin çoğu- nun toplumun ileri gelenlerine ait köleler olması, bu tespitin en azından
52 Muâviye b. Bekir’in iki şarkıcı cariyesine dair “cerâdeteynden daha güzel sesli” (ﻦﻴﺗداﺮﺠﻟا ﻦﻣ ﻦﺤﻟأ) (Meydânî, Ebü'l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed en- Nîsâbûrî (ö. 518/1124), Mecma‘u’l-emsâl (thk. Muhammed Muhyiddin Abdül- hamid), I-II, Beyrut 1972, II, 256; Zemahşerî, el-Mustaksâ fî emsâli’l-‘Arab, I-II, Beyrut 1987, I, 314; Askerî, Kitâbu Cemheretü’l-emsâl, II, 180, 224); işret ehline yönelik “cerâdeteyn’in kendisine şarkı söylerken gördüm” (نﺎﺗداﺮﺠﻟا ﻪﻴﱢﻨَﻐُﺗ ﻪُﺘْآَﺮَﺗ) (Meydânî, I, 131) veya eğlenceye düşkün şahıslar için “cerâdeteyn sana şarkı söylerken gün geçti” (ﻦﻴﺗداﺮﺠﻟا ﻚﻴﻬﻠﺗ مﻮﻴﻟا ﺖﱠﻠَﻇ) (Zemahşerî, el-Mustaksâ, II, 154) şeklindeki darbı meseller Arap edebiyatına geçmiştir. 53 Rivayete göre, Araplarda ilk şarkı söyleyenler Mekke’de Amâlikalıların meskun olduğu bir dönemde Muâviye b. Bekir’in cerâde diye adlandırılan iki şarkıcı cari- yesiydi. Bölgelerine uzun bir süre yağmur düşmemesi sebebiyle Âd halkının yağ- mur duası için Mekke’ye gönderdiği heyet, aralarındaki akrabalık bağı sebebiyle misafiri oldukları Muâviye b. Bekir’in yurdunda şarkıcı cariyeler eşliğinde şarap içip geliş sebeplerini unuturlar. Akrabalarını rencide etmek istemeyen Muâviye’nin isteği üzerine müzisyen cariyeler, şarkılarında Âdlı misafirlere Mekke’ye geliş sebeplerini andıracak beyitler söyler, böylece asıl görevlerini hatırlayan misafirler yağmur duasında bulunarak Mekke’yi terk ederler. Bk. Mu- faddal b. Seleme, el-Melâhî, s. 15; İbn Hurdazbih, s. 42; Mesûdî, IV, 222; İbn Ab- dürabbih, el-Ikd, VI, 27. 54 Ahmed Muhammed Havfî, el-Mer'e fi'ş-şi‘ri'l-câhilî, Kahire t.y. s. 564. Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|