Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин

İlk Dönem İslam Toplumunda Eğlence Hayatına Dair Bazı Tespitler 

153 

Gassânî sarayında gördüğü müzik kültürünü aktaran Hassân’ın sözle-

rinden de anlaşıldığı üzere, yarımadanın tampon devleti konumunda bulunan 

Hire’nin “Hire halkının gınâsı” (ةﺮﻴﺤﻟا  ﻞهأ  ءﺎَﻨِﻏ) diye bilinen kendine özgü 

müziği bulunmaktaydı. Fars ve Yunan kültürü, bölgedeki Hıristiyanların 

ayin müziği gibi çeşitli unsurlardan etkilenmekle birlikte, kendine özgü 

karakteri bulunan bu müzik, gerek hadarîlerin gerekse bedevîlerin musikisin-

den temayüz etmekte ve hezic ile nasb arasında nasba yakın bir çeşit oluş-

turmaktaydı.

24

 Aralarında Nâbiga ez-Zübyânî, Tarafe b. Abd, Amr b. Kül-

sûm ve Adî b. Zeyd’in bulunduğu pek çok ünlü şairin vatanı olması sebebiy-

le de devrin önemli kültür merkezi sayılan Hîre

25

, aynı zamanda çeşitli mü-

zik aletlerinin kullanımının yarımadada yayılmasında önemli rol oynamak-

taydı. Hz. Peygamber’le rekabet etmeye çalışan Kureyş’li Nadr b. Hâris’in 

bu maksatla çeşitli kıssaların yanı  sıra, Hîre’den ûd kullanımını  öğrenip 

Mekke’de öğretinceye kadar bölge halkının bu aletle ilgili tasavvuru bulun-

madığı rivayet edilmektedir.

26

 Böylece sadece ahşap gövdeli ûd, geleneksel 

deri gövdeli mizharın yerine geçmekle kalmamış,  sanç  (ﺞﻨﺼﻟا) ve tambur 

(رﻮﺒﻨﻄﻟا) gibi telli ve vurmalı bazı aletler de buradan ithal edilmiştir.

27

 Kay-

naklarda erken dönemlerden itibaren güney Arabistan’ın kültür ve sanat mer-

kezi olarak Yemen’in musikisinden bahsedilmekte, başlıca enstrümanın mi‘-

zef (فﺰﻌﻣ) denilen telli çalgı aleti olduğu bölgede himyerî ve hanefî diye bili-

nen iki farklı müzik çeşidinden söz edilmektedir.

28

 

Hükümdar saraylarında görülen musiki ortamının bir benzeri kalabalık 

kentlerde ve bedevî çadırlarında da mevcuttu. İslâm’ın zuhurundan kısa bir 

süre öncesine kadar Mekke’de köle ticareti yapan Abdullah b. Cüd‘ân’ın, 

misafirlerine şarkı söyleyen ve onları eğlendiren iki şarkıcı kölesi olduğu ri-

                                                                                                                   

Tezkiretü'l-Hamdûniyye (thk. Bekr Abbas, İhsan Abbas), I-X, Beyrut 1996, VIII, 

361. 

24

 Cevad Ali, V, 106-107. 

25

 Farmer, A History of Arabian Music, s. 5. 

26

 Bk. İbn Hurdazbih, s. 42; Mesûdî, IV, 222. 

27

 Farmer, Henry George (ö. 1965), A History of Arabian Music, London 1929, s. 5. 

28

 Bk. Mufaddal b. Seleme, el-Melâhî, s. 29-30; İbn Hurdazbih, s. 42; Mesûdî, IV, 

222. Klasik Arap müzik aletlerinin bir kısmının Yemen kökenli oluşu, Yemen 

hükümdarlarındaki  şairlik-müzisyenlik temayülleri için bk. Farmer, A History of 

Arabian Music, s. 3-4. 

---

 Elnurə ƏZİZOVA

 

154 

vayet edilmektedir.

29

 Evi Mekke’nin gençleriyle dolup taşan, içki içilen ve 

müzik dinlenen bir mekan olan Kureyşli Mikyas b. Kays b. Adî’nin Esmâ ve 

Aseme diye adlandırılan iki şarkıcı cariyesinden bahsedilir.

30

 Abdulmuttalib 

oğullarından bazılarına ait Sâre isimli şarkıcı cariyenin Kureyş ordusuyla 

birlikte Bedir savaşına katıldığı ve konakladıkları subaşlarında kendilerini 

eğlendirdiği rivayet edilir.

31

 Yine Bedir savaşında müzik aletleri eşliğinde 

şarkılar söyleyerek Kureyş ordusunu eğlendiren  şarkıcılardan birisi olarak 

Esved b. Muttalib’in cariyesi ‘Azze’den

32

 ve Ümeyye b. Halef’e ait ismi zik-

redilmeyen bir şarkıcıdan daha bahsedilmektedir.

33

 Teym b. Gâlib kabilesin-

den müslüman olduktan sonra irtidâd eden Abdullah b. Hatal’ın, İslâm’a ve 

Hz. Peygamber’e hakaret ettikleri için Mekke’nin fethi günü sahipleriyle 

birlikte katledilmeleri istenen Fertenâ ve Kerîbe/Kureybe adlı iki şarkıcı ca-

riyesi vardı

34

. Kaynaklarda Medîneli şair sahabî Hassân b. Sâbit’in Fâri‘ diye 

                                                 

29

 Bk. Câhiz, “el-Kıyân”, Resâilu Câhiz (thk. Abdüsselam Muhammed Hârûn), I-IV, 

Kahire 1979 II, 158; İsfahânî,  el-Eğanî, VIII, 2-5; İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Mu-

hammed b. Habîb b. Ümeyye el-Bağdâdî el-Hâşimî (ö. 245/860), el-Muhabber 

(thk. Ilse Lichtenstadter), Beyrut t.y., s. 138. 

30

 Kâbe’deki ziynet eşyalarıyla birlikte altın ceylan heykeli, Ebû Leheb’in de ara-

larında bulunduğu birkaç eğlence düşkünü Kureyşli tarafından çalınarak 

Mikyas’ın evinde taksim edilmiş ve işrete harcanmıştır. Bk. İbn Habîb, el-

Münemmak fî ahbâri Kureyş (thk. Hurşîd Ahmed Fârûk), Beyrut 1985, s. 59-62; 

İbnü’l-Kelbî, Ebü'l-Münzir İbnü’s-Sâib Hişâm b. Muhammed b. Sâib el-Kelbî 

(204/819),  Cemheretü’n-Neseb (thk. Naci Hasan), Beyrut 1986, s. 101; Askerî, 

Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl (ö.400/1009), el-Evâil, Beyrut 1407/1987, s. 

34-35. Bazı kaynaklarda Kays b. Adî diye geçer. Meselâ bk. İbn Düreyd, Ebû 

Bekr Muhammed b. Hasan el-Ezdî el-Basrî (ö. 321/933) el-İştikâk (thk. Abdüsse-

lam Muhammed Hârûn), Kahire 1958, s. 121. 

31

 Bk. İbn Hişâm, s. 935-936; Vâkıdî, I, 39; Belâzürî, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Yahya 

b. Câbir (ö. 279/892), Ensâbu’l-eşrâf (thk. Muhammed Hamidullah), I, Kahire 

1959, s. 290; Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 458/1066), es-

Sünenü’l-kübrâ (thk. Muhammed Abdulkâhir Atâ), I-X, Mekke 1994, IX, 120; İbn 

Hacer,  el-İsâbe, VII, 690. Bazı rivayetlere göre Sâre, Hâşim b. Abdumuttalib 

oğullarından Amr b. Ebû Sayfî’ye mensuptu. Bk. Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 90-

91. 

32

 Vâkıdî, I, 39; Belâzürî, Ensâb, I (Hamidullah), 290. 

33

 Vâkıdî, I, 39, Belâzürî, Ensâb, I (Hamidullah), 290. 

34

 İbn Hişâm, s. 935-936; Vâkıdî, II, 825; Belâzürî, Ensâb, I (Hamidullah), 357, 361; 

Taberî, Târih, III, 59-60; Zübeyrî, İbn Hatal’ın Hz. Peygamber’i hicveden iki şar-

kıcı cariyesinden bahseder, fakat isimlerini zikretmez. Bk. Nesebu Kureyş, s. 442-

443. 

---