Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
340 hüquq sistemlərinə uyğun olaraq hakimlərin və məhkəmə orqanları işçilərinin peşəkarlıq məcəlləsinin və etik davranış qaydalarının işlənib hazırlanması və ya nəzərdən keçirilməsi prosesində məhkəmə orqanlarına “Hakimlərin Davranışı üzrə Banqalor Prinsipləri”nin nəzərə alınmasını tövsiyə etməyi təklif etmişdir 583 . Qeyd edək ki, 1992-ci il martın 2-dən BMT-nin üzvü olan Azərbaycan Respublikasında da məhkəmə icraatı sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə BMT-in standartlarına mühüm önəm verilir. Ölkədə ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin artırılma- sında BMT-in Banqalor prinsiplərinin rolu yüksək qiymət- ləndirilir, bu prinsiplərə dair maarifləndirmə işləri aparılır. Məh- kəmə-Hüquq Şurası məhz bu prinsiplərə əsaslanaraq Hakimlərin Etik Davranış Məcəlləsini hazırlamışdır. Məlum olduğu kimi, respublikanın demokratik inkişaf yoluna keçməsi məhkəmə-hüquq sisteminin, qanunvericilik bazasının, normativ-hüquqi tənzimləmə sisteminin əsas müd- dəalarının da yenidən nəzərdən keçirilməsi zərurətini meydana çıxardı. Həyata keçirilən islahatlar ilk növbədə vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının, qanuni maraqlarının səmərəli müdafiə mexanizminin yaradılmasına istiqamətləndi. Azərbaycan Res- publikasının Avropa hüquq məkanına inteqrasiya prosesi digər məsələlərlə yanaşı, məhkəmə və hüquq sisteminin də ümu- mavropa səviyyəsində formalaşmış prinsiplərə və standartlara əsaslanan tam həcmli islahatını nəzərdə tutdu. Nəticədə ölkədə icraat qaydalarının sadələşdirilməsi, ixtisaslaşdırılmış məhkə- mələrin və inzibati məhkəmə icraatının, inzibati prosessual 583 Hakimlərin davranışı üzrə Banqalor prinsiplərinin Kommentariyası. Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi İctimai Birliyi/http: // www.judicialintegritygroup.org / resources /BP_Commentary_Az.pdf 341 qanunvericiliyin yaradılması, məhkəməyə çıxışın asanlaşdı- rılması və s. kimi cəhətlərlə xarakterizə olunan məhkəmə-hüquq islahatları həyata keçirildi. Ölkənin demokratikləşmə, insan hüquq və azadlıqlarının təminatı sahəsində yüksək nailiyyətlər qazanması bilavasitə vətəndaş cəmiyyəti quruculuğuna hesablanmış məhkəmə-hüquq islahatları ilə respublikanın sosial-iqtisadi inkişaf dinamikasının uzlaşdırılması nəticəsində mümkün oldu. Maddi xarakterli inzibati hüquq normalarının inkişaf etdirilməsi üçün prosessual hüququn formalaşdırılmasının və təkmilləşdirilməsinin zəruri- liyi qəbul olundu və bu aparılan hüquqi islahatların əsas isti- qamətlərindən biri kimi çıxış etdi. Hazırda inzibati prosessual qanunvericilik milli qanunvericiliyin dinamik inkişafda olan sahəsi kimi çıxış edir. İnzibati məhkəmə icraatının milli normativ-hüquqi baza- sının formalaşdırılması səmərəli məhkəmə-hüquq sisteminin formalaşdırılmasına, inzibati orqanların fəaliyyətində qanun- çuluğun təmin olunmasına yönəlməklə dövlətdə sabitliyin, və- təndaş həmrəyliyinin və dinamik inkişafın başlıca təminat- larından biri kimi çıxış edir. 342 NƏTİCƏ Beləliklə, tədqiqat prosesində milli qanunvericiliyin, məh- kəmə təcrübəsi üzrə ümumiləşdirmələrin, habelə, xarici ölkə- lərin qanunvericilik praktikasının, beynəlxalq hüquq normala- rının təhlili nəticəsində gələcək islahatların əsas istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsinə töhvə ola bilən nəzəri və təcrübi əhə- miyyətli aşağıdakı müddəalar formalaşdırılmışdır: 1. İnzibati proses hüquqi prosesin xüsusi növü olub, inzibati hüquqi mübahisələrin inzibati məhkəmə icraatı vasitəsilə həll olunması üçün həyata keçirilən, inzibati prosessual normalarla tənzimlənən məhkəmə baxışında təzahür edir. Onun prosessual- hüquqi əsasını inzibati mübahisələr üzrə ədalət mühakiməsi təşkil edir. Demokratik və hüquqi dövlətdə inzibati məhkəmə icraatının realizə forması kimi inzibati prosesin formalaşdı- rılması və təkmilləşdirilməsi hüquq sistemini inkişaf etdirmək üçün mühüm vasitə kimi çıxış edir. İnzibati prosesin əsas məqsədi inzibati hüquq münasibət- lərinin iştirakçılarının pozulmuş hüquq və maraqlarının bərpasıdır. İnzibati prosesdə inzibati mübahisənin həlli üzrə məhkəmənin çıxardığı qərar hüquqi, siyasi, ideoloji, sosial və iqtisadi funksiyaları yerinə yetirir. Məhkəmə öz qərarı ilə vətəndaşla inzibati orqan arasındakı sosial-hüquqi münaqişəni həll edir, hüquq subyektlərinin hüquqlarını və qanunla qorunan maraqlarını təmin edir. O, habelə, konkret hüquq münasibəti subyektlərinin hüquq və vəzifələrinin həcminə və məzmununa aydınlıq və dəqiqlik gətirməklə səlahiyyətverici funksiyanı, hüquq münasibəti iştirakçılarının subyektiv hüquqlarının mühafizəsini təmin etməklə hüquq mühafizə funksiyasını, qüvvədə olan qanunvericilikdəki 343 boşluqları aradan qaldırmaqla hüquq təkmilləşdirici funksiyanı da həyata keçirir. Bunlardan başqa məhkəmə aktı fərdi hüquqi tənzimləmə, hüquqi münasibətlərin yaranması, dəyişdirilməsi və ya xitamı üçün hüquqi fakt rolunda da çıxış edir. 2. İnzibati orqanların fəaliyyətində subyektivlik, özbaşı- nalıq, süründürməçilik kimi neqativ hallara yol verilməməsi üçün inzibati məhkəmə icraatı inzibati orqanların fəaliyyətində qanunçuluğun və intizamın möhkəmləndirilməsinə, şəffaflığın təmin olunmasına və bununla da cəmiyyətdə sosial münaqişə- lərin qarşısının alınmasına yönələn bir sıra vəzifələr daşıyır. İnzibati prosesdə səmərəli və ədalətli inzibati məhkəmə icra- atının həyata keçrilməsi ölkədə məhkəmə hakimiyyətinin nüfu- zunun yüksəlməsi ilə yanaşı, dövlət idarəçiliyində qanunçu- luğun və intizamın möhkəmləndirilməsinə də xidmət edir. İnzibati məhkəmə icraatının hüquqi dövlətin mahiyyəti ilə şərtlənən bu vəzifələri inzibati prosesdə aşağıdakı əsas funksi- yalar vasitəsilə həyata keçirilir: - ədalət mühakiməsi; - pozulmuş hüquqların, azadlıqların və qanunla qorunan şəxsi və ictimai (ümumi) maraqların bərpası və inzibati orqan- ların fəaliyyətinə nəzarət; - inzibati orqanlara və inzibati funksiyaların həvalə olun- duğu müəssisələrə hüquqi-psixoloji təsir; - mübahisə tərəflərinin prosessual statusundakı bərabər- sizliyini kompensasiya etmək məqsədilə sübutetmə vəzifəsinin inzibati orqanlara həvalə olunması; - qaldırılan iddialarda yol verilən formal xətaların aradan qaldırılmasında, aydın olmayan iddia tələblərinin dəqiqləşdiril- məsində, yanlış iddia növlərinin münasibləri ilə əvəz olun- masında, natamam faktiki məlumatların tamamlanmasında, Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|