Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
232 inzibati yurisdiksiya hesab olunur. 387 Belə ki, ölkədə inzibati tribunallar fəaliyyət göstərsə də, onlar məhkəmə hakimiyyətinin müstəqil qolu hesab olunmurlar. Maraqlıdır ki, N.Y.Xamanyova İngiltərədə və ABŞ-da mövcud olan inzibati ədliyyə sistemlərini tədqiq edərək onların dövlət hakimiyyətinin icra və məhkəmə qollarının kəsiyində fəaliyyət göstərdiyini qeyd edərək bunu uğurlu hal hesab edir. Müəllifin fikrincə, administrasiya ilə fəal qarşılıqlı əlaqə onlara baxılan işin mahiyyətinə daha yaxşı bələd olmağa imkan verir, ümumi məhkəmələrin nəzarəti altında işə baxılması mübahi- sənin qanun baxımından düzgün həllinə xidmət edir 388 . Hesab edirik ki, müəllifin bu fikri ilə razılaşmaq olmaz. Tribunalların qərarlarından verilən şikayətlərə ümumi məhkə- mə sistemindəki yuxarı məhkəmənin baxdığı bu modeldə inzi- bati ədliyyə mühakimə funksiyasından daha çox inzibati funk- siya daşıyır və məhz idarəetmə fəaliyyətinin vasitəsilə inzibati mübahisələrin həllinə nail olur. Anqlo-sakson hüquq sisteminə malik olan ölkələrdən biri kimi, Yeni Zelandiyada da inzibati ədliyyə kifayət qədər mürək- kəb hüquqi təzahür kimi çıxış edir. Burada “inzibati ədliyyə” anlayışı ədliyyənin doktrinada müəyyənləşdirilmiş mühüm dəyərləri ilə qarşılıqlı əlaqəli olan ümumiləşdirici anlayış kimi çıxış edir. Burada inzibati ədliyyənin anqlosakson modeli fəaliyyət göstərsə də, inzibati məhkəmə icraatının sistemi öz çevikliyinə görə B.Britaniyadan fərqlənir. Ölkədə inzibati ədliyyə orqanları üçün prosedurların və vətəndaşların tələbatlarından, beynəlxalq 387 Aslanov M.S. Azərbaycanda inzibati ədliyyə. Bakı: Azərnəşr, 2009, s. 63 388 Хаманева Ю.Н. Защита прав граждан в сфере исполнительной власти. М.: ИГИП РАН, 1997, с. 128-129 233 standartlara inteqrasiyadan, cari siyasi fəaliyyətin istiqamət- lərindən asılı olaraq mübahisələrin həll olunması üsullarının müxtəlifliyi də buna bariz sübutdur. Müasir Yeni Zelandiyanın inzibati ədliyyə sisteminin inzi- bati hüquqa dair kontinental görüşlərə nisbətən yaxınlaşdığını söyləmək olar. Burada inzibati ədliyyənin institusional struk- turuna Ali Məhkəmənin İnzibati bölməsi, inzibati tribunallar, formal və qeyri - formal baxış keçirən institutlar, parlament komissiyaları və müstəqil komissiyalar, tövsiyə təqdim edən orqanlar ( bunlara Vaytanqi Tribunalı da aiddir) və “kollektiv inzibati ədliyyə” daxildir. Yeni Zelandiyada inzibati tribunallar ölkə üzərində Brita- niya hökmranlığı zamanı yaranan mübahisəli işlərə baxmaq üçün yaradılmışdır. Lakin, bu tribunallar inzibati ədliyyənin heç bir konkret modeli ilə bağlı olmamışdır. Hazırda ölkədə yüzdən çox ixtisaslaşdırılmış tribunal fəaliyyət göstərir. Onların səlahiyyət dairəsi kifayət qədər geniş olub, ekoloji planlaşdırma, immiqrasiya, sosial təminat, güzəştlər, vergi və s. kimi müxtəlif sahələrdə dövlət orqanları ilə vətəndaşlar arasında yaranan mübahisələri əhatə edir. Bu tribunalların fəaliyyəti “Yeni Ze- landiyada resursların idarə olunmasına dair” 1991-ci il tarixli qanuna əsasən təşkil olunur. Burada tribunalların fəaliyyətini tənzimləyən qaydalar sistemləşdirilməyib, inzibati proses vahid aktla tənzimlənmir və hər tribunalda işə baxılmasının konkret qaydası hər proses üçün fərdi şəkildə tribunalın sədri tərəfindən müəyyən olunur. Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi ölkənin konstitusiya qruluşunun əsas prinsiplərindən biri olduğu üçün ölkədə siyasi müdaxilədən azad ədliyyə sistemi fəaliyyət göstərir. Qeyd edək ki, Yeni Zelandiyada mövcud inzibati ənənələr daha çevik və 234 səmərəli idarəetmə üsullarının formalaşdırılmasında vasitəçi kimi çıxış edir. Aparılan islahatlar nəticəsində tribunalların əksər hissəsi Yeni Zelandiyanın Ədliyyə Nazirliyinin tabeçıliyinə keçmişdir. Yeni Zelandiyanın inzibati ədliyyə sistemini xarakterizə edən cəhətlərdən biri də dünyadakı heç bir modeldə mövcud olmayan unikal inzibati ədliyyə orqanı olan – Vaytanqi Tribunalının möv- cudluğudur. Onun xüsusi əhəmiyyəti Böyük Britaniya kral hakimiyyətinin nümayəndələri ilə ölkənin yerli sakinləri olan milli azlıqlar arasındakı mübahisələrin dinc yolla tənzimlə- məsində ifadə olunur. Vaytanqi müqaviləsinə əsasən, adı çəkilən tribunala Böyük Britaniya Tacının qanuni maraqları ilə yerli əhali arasında balansın yaradılması, fiziki şəxslərin və təş- kilatların hüquqlarının inzibati özbaşınalıqlardan müdafiə olun- ması, tövsiyə və məsləhətlərin verilməsi üçün məhdud səlahiy- yətlərə malik olan tədqiqat orqanı kimi anlayış verilir. 389 Məlumdur ki, vətəndaş hüquqlarının xüsusi təşkilati-hü- quqi təminat üsullarından biri də ombudsmandır. Ombudsman insan hüquq və azadlıqlarını müdafiə edir, lakin məhkəmə hakimiyyətinə daxil deyildir 390 . Yeni Zelandiyada inzibati ədliyyə sisteminin özünəməxsus cəhətlərindən biri də burada ombudsmanın inzibati ədliyyənin institusional sisteminə aid olunmasıdır. Burada ombudsman mərkəzi və yerli dövlət orqanlarının inzibati hərəkətlərindən və qərarlarından verilən şikayətləri tədqiq edən “müstəqil tədqiqatçı” kimi çıxış edir. 389 Шмелев В.И. Административная юстиция в Новой Зеландии. Автореф. дисс. … канд. юр. наук. М., 2012, с. 9 390 Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüquq:. Dərslik.Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2006, s. 132 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|