Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
229 məhkəmə sisteminə ümumi və apellyasiya məhkəmələri ilə yanaşı ixtisaslaşdırılmış məhkəmələr də daxildir. 385 Adətən, məhkəmələr yalnız qanunda müəyyənləşdirilən bü- tün inzibati instansiyalardan keçmiş işləri icraata qəbul edirlər. Yalnız, inzibati orqanın açıq-aşkar öz səlahiyyətlərini aşaraq fəaliyyət göstərdiyi hallarda iş bütün inzibati instansiyalardan keçməmiş olsa da, icraata qəbul edilir. Ölkədə ilkin inzibati yurisdiksiya doktrinası qüvvədədir. Bu doktrinaya görə inzibati orqan öz fəaliyyət dairəsinə aid olan məsələlərə dair çıxarılan qərarların düzgünlüyünün yoxlanılmasında məhkəməyə nisbə- tən üstünlük hüququna malikdir. Qeyd edək ki, hələ 1922-ci ildə Ali Məhkəmənin baxdığı iş (Great Nothera Ry. v. Merchants Elevator Co.) üzrə çıxardığı qərarla mübahisənin birbaşa məhkəmə baxışına verilməsinin məqsədəuyğun olmadığı müəy- yən olunmuşdu. Müstəsna olaraq, hüquqa aid məsələlər üzrə ilkin yurisdiksiya hüququ məhkəmələrə məxsusdur. Yəni, inzibati orqanların hüquq normasını düzgün tətbiq edib-etmə- diklərini məhkəmələr müəyyənləşdirirlər. İnzibati məhkəməyə yalnız mübahisələndirilən inzibati hərəkətin nəticəsində bilavasitə marağı olan şəxslər müraciət edə bilərlər. Məhkəmə baxışının obyektini ilk növbədə, norma- tiv və ya fərdi aktlarda ifadə olunan inzibati hərəkətlər, həm- çinin, kütləvi informasiya vasitələri üçün məlumatlar, konsul- tativ qərarlar, müəssisədaxili direktivlər və s. kimi çoxsaylı inzibati aktlar təşkil edir. XX əsrin birinci yarısından fəaliyyətə başlayan inzibati tribunallara vergi məhkəməsi, pretenziya məhkəməsi və digər 385 Шумилов М.В. Правовая система США. М.: Международные отношения, 2006, c. 90 230 kvaziməhkəmə səlahiyyətlərinə malik qurumlar aiddir. Tribunallarda işlərə aşkarlıq şəraitində, şifahi formada baxılır. İş üzrə çıxarılan qərardan narazı qalan tərəf konkret inzibati qurumun sistemində fəaliyyət göstərən apellyasiya müəsissə- sinə, sonra isə ümumi məhkəməyə müraciət edə bilər. Qeyd edək ki, anqlo-sakson modelinə malik ölkələrdə inzibati mübahisələrə həm kvaziməhkəmə inzibati təsisatları, həm də ümumi yurisdiksiya məhkəmələri baxa bilər. Lakin, ölkədə kvaziməhkəmə səlahiyyətlərinə malik olan inzibati tribunalların fəaliyyət göstərməsi özlüyündə heç nəyi dəyişmir. İnzibati tribunallar məhkəmə hakimiyyətinin müstəqil qolunu təşkil etmir, sadəcə ümumi məhkəmələr arasında mövcud olan ixtisaslaşdırılmış məhkəmələr qismində çıxış edirlər. Bu tribunalların yuxarı instansiya məhkəməsi olmadığı üçün onların çıxardıqları qərarlardan verilən şikayətlərə ümumi məhkəmə sisteminə aid olan yuxarı məhkəmələr baxırlar 386 . Kvaziməh- kəmələrin inzibati hakimləri dövlət qulluqçusu hesab olunur və yüksək statusa malik olurlar. ABŞ-da inzibati təsisatlar kvazi- məhkəmə funksiyası ilə yanaşı, kvaziqanunvericilik funksi- yalarına da malikdirlər. Onlar ədalət mühakiməsi funksiyasını həyata keçirməklə yanaşı, prosessual qaydalar da müəyyənləş- dirirlər. ABŞ-da inzibati ədliyyə sisteminə aşağıdakı orqanlar və vəzifəli şəxslər daxildirlər: - tabeçiliyində olan orqanlarda yaranan mübahisələrə baxan icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri; 386 De Smith S.A., Brazier R. Constitutional and administrative Law. VI edition. London: Penguin Books, 1989, p. 535, 541 231 - müxtəlif mübahisələrə baxan icra hakimiyyəti orqan- larının struktur bölmələri qismində çıxış edən ixtisaslaşdırılmış komissiyalar; - icra hakimiyyətinin strukturunda yaradılan ixtisaslaş- dırılmış inzibati ədliyyə orqanları; - inzibati ədliyyə funksiyalarını həyata keçirən məhkəmə orqanları (məsələn, federal vergi məhkəməsi, beynəlxalq ticarət məsələləri üzrə federal məhkəmə və s.) Beləliklə, anqlo-sakson modelinin fəaliyyət göstərdiyi ABŞ-da da ixtisaslaşdırılmış inzibati məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilən, vahid prosessual qaydalarla tənzimlənən xüsusi inzibati məhkəmə icraatı mövcud deyildir. Bununla yanaşı, idarəetmə orqanlarından təcrid olunmuş şəkildə fəaliyyət göstərən və prioritet təşkil edən ümumi məhkəmələrdən başqa, patent məhkəmələri, vergi məhkəmələri və inzibati hakimlər də idarəetmə sahəsində yaranan mübahisələrə baxırlar. İnzibati ədliyyənin ixtisaslaşdırılmış orqanlarının formalaşdırılması qaydası çoxsaylı normativ aktlarla müəyyən olunur. Ölkədə mövcud inzibati məhkəmə icraatı modelini təhlil etdikdə belə qənaətə gəlmək olur ki, inzibati orqanların səlahiy- yətlərinin kifayət qədər genişliyi onların mühakimə funksiyasına nəinki təsir etməsinə, hətta bu funksiyanı da öz əllərində saxlamasına səbəb olmuşdur. Həm icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərlərinin, həm də həmin orqanların tərkib hissələri qismində çıxış edən ixtisaslaşdırılmış komissiyaların inzibati ədliyyə sisteminə daxil olması burada inzibati rejimin təzahürü kimi çıxış edir. M.S.Aslanov haqlı olaraq qeyd edir ki, həm ingilis, həm amerikan hüququnda inzibati ədliyyə orqanlarının fəa- liyyəti öz xarakteri baxımından ədalət mühakiməsi deyil, Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|