Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
226 tərəfindən mübahisəyə baxılması qaydası, inzibati proses işti- rakçılarının prosessual statusu müəyyən olundu. Cəmi 11 mad- dədən ibarət olsa da, dolğun qanunvericilik aktı olan bu qanun öz mahiyyətinə görə inzibati məcəllə kimi də qiymətləndirilir. Burada məhkəmə presedentinə xüsusi önəm verilir. Ölkədə hər il 300 cild məhkəmə praktikası nəşr olunur. 381 Lakin, presedentə münasibət burada nisbətən sadə olub, məhkəmə təcrübəsinin dəyişdirilməsinə yol verir. Məhkəmələr bu və ya digər presedentin hansısa səbəb üzündən (sosial dəyişikliklər, texniki qüsur və s.) tətbiqə yararsız olduğu barədə qərar çıxara bilərlər. Adətən, bu cür qərarlar cəmiyyətdə kütləvi rezonanslara səbəb olur. Məsələn, Ali Məhkəmə 1954-cü ildə (Brown v. Board of Education of Topeka) işə baxarkən 1896-cı il tarixli presedentin tətbiq olunmasından imtina edərək ağ dərili şəxslərlə qara dərili afroamerikalıların biri-birindən təcrid olunmuş şəkildə təhsil almasının konstitusiyaya zidd olub, vətəndaş hüquqlarının pozulmasına səbəb olduğunu müəy- yənləşdirmişdi. 382 Beləliklə, köhnə presedentin ləğvi də yeni presedentin yaranmasına səbəb olmuşdu. Amerika xalqı öz inzibati hüququnu fərdi bürokratiyanın özbaşınalığından müdafiə edən hüquq normalarının məcmusu kimi qiymətləndirır. Burada hüquq normaları bərqərar edilir, prinsiplər isə bu normaların əsasında formalaşır. Amerika alimi E.Freund hələ 1928-ci ildə yazırdı ki, inzibati hüquq adminis- trasiyanın yaratdığı hüquq sahəsi olmayıb, əksinə, onun özünə nəzarət edən hüquq sahəsidir. 383 381 Ümumi hüquq və dövlət nəzəriyyəsi. Dərslik / V.V. Lazarevin redaktəsi ilə. Bakı: Qanun, 2006, s. 307 382 Шумилов М.В. Правовая система США. М.: Международные отношения, 2006, с. 46 383 Freund Е. Cases on Administration Law. St. Paul, 1928, p.1 227 Onu da qeyd edək ki, ölkə üzrə vahid qanunvericilik, o cümlədən də prosessual qanunvericilik mövcud deyil. Ştatların əksəriyyətinin öz analoji inzibati – prosessual qanunları oldu- ğundan ölkədə 50 ştat və 1 federal qanunvericilik sistemi fəa- liyyət göstərir. Ədəbiyyatda göstərildiyi kimi, ölkə hüququndakı fərqlərin çox hissəsini də məhz ştatların qanunvericiliyi ya- radır. 384 Onu da qeyd edək ki, hər ştatın inzibati qanunvericilik sisteminin olmasına baxmayaraq, inzibati hüquq sahəsində federasiya səviyyəli normalar ştatın normaları ilə müqayisədə daha üstün qüvvəyə malikdir. Qeyd edək ki, 1946-cı il tarixli “İnzibati prosedur haqqın- da” qanunda administrasiyanın fəaliyyətində açıqlığı, şəffaflığı təmin etmək məqsədilə vətəndaşların məlumatlandırılması qay- daları da təsbit olunmuşdur. Məqsəd onların fəaliyyətində aşkar- lığın təmin olunmasından ibarət idi. Çünki, hər bir halda açıq fəaliyyət daim ictimai nəzarətə açıq olur ki, bu da administrasiya ilə vətəndaşlar arasında qarşılıqlı məsuliyyət mexanizminin for- malaşmasına səbəb olur. Lakin, qeyd etməliyik ki, qanunda vətəndaşların məlumatlandırılması qaydasının təsbiti də admi- nistrasiyanın fəaliyyətində şəffaflığı, vətəndaşların məlumat azadlığını kifayət dərəcədə təmin edə bilmədi. Tədricən inzibati orqanların səlahiyyətlərinin artması və cəmiyyətdə yaranan narahatlıqla əlaqədar olaraq Konqres onların fəaliyyətində açıqlığın təmin olunmasına yönəlmiş bir sira qanunlar da qəbul etməli oldu. Bu qanunları da məntiqi olaraq “İnzibati prosedur haqqında” qanunun davamı kimi qiymətləndirmək olar. Belə ki, “İnformasiya azadlığı haqqında” 384 Ümumi hüquq və dövlət nəzəriyyəsi. Dərslik / V.V.Lazarevin redaktəsi ilə. Bakı: Qanun, 2006, s. 307 228 (1967), “Mandamus və aidiyyət haqında” (1962 ), “Şəxsi həyatın toxunulmazlığı haqqında” (1974), “Qərarların ictimai nəzarətə açıq şəkildə qəbul olunmasına dair” (1976) qanunlarla “İinzibati prosedur haqqında” qanunun müddəaları daha da inkişaf etdirildi. Ölkədə administrasiyanın fəaliyyəti üzərində ictimai nəzarətin gücləndirilməsi üçün real zəmin formalaş- dırıldı. “Mandamus və aidiyyət haqqında” (1962) qanunla bütün federal məhkəmələr inzibati yəni orqandan öz hərəkətsizliyinə son qoymağı və qanunla etməli olduğu hərəkətləri etməsini tələb edən əmr (mandamus) qəbul etmək hüququ qazandılar. Qeyd etmək lazımdır ki, burada aparılan hüquqi islahat- larda, inzibati prosesin subyektlərinin dairəsinin formalaşdırıl- masında məhkəmələrin də mühüm rolu olmuşdur. Belə ki, 60-cı illərdən başlayaraq, ölkədə ictimai tələbatlarla şərtlənən hüquqi islahatların həyata keçirilməsi istiqamətində məhkəmələrin normayaradıcı fəaliyyətində fəallaşma başlandı. Ştatlarda fəaliy- yət göstərən məhkəmələr hökumət müəssisələrinin öz işçilərinin vətəndaşlara vurduqları zərərə görə maddi məsuliyyət daşıdığını müəyyənləşdirdilər, administrasiyanın qərarlarından məhkəmə- yə şikayət verə bilən şəxslərin dairəsini isə əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirdilər. Hazırda ABŞ-da məhkəmə sistemi, o cümlədən də inzibati məhkəmə sistemi ikili səviyyədə təşkil olunur: federasiya və ştatlar səviyyəsində. Həm federasiyanın, həm də ştatların məhkəmə sistemi çoxpilləlidir. Hər ştatdakı məhkəmənin yurisdiksiyası müvafiq olaraq öz ərazisi ilə məhdudlaşır. Hər ştatda minimum bir apellyasiya məhkəməsi fəaliyyət göstərir. Bəzi ştatlarda isə (məsələn, Texas, Kaliforniya, Arizona) Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|