Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
214 (1915) qanunların qəbulundan sonra ümumi məhkəmələrin iş yükü həddindən artıq artdı. 351 Bu cür iş yükü ilə əlaqədar olaraq, XX əsrin əvvəllərində administrasiyanın hərəkətlərindən verilən şikayətlərə baxmaq üçün xüsusi orqanların – inzibati tribunal- ların yaradılması zərurəti meydana çıxdı. Qeyd edək ki, İngiltərədə “kral səhv etməz” (the King can do no wrong)” 352 şüarı, yəni, kralın məsuliyyət daşımaması haqqında müddəa 1947-ci ilədək geniş şəkildə tətbiq olunurdu. Maraqlıdır ki, bu müddəa kralın yalnız öz davranışlarına deyil, həm də Taca xidmət edən məmurların (Crown servants) hərə- kətlərinə və aktlarına da aid edilirdi 353 . Dövlət qulluqçularının hərəkətləri və aktları nəticəsində vurulan zərərlərlə əlaqədar məhkəməyə müraciət etmək Taca qarşı iş qaldırmaq kimi an- laşıldığından təcrübədə buna yol verilmirdi. İngilis qanunve- riciliyində “inzibati orqan” anlayışı mövcud olmadığı üçün dövlət qulluqçuları ilə vətəndaş arasında inzibati mübahisə ya- randığı təqdirdə vətəndaş birbaşa Taca qarşı iddia qaldırmış he- sab olunurdu 354 Nəhayət ki, 1947-ci ildə qəbul olunan “Crown Proceeding Act” ilə vətəndaşların Taca qarşı müqavilədən yaranan müba- hisələrə dair iddia qaldırmaq hüququ (right to sue the Crown in contract)” və dövlət qulluqçularının hüquqazidd hərəkətlərindən 351 Усанов Е.В. Административная юстиция в России и зарубежных государ- ствах. М., 1999, c.69 352 De Smith S.A., Brazier R. Constitutional and administrative Law. VI edition. London: Penguin Books, 1989, p. 133 353 Gözler K. Devlet başkanları. Bir karşılaştırılmalı anayasa hukuku incelemesi. Bursa: Ekin kitab evi yayınları, 2001, s. 109 354 Erhürman T. Birleşik Krallık idare hukukunda ultra vires / Doğu Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2012, № 61 (2), s. 612 215 yaranan məsuliyyət qanunvericilikdə öz təsbitini tapdı. 355 Be- ləliklə, 1947-ci ildən etibarən qanunvericilikdə dövlət qulluq- çularının bağladıqları müqavilələrə və etdikləri hüquqazidd hərəkətlərə görə hüquqi məsuliyyəti təsbit olundu. Qeyd edək ki, burada inzibati ədliyyə orqanları ümumi- ləşdirilmiş şəkildə “inzibati tribunallar” adlandırılsa da, onlar müxtəlif təşkilati-hüquqi formalarda (tribunal, komitə, komis- siya) fəaliyyət göstərirlər. Hər tribunalın iş üslubunu müvafiq nazirlik müəyyənləşdirir. Tribunallarda inzibati mübahisələrə açıq şəkildə, çəkişmə prinsipi əsasında baxırlar. İş üzrə qərar sadə səs çoxluğuna əsasən, yazılı formada çıxarılır. Qərardan hər iki tərəf apellyasiya tribunalına şikayət verə bilər. 1958-ci ildə “Tribunallar və digər inzibati ədliyyə orqanları haqqında” qanun, 1971-ci ildə isə “Tribunallar və tədqiqatlar haqqında” qanun qəbul olundu. Məhz, bu qanunlar tribunalların fəaliyyətinin normativ əsaslarını müəyyən etdi. Tədricən ölkədə maliyyə, sosial təminat, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı və s. kimi məsələlərlə əlaqədar mübahisələrə baxan ixtisaslaşdırılmış inzibati məhkəmələr yaradıldı 356 . Bununla da ixtisaslaşdırılmış qurumlar kimi çıxış edən tribunalların həyata keçirdiyi yeni nəzarət forması meydana çıxdı. Əsasən xüsusi məqsədlərlə, müvəqqəti fəaliyyət üçün yaradılan tribunalların fəaliyyəti inzibati orqanlar tərəfindən dəstəklənirdi. Cəmiyyətə isə onlar inzibati orqanların qərarlarından verilən etirazlara baxan müstəqil qurum kimi təqdim olunurdular 357 . Bu qurumlar 355 De Smith S.A., Brazier R. Constitutional and administrative Law. VI edition. London: Penguin Books, 1989, p. 625- 643 356 Ridley F.F. Controle jurisdiction neletnouvelles protections en Grande Bretagne // Admin- istration et administrйs en Europe. Paris, 1984, p. 119-120 357 İngiltere, Galler, Fransa, Almanya ve Hollanda İdari Yargı Sistemlerindeki Mahkeme Öncesi İşlemler. Türkiye’de idare hukukunda mahkeme öncesi işlemlerinin olası gelişimine yönelik karşılaştırmalı bir araştırma. Dünya Bankası, 2010, s. 19 216 məhkəmə orqanı olmasalar da, faktiki olaraq məhkəmə funksi- yalarını yerinə yetirirdilər. Bu səbəbdən də ədəbiyyatda onları “inzibati məhkəmələr” adlandırırdılar. Qeyd edək ki, Böyük Britaniyanın inzibati mühakimə sistemində 1991-ci ildən etibarən beş kateqoriya üzrə 70 inzibati məhkəmə (tribunal) yaradıldı: İqtisadi tribunallar (Les tribunaux conomiques), Vergi tribunalları (Les tribunaux fiscaux), Sosial tribunallar (Les tribunaux sociaux), Azadlıqlarla bağlı məsə- lələrə baxan tribunallar və Daşınmaz əmlakla bağlı mübahi- sələrə baxan tribunallar (Les tribunaux immobiliers) 358 . İnzibati məhkəmələr Ali Məhkəmənin müəyyən dərəcədə peşəkarlıq səviyyəsinə malik olan, lakin, eyni dövrdə cinayət və mülki işlərə də baxan hakimlərindən təşkil olunur. İnzibati məhkəmələr həm dövlətin və nazirlərin hərəkətlərinə dair verilən etiraz ərizələrinə baxır, həm də aşağı məhkəmələrin və tribunalların fəaliyyətinə nəzarət edir. Onların qərarlarından Apellyasiya Məhkəməsinin hüquq bölməsinə şikayət vermək olar. Qeyd edək ki, 2000-ci ildən etibarən İngiltərədə İnzibati Məhkəmə Ali Məhkəmənin 3 bölməsindən biri olan Kral Məhkəməsinin (Queen’s Bench) tərkib hissələrindən biri kimi fəaliyyət göstərir. Kral məhkəməsinin qərarları İngiltərədə ümumi hüququn mühüm mənbələrindən biri hesab olunur 359 . 2006-cı il aprelin 3-də ölkədə Tribunallar Şurası yaradıldı. Ədliyyə Nazirliyinin bölmələrindən biri kimi fəaliyyət göstərən Şura tribunalların təşkilati fəaliyyətinə görə məsuliyyəti müəyyən olundu. 2007-ci ildə ölkədə daha əhatəli tribunal sistemi formalaş- dırmaq məqsədilə islahatlar aparıldı və tribunalların sistemində 358 Candan T. Britaniya idari mahkemeleri // Türkiyə Barolar Birligi Dergisi, 1992 / 4, s. 489 359 Gürgen L.O. İngiliz mahkemeleri teşkilatı. Ankara: Barosu Dergisi, 1968, s. 1000 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|