Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
208 metodlarından istifadə edir. İngilis hüququna əsasən, məhkəmə qərarında müəyyənləşdirilmiş qaydalar sonralar meydana çıxan analoji mübahisələrə dair işlərin baxılmasında tətbiq olunmazsa ümumi hüququn sabitliyi pozular və o, təhlükə qarşısında qalar. Hətta, presedentlə hakimin şəxsi inancı, daxili inamı arasında ziddiyyət yaransa da hakim presedentin tətbiqindən imtina edə bilməz 339 . Təəssüf ki, bu, bəzi hallarda inzibati orqanla vətəndaş arasındakı mübahisəni həll edən hakimin öz qərarını yalnız presedentə istinad etməklə əsaslandırmasına da səbəb ola bilir. Təsadüfi deyil ki, ingilis hakimlərindən biri işə baxarkən elan etməyə hazırlaşdığı qərarın düzgünlüyünü heç nə ilə əsaslan- dırmaq iqtidarında olmasa da, presedentə riayət etməyə borclu olduğunu etiraf etmişdi 340 . Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, ingilis hüquqşünası R.Uolker qərarın aşağı məhkəmələr üçün məcburi olan və hüquq norması kimi qiymətləndirilən hissəsini “məhkəmənin müəyyənləşdir- diyi faktlarla əlaqədar yaranan hüquqi məsələlərə tətbiq olunan, qərarın əsaslandığı ziddiyyətlər” kimi anlayış verir 341 . Belə deyə bilərik ki, anqlosakson hüquq sistemində ədalət qanunveri- cilikdə təsbit olunmuş hüquq normalarının sisteminə deyil, bu sistemin əsasını təşkil edən məhkəmə qərarlarına (presedent- lərinə) əsaslanır. Maraqlıdır ki, inzibati mübahisəyə baxılarkən presedent- lərin kolliziyası halı müşahidə olunduqda isə qanuna üstünlük verilir. Qanun presedenti ləğv edə bilər. Hakim inzibati 339 Дячук И.М. Судебный прецедент как резултат судебного правотворчества. Восточно- Казахстанский государственный университет http://www.rusnauka.com/ 17_AVSN_2012/ Pravo /9_110729.doc.htm 340 Кросс Р. Прецедент в английском праве. М., 1985 341 Английская судебная система / Пер. с англ. Т.В.Апарова. Отв. ред. Ф.М.Решетников. М.: Юрид. лит., 1980, c.47 209 mübahisəyə baxarkən analoji məhkəmə prezedentini tapa bilmə- dikdə statut hüququna müraciət edir. Burada məhkəmə pre- sedenti ilə yanaşı, statut hüququnun da özünəməxsus rolu vardır. Statut hüququnun normalarında müvafiq münasibətlərin tən- zimlənməsi nəzərdə tutulmadığı təqdirdə, hakim özü müvafiq hüquq normasını yaratmaqla kvaziqanunverici funksiyasını həyata keçirir. Ədəbiyyatda haqlı olaraq qeyd edilir ki, ingilis məhkəməsi statut hüququna münasibətdə daha geniş imkanlara malikdir 342 . Onu da qeyd edək ki, ingilis hüquqşünaslarının keçmişdə olduğu kimi, müasir dövrdə də qanunvericinin formalaşdırdığı normalara münasibətləri birmənalı deyildir. Onlar bu normalara riayət etməli olduqda özlərini pis hiss edir və tez bir zamanda bu normaları hüquq tətbiqetmə aktı olan məhkəmə qərarlarında əritməyə çalışırlar. 343 Bu səbəbdən də məhkəmələr tərəfindən hüququn normalarının yalnız tətbiq olunmadığı, həm də yaradıldığı anglosakson hüquq sisteminə “məhkəmə təcrübəsi hüququ” da deyilir. Beləliklə, hakimlərin qanuna tabe olduğu və onu yalnız şərh etmək imkanına malik olduqları roman-german hüquq sistemin- dən fərqli olaraq, anqlo-sakson hüquq sistemli ölkələrdə ha- kimlər öz qərarları ilə hüququ yaratmaq imkanına da malik olurlar. Qeyd edək ki, inzibati məhkəmə icraatının anqlo-sakson modelində məhkəmə presedentinin dominanat rolu ilə əlaqədar olaraq məhkəmələr dövlətin idarəetmə sistemində də həlledici rol oynayırlar. Dövlət idarəetməsində həyata keçirilən norma- yaradıcılıq fəaliyyəti məhkəmələr tərəfindən yaradılan hüquq 342 Ümumi hüquq və dövlət nəzəriyyəsi. Dərslik / V.V.Lazarevin redaktəsi ilə. Bakı: Qanun, 2006, s. 306 343 Давид Р. Основные правовые системы современности / Перевод В.А.Тума- нова. М.: Прогресс, 1988 210 normalarına nisbətən ikinci dərəcəli, tamamlayıcı xarakter kəsb edir. Anqlo-sakson hüquq sistemli ölkələrdə inzibati orqanlar mövcud olsa da, onların qruluşu və fəaliyyəti inzibati hüquqla deyil, ölkənin ümumi hüququ ilə tənzimlənir. 344 Bu ökələrdə ümumi hüquqdan ayrı, müstəqil bir inzibati hüquq və ixtisas- laşdırılmış məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilən, məhkəmə icraatının müstəqil qolunu təşkil edən inzibati məhkəmə icraatı mövcud deyildir. Həmin ölkələrdə ümumi hüquqdan fərqli xüsusiyyətlərə malik “inzibati hüquq” mövcud olmadığı üçün inzibati orqanlara da fərdlərə tətbiq olunan ümumi hüquq tətbiq olunur, inzibati mübahisələrə ümumi məhkəmələr baxır və onların sistemindən kənarda xüsusi inzibati məhkəmələr möv- cud olmur. Çünki, məhkəmə sistemi vahiddir 345 , yəni, həm fərdlərə, həm də inzibati orqanlara qarşı qaldırılan iddialara eyni məhkəmə icraatı qaydalarına uyğun baxılır. İnzibati ədliyyənin anqlo-sakson modelini İngiltərə təcrü- bəsində araşdırmaq fikrimizcə, daha məqsədəuyğundur. İlk növbədə onu qeyd edək ki, ingilis hüququnun normaları İngiltərənin ali məhkəmə instansiyalarının çıxardıqları qərar- ların əsas hissəsindən götürülən müddəalardır. Hələ XI əsrdə burada vahid hüquqi müstəvinin yaradılması məqsədilə kral məhkəmələri (curia regis) yaradılmışdı. Məhz, bu məhkəmələrin qərarları ilə tədricən bütün ölkə ərazisində məcburi əhəmiyyət kəsb edən normalar işlənib hazırlandı. Bu normaların məcmusu isə ümumi hüququ (Common Law) təşkil etdi. 344 Gözler K. İdare Hukukuna Giriş. Üncüncü Baskı. Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları, 2005, s. 250 ; Gözler K., Kaplan G. İdare Hukuku Dersleri. XII baskı. Bursa: EkinYayın evi, 2012, s. 9-24 345 Bénoit P.F. Le droit administratif français. Paris: Dalloz, 1968, p. 71 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|