Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
201 anqlosakson modeli fəaliyyət göstərir. Lakin, digər anqlosakson ölkələrindən fərqli olaraq, burada milli azlıqlarla kral haki- miyyətinin nümayəndələri arasında yaranan mübahisələrə baxmaq üçün xüsusi inzibati ədliyyə orqanı-Vaytanqi Tribunalı təsis olunmuşdur 328 . Strukturundan, fəaliyyət üsullarından, modellərindən asılı olmayaraq inzibati məhkəmə icraatının müstəqilliyinin təmini və mükəmməl fəaliyyət metodlarının işlənib hazırlanması səmərəli idarəetmə və vətəndaşların rifah səviyyəsinin təmini üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Təsadüfi deyil ki, səmərəli dövlət idarəçiliyi “xoşbəxtlik, şəxsi xoşbəxtlik” kimi də qiymətləndirilir. 329 Beləliklə, beynəlxalq təcrübədə inzibati məhkəmə icra- atının sistemi, əsas ünsürləri, təşkilati formaları ölkədə tətbiq edilən modeldən asılı olaraq fərqli xüsusiyyətlərə malik olur. İnzibati məhkəmə icraatının modelinin formalaşmasına bir neçə əsas meyar təsir göstərir ki, bunlardan biri də ölkədə hakim olan doktrinadır. Belə ki, məsələn, fransız hüquq doktrinasına görə, idarəetmə aparatı hüququn xüsusi sahəsinə əsasən fəaliyyət göstərməli olan xüsusi sferadır. Doktrinaya görə, ümumi mülki məhkəmələr xüsusi hüquqa, inzibati ədliyyə isə ümumi hüquq sahələrindən olan inzibati hüquqa əsaslanmalıdır. 330 Fransadan 328 Ведерникова О.Н. Административная юстиция (опыт зарубежных стран) // Судебная реформа: итоги, приоритеты, перспективы. Материалы конф. сер. «Научные доклады», М.: МОНФ, 1997, № 47, с. 52-60; Административное право зарубежных стран / Под ред. В.Я.Кикотя, Г.А.Василевича, Н.В.Румянцева. М., 2012, с. 128; Шмелев И.В. Административная юстиция в Новой Зе- ландии. Дис. ... канд. юр.. наук. М., 2012, с. 97 329 Kobia R. Səmərəli dövlət idarəçiliyi: zamanın çağırışları / Beynəlxalq elmi konfransın materialları. Bakı, 2012, s.17 330 Салищева Г.Н., Хаманева Ю.Н. Административная юстиция и административное судо- производство в РФ. М: ИГП РАН Академический правовой университет при институте государства и права РАН, 2001, с. 4 202 başqa bir sıra digər Avropa ölkələrində də (Almaniya, İtaliya, İspaniya, Yunanıstan, Türkiyə və s.) inzibati orqanlara özəl şəxslərin tabe olduğu hüquqdan fərqli bir hüquq sahəsi –inzibati hüquq tətbiq olunur, onların əleyhinə qaldırılan işlərə inzibati məhkəmələrdə həyata keçirilən inzibati məhkəmə icraatı qaydasında baxılır. Alman doktrinası isə, administrasiyanın inzibati ədliyyədən tamamilə ayrılmasını, ixtisaslaşdırılmış inzibati məhkəmələrin yaradılmasını və onların müstəqil fəaliyyət göstərməli olduğunu nəzərdə tutur. Qeyd edək ki, inzibati ədliyyənin alman mo- delində digər modellərdən fərqli olaraq, inzibati ədliyyə orqanlarının özləri də ümumi və xüsusi yurisdiksiyalı orqanlara ayrılırlar. Burada inzibati mübahisələrə onların yarandıqları hüquq sahəsindən asılı olaraq sosial, maliyyə və ya intizam məhkəmələrində baxılır. İngilis hüquq doktrinasına görə, bütün vəzifəli şəxslər məh- kəmə qarşısında bərabərdirlər və məmurların işlərinin adi vətən- daşların işlərinə baxan məhkəmələrin yurisdiksiyasından ayrıl- ması yolverilməzdir. Faktiki olaraq, əksər dövlətlərdə inzibati məhkəmələr iki, bəzi ölkələrdə isə (məs, Prussiyada, Fransada) üç instansiya üzrə fəaliyyət göstərirlər. Beləliklə, elmi ədəbiyyatlarda inzibati ədliyyənin modelləri müxtəlif şəkildə təsnifləndirilir. Modellərin müxtəlifliyi hər bir ölkənin keçdiyi tarixi inkişaf yolu, hüquq sistemi, dövlətçilik ənənələri, idarəçilik forması, hakim hüquq doktrinası və s. kimi obyektiv şərtlərlə bağlıdır. Hazırda dünyada mövcud olan hüquq ailələrinə nəzər saldıqda onların hər birində özünəməxsus inzi- bati ədliyyə modelinin formalaşdırdığını müşahidə edə bilərik. Bu dövlətin konkret münasibətlərdə hüquqa əsaslanmasından, 203 onun prinsiplərini rəhbər tutmasından irəli gəlir. Z.A. Əsgəro- vun qeyd etdiyi kimi, hüquqi dövlətdə hüquq – dövlət və şəxsiy- yəti bir-birilə əlaqələndirən, onların arasında mübahisələri həll edən başlıca sosial tənzimləyicidir. 331 Müxtəlif ölkələrdə formalaşan hüquq sistemindən asılı olaraq inzibati məhkəmə icraatının modellərini iki əsas növə ayırmaq olar: 1. Anqlosakson hüquq sistemli ölkələrdə inzibati məhkəmə icraatı 2. Roman-german hüquq sisteminə malik ölkələrdə inzibati məhkəmə icraatı Anqlosakson modeli ABŞ, Kanada, İrlandiya, Hindistan, Avstraliya, İngiltərə və s. ölkələrdə fəaliyyət göstərir. Həmin model kvaziməhkəmə orqanlarının administrasiya ilə fəal qar- şılıqlı əlaqədə olmasına əsaslanır. Bu isə onlara işin mahiyyətini daha yaxşı anlamağa imkan verir. İnzibati məhkəmlərdən fərqli olaraq inzibati tribunallar ümumi yurisdiksiya məhkəmələrinin nəzarəti altında fəaliyyət göstərirlər. Bu nəzarət onların baxdıqları iş üzrə çıxardıqları qərarların qanuniliyini müəyyənləşdirməyə xidmət edir. Anqlo-sakson ölkələrində inzibati icraat ümumi məhkəmə icraatı qaydalarına əsasən həyata keçirilir. Bu ölkələrdə hakim fikrə görə administrasiya da fərdlərlə eyni qaydalara tabe olduğu üçün onların arasında yaranan hüquqi mübahisələr də ümumi məhkəmələrdə adi qaydada baxılmalıdır. Lakin, belə bir fikrin mövcudluğu həmin ölkələrdə inzibati işlərin ayrı-ayrı kate- qoriyaları üzrə ixtisaslaşdırılmış kvaziməhkəmə və ya məhkəmə 331 Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüququ: Dərslik. Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2006, s. 91 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|