Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
192 M.S. Aslanov yazır ki, orta əsrlər dövründə də inzibati əd- liyyənin ünsürlərinə təsadüf olunmuşdur 310 . XVIII əsrin orta- larında İngiltərədə barışıq hakimi vəzifəsini tutan şəxs idarəetmə və inzibati ədliyyə funksiyalarını həyata keçirir, sakinlərin vergi, polis və digər dövlət orqanları ilə mübahisələrini həll edirdi 311 . Feodalizm dövründə Fransada, Almaniyada, İtaliyada vətəndaş- ların ümumi (publik) hakimiyyət orqanlarının hərəkətlərindən verdikləri şikayətlərə ümumi məhkəmələr baxırdı. Qərbi Avropa ölkələrində “inzibati ədliyyə” XIX əsrdə ge- niş vüsət aldı. Vətəndaşların inzibati məhkəmə icraatı vasitəsilə öz hüquqlarını müdafiə etmək imkanı 1875 – ci ildə Avstriya qanunvericiliyində, 1899-cu ildə isə İtaliya qanunvericiliyində təsbit olunmuşdur. Beləliklə, inzibati məhkəmə icraatının ilkin rüşeymləri orta əsrlər dövründə mövcud olsa da, o, bir institut kimi, XIX əsrdə Avropada geniş yayılmış hüquqi dövlət konsepsiyası ilə əlaqədar təşəkkül tapmışdır. Çünki, mənşəyi qədim yunan şəhər- polislərinə təsadüf edən hüquqi dövlət konsepsiyası dövlətlə şəxsiyyət arasındakı əlaqələrin məzmununu ifadə etməklə yanaşı, insanın hüquq və azadlıqları ilə də sıx təmasdadır. Bildiyimiz kimi, hüquqi dövlətin mühüm əlamətlərindən birini inzibati hakimiyyətin məhz qanun çərçivəsində və qanuna zidd olmayan üsullarla fəaliyyət göstərməsi təşkil edir. Z.A.Əs- gərov haqlı olaraq hüquqilik əlamətinin dövlət hakimiyyətinin məhdudlaşdırılmasını şərtləndirdiyini və bu məhdudlaşdırmanın dövlətin özbaşınalığının qarşısını almağa xidmət etdiyini 310 Aslanov M.S. Azərbaycanda inzibati ədliyyə. Bakı: Azərnəşr, 2009, s. 15 311 Ковалевский М. история полицейской администрации (полиция безопасности) и поли- цейского суда в английских графствах с древнейший времен до смерти Эдуарда III . Прага, 1877, с. 189 193 yazır. 312 Ş.Gözüböyük isə göstərir ki, demokratik cəmiyyətdə inzibati orqanların özlərini hüquq müddəlarına bağlı hesab etməsi, bu müddəalardan kənara çıxdıqda isə sanksiya ilə üzləşməsi hüquqi dövlət ideyasının zəruri ünsürü və eyni zamanda təbii nəticəsidir. 313 Beləliklə, inzibati orqanların özbaşınalığının qarşısını almaq, onların qanun çərçivəsində fəaliyyət göstərməsini təmin etmək zərurətinin meydana çıxması ilə əlaqədar olaraq XIX əsrdə Qərbi Avropanın bir sıra ölkələrində (Fransada, Almaniyada, İspaniyada, İtaliyada, Hollandiyada, Belçikada və s.) inzibati məhkəmələr yaradıldı və kontinental inzibati ədliyyənin nəzəri əsasları formalaşdırıldı. XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində burjua cəmiy- yətindəki sosial-iqtisadi proseslər nəticəsində formalaşan sosial dövlət nəzəriyyəsinin inkişafı ilə əlaqədar inzibati məhkəmə icraatı institutu daha da möhkəmləndi. Belə ki, sosial dövlətin mahiyyəti cəmiyyətdə yalnız idarəetmə qaydasının və şəxsi hüquq və azadlıqların toxunulmazlığını deyil, həm də vətən- daşlara sosial və iqtisadi hüquq və azadlıqlar təqdim etməklə onların müəyyən rifah səviyyəsini təmin etmək öhdəliyini də öz üzərinə götürür. Təsadüfi deyildir ki, XVIII – XIX əsrlərin görkəmli mütəfəkkirləri – T.Hobbs, İ.Kant, G. Hegel ədaləti dövlətin öz vətəndaşları qarşısında üzərinə götürdüyü ən mühüm öhdəlik kimi qiymətləndirirdilər. Dövlətin sosial dövlətə keçidlə əlaqədar öz üzərinə bir sıra əlavə öhdəliklər götürməsi müvafiq olaraq onun aparatının böyüməsini, inzibati orqanların səlahiyyətlərinin artmasını və 312 Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüququ. Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2006, s. 90 313 Gözübüyük Ş.A. Amerika ve Türkiye’de İdarenin Kazai Denetlenmesi. Ankara: Ankara Univers. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1961, s. 20 194 dövlət qulluqçularının sayının çoxalmasını da zərurətə çevirdi. Ədəbiyyatda göstərildiyi kimi, sosial dövlət prinsipi idarəetmə orqanlarına yeni öhdəliklər yükləməklə onun fəaliyyət sahəsini genişləndirdiyi kimi, səlahiyyətlərini də artırdı. 314 Nəticədə sosial dövlətə keçidlə əlaqədar dövlətlə fərdlərin mənafelərin toqquşması, vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının administrasiya nümayəndələrinin qanunsuz hərəkətləri nəticəsində pozulması üçün əlavə zəminlər də meydana çıxdı. Bunların qarşısını almaq üçün səmərəli təsir və nəzarət mexanizmlərinin, icraat üsul- larının müəyyənləşdirilməsi dövrün zərurətinə çevrildi. Ədəbiy- yatda haqlı qeyd olunur ki, inzibati orqan öz fəaliyyəti ilə hüquq və azadlıqlara hər hansı bir şəkildə müdaxilə etdiyi və ya edə biləcəyi və məhz bu baxımdan hüquq və azadlıqlarla bağlı təmi- natlara da əhəmiyyətli dərəcədə təsir edəcəyi halda, həmin hü- quq və azadlıqlara əməl olunması tələblərinə cavab verən və həmçinin, onların hüquqi müdafiəsini təmin etmək üçün yetərli olan icraat qaydaları müəyyən olunmalıdır. 315 İnzibati məhkə- mələrin təşkilatlanması məhkəmə sisteminin icra hakimiyyətinə nəzarətini gücləndirə bilər. Beləliklə, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının adminis- trasiyanın qanunsuz hərəkətləri nəticəsində pozulması ehtima- lının artması ilə əlaqədar olaraq, inzibati orqanların fəaliyyətinin qanun çərçivəsindən kənara çıxmamasını təmin etmək üçün inzibati mühakimə icraaatının formalaşdırılması XIX əsrdə dövrün zəruri tələblərindən birinə çevrildi. 314 Mehdiyev S.F. İnzibati idarəetmə hüququ: Dərs vəsaiti.Bakı: Qafqaz Universiteti, 2008, s. 42 315 Kərimov S.Ə., Vəliyeva G.M. «İnzibati icraat haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunu. Kommentariya. Bakı: Hüquq ədəbiyyatı, 2006, s. 21 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|