Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
185 aşağıdakı məsələlərin də əhatə olunması məqsədə müvafiq olardı: 1) subyektiv hüquq və vəzifələr, azadlıqlar; 2) qanunla qorunan şəxsi maraqlar və ictimai tələbatdan irəli gələn ümumi maraqlar; 3) inzibati aktların qanuniliyi; 4) inzibati aktların məntiqə uyğunluğu; 5) inzibati aktların inzibati orqanların səlahiyyəti hüdudla- rında qəbul olunması; 6) inzibati aktların prosedur qaydalarına riayət etməklə qəbul olunması; 7) inzibati hərəkətlər; 8) normativ xarakterli aktların qanunauyğunluğu; 9) inzibati mübahisələrin həlli ilə bağlı əmlak tələbi; 10) vurulmuş ziyana görə kompensasiyanın ödənilməsi tələbi və s. Beləliklə, inzibati-hüquqi mübahisə inzibati orqanla fiziki şəxs arasında qanunla qorunan maraqların münaqişəsindən, hüquqların pozulmasından irəli gələn ziddiyyətlərin mövcud- luğu ilə xarakterizə olunan kompleks maddi-prosessual inzibati hüquq münasibətidir. Onun yaranması istənilən halda konkret inzibati hüquq münasibəti tərəflərinin birində digər tərəfin hərəkəti (hərəkətsizliyi) ilə özünün hüquqlarının və ya qanunla qorunan maraqlarının pozulması, yaxud gələcəkdə pozulacağı barədə təsəvvürün formalaşması ilə əlaqədardır. Onun ədalətli həlli isə cəmiyyətdə inzibati məhkəmə icraatının nüfuzunun formalaşmasına səbəb olur. Məhz bu səbəbdəndir ki, demokratik cəmiyyətlərdə inzibati hüquqi mübahisələrin həcmi və növləri müntəzəm olaraq artır, məzmununa görə mürəkkəbləşir, məhkə- mələrdə isə bu cür işlərin sayında artım tendensiyası müşahidə 186 olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikasının inzibati-iqtisadi məhkəmələrində baxılan inzibati işlərin sayında da müvafiq artım tendensiyası özünü göstərir ki, bunu həyata keçirilən məhkəmə icraatının səmərəli və operativ olması ilə əlaqələndirmək olar. 298 Bununlada bu fəsildə apardığımız araşdırmanı ümumi- ləşdirərək belə bir qənaətə gələ bilərik ki, inzibati məhkəmə icraatı ümumi idarəetmə sahəsində inzibati orqanların fəaliyyəti ilə əlaqədar yaranan inzibati mübahisələrin baxılıb həll olunması vasitəsilə vətəndaşların hüquqlarının, azadlıqlarının və qanunla qorunan mənafelərinin səmərəli müdafiəsini təmin etməklə yanaşı, inzibati orqanların fəaliyyətinin qanuniliyinə məhkəmə nəzarətini həyata keçirməklə inzibati icraat təcrübəsinin təkmil- ləşdirilməsinə, həmçinin inzibati orqanların mövcud inzibati praktikaya uyğun hərəkət etməsinə, inzibati icraatın Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında və Azərbaycan Respubli- kasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tu- tulmuş prosessual təminatlar, habelə hüququn və hüquqi döv- lətin hamılıqla qəbul olunmuş prinsipləri əsasında həyata keçirilməsinə zəmin olan etibarlı hüquqi müdafiə və nəzarət mexanizmidir. 298 2013-cü il ərzində ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi, insan hüquqlarının qorunması sahəsində 2 saylı bakı İnzibati-İqtisadi məhkəməsinin gördüyü işlərin vəziyyəti, qarşıda duran vəzifələr barədə Ümumiləşdirmə /2 saylı Bakı İnzibati- İqtisadi Məhkəməsinin arxivi. 2014 187 III FƏSİL İNZİBATIİ MƏHKƏMƏ İCRAATININ ƏSAS MODELLƏRİ 3.1. İnzibati məhkəmə icraatının modellərinin ümumi səciyyəsi Siyasi motivlərlə əlaqədar nisbətən gec meydana çıxan inzibati hüquq idarəetmənin, icra hakimiyyəti orqanlarının təş- kili və fəaliyyəti prosesində meydana çıxan hüquq münasibətləri ilə yanaşı, ümumilikdə inzibati orqanların və onların vəzifəli şəxslərinin fəaliyyətini də tənzimləyir. Bu, inzibati hüququn dövlətin məzmunu ilə sıx bağlı olmasından irəli gəlir. Çünki, inzibati hüquq həm də insan və vətəndaşların hüquqlarının və qanunla qorunan mənafelərinin inzibati orqanlar tərəfindən pozulmasının qarşısını almağa xidmət edir. Hüquq ədəbiyyatında haqlı qeyd olunur ki, insan hüquqları baxımından əhəmiyyət kəsb edən pozuntular daha çox dövlət məmurlarının törətdiyi pozuntulardır 299 . İnzibati orqanların fəaliyyətində hüquq pozuntuların qar- şısının alınmasında və onların hüquqi çərçivədə fəaliyyət gös- tərməsinin təmin olunmasında inzibati məhkəmə icraatının rolu əvəzsizdir. Məhz buna görədir ki, inzibati orqanların və onların vəzifəli şəxslərinin fəaliyyətində özbaşınalığa, vətəndaş hüquq- larının və mənafelərinin pozulmasına yol verilməməsinə xidmət edən inzibati məhkəmə icraatı inzibati hüququn mərkəzi 299 Mehdiyev F.S. İnzibati idarəetmə hüququ: Dərs vəsaiti. Bakı: Qafqaz Universiteti yayınları, 2008, s. 33 188 institutlarından biri olmaqla yanaşı, hüquqi dövlətin də mühüm əlamətlərindən biri hesab olunur. Qloballaşma və inteqrasiya proseslərinin milli hüquq sis- temlərinin biri-birinə qarşılıqlı təsirinin artmasına səbəb olduğu, siyasi sistemin və hüquq sisteminin demokratik prinsiplərə əsasən inkişaf etdiyi müasir dövrdə hər hansı bir institut kimi, inzibati məhkəmə icraatının da müqayisəli təhlili mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, akademik R.Ə.Mehdiyevin qeyd etdiyi kimi, bu gün qloballaşma dünya proseslərinin ümumi nizamına, iqtisadiyyata, siyasətə və sosial – mədəni məkana yeni düzəlişlər edir. 300 Bu cür düzəlişlər dövlətin funksiyalarını, prioritetlərini, eləcə də milli dövlətçiliyin inkişafını müsbət istiqamətdə dəyişdirə bildiyi kimi, hüquq sisteminin təkmilləş- dirilməsinə, fərdin hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təminat mexanizminin formalaşdırılmasına, dövlət quruculuğunun hü- quqi əsaslarının möhkəmləndirilməsinə, cəmiyyətin daha da demokratikləşməsinə xidmət edən institutların da meydana çıxmasına səbəb olur. Həmin institutlardan birini də hüquqi dövlətin mühüm atributlarından biri olan inzibati məhkəmə icraatı təşkil edir. Hələ XX əsrin əvvəllərində rus alimi N.D.Serqiyevski haqlı olaraq elmi tədqiqatlarda yalnız milli hüquqla məhdudlaşma- mağı, zəruri mənbə kimi, digər ölkələrin də hüquq sistemini araşdırmağı tövsiyə edirdi 301 . Müasir inkişaf mərhələsində hü- ququn müxtəlif institutlarının, o cümlədən də, inzibati müha- kimə icraatının müxtəlif xarici ölkələrdə təşəkkül tapmış 300 Mehdiyev Ə.R. XXI əsrdə milli dövlətçilik. Bakı: “XXI” Yeni nəşrlər evi, 2003, s. 70 (248 s.) 301 Сергеевский Д.Н. Русское уголовное право. Часть общая: пособие к лекциям. СПб.: Тип. М.М.Стасюлевича, 1913, c. 2-3 (397 c.) Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|