Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
182 Təsadüfi deyil ki, şəxsin aktın qanuniliyinə dair müba- hisənin həllində maraqlı olması məhkəmənin həmin inzibati iddianı qəbul etməsinin zəruri şərti kimi müəyyənləşdirilmişdir. Qeyd edək ki, iddiaçının mübahisənin həllində maraqlı olması öz təbiətinə və məzmununa görə vətəndaşların hüquq və azad- lıqlarına, qanuni maraqlarına toxunmayan aktların mübahisələn- dirilməsinə yol verilməməsinə də xidmət edir. A.Q. Hoyxbarq bu barədə haqlı olaraq qeyd edirdi ki, iddiaçı öz iddiasının həl- lində maraqlı deyilsə məhkəmə onun iddiasını qəbul etmə- məlidir 296 . Bir məsələni də qeyd etmək lazımdır ki, iddiaçının inzibati məhkəməyə ərizə ilə müraciət edərkən mübahisələndirilən aktın onun hansı hüquqlarını və maraqlarını pozduğunu göstərməyə borclu olması məhkəmə baxışında onun subyektiv hüquqlarına və maraqlarına dair məsələlərə də baxılacağına dəlalət etmir. AR İPM-də birbaşa göstərilir ki, bu tələb yalnız iddianı verərkən irəli sürülür. Keçirilən məhkəmə baxışında subyektiv hüquqların pozulması digər hallarla yanaşı, yalnız mübahisələndirilən aktın qanuniliyinin qiymətləndirilməsi üçün əhəmiyyət kəsb edə bilər. Maraq meyarının əhəmiyyətini qeyd etməklə yanaşı, onu da vurğulamalıyıq ki, şəxsi maraq meyarını inzibati məhkəmə icra- atının başlanmasının yeganə əsası hesab etmək olmaz. Çünki, inzibati orqanın ümumi (publik) hüquq sahəsinə aid olan müəyyən (konkret) məsələni nizama salmaq və ya həll etmək məqsədilə qəbul etdiyi inzibati akt siyasi, iqtisadi və sosial sferada yaranan ictimai münasibətlərlə yanaşı, ümumi ma- raqlara, ictimaiyyət üçün əhəmiyyətli olan ümumi tələbatlara toxunan münasibətləri də tənzimləyir. 296 Гойхбарг А.Г. Курс гражданского процесса. Л., 1928, с. 109 183 Deməli, iddiaçının şəxsi marağı olmasa da, onun qanunla qorunan şəxsi maraqlarına ziyan vurulmasa da, müstəsna hallarda publik hüquqdan irəli gələn bəzi mübahisələr əsasında da inzibati məhkəmə icraatının qaldırılması mümkündür. Bu zaman iddiaçının şəxsi marağının olmaması səbəbindən məhkəmənin inzibati iddianı qəbul etməməsi publik hüquq sahəsində münaqişələrin dərinləşməsinə səbəb ola bilər. Belə ki, məsələn, bir qrup şəxs özlərinin maraqlarına toxunmasa da, ictimai maraqlar naminə inzibati orqanların fəaliyyətinin müəyyən sferasında maraqlı ola, inzibati orqanların bu və ya digər aktlarından narazı qala bilərlər. Məsələn, uşaq hüquqlarının qorunması, təbiətin mühafi- zəsi, tütünün zərərinin təbliği və s. məşğul olan şəxslər öz şəxsi maraqları pozulmasa da, inzibati orqanların hərəkəti (hərəkət- sizliyi) və ya aktları onlarda narazılıq yaratdığı halda ictimai müraqlar naminə inzibati məhkəməyə iddia ilə müraciət edə bilərlər. Bu, inzibati mübahisənin yalnız şəxsi deyil, həm də ictimai və dövlət maraqlarının müdafiə vasitəsi kimi çıxış etdiyini bir daha təsdiq edir. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, Yaponiya qanunvericiliyində inzibati iddiaların bir növünü də məhz bu cür ictimai maraqlara əsaslanan “xalq iddiaları” təşkil edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Avropa Şurasının təsiri ilə formalaşan inzibati hüquqi doktrinada “actio popularis” adlan- dırılan və ictimai maraqlara əsaslanan inzibati iddia ümum- avropa standartı kimi qəbul olunmur. Onun qanunvericilikdə təsbit edilib-edilməməsi hər ölkənin milli qanunvericiliyinin mülahizəsinə aid edilir. Buna görə də Avropanın bir çox dövlətlərində, eləcə də inzibati ədliyyənin fransa modelini qəbul edən ölkələrdə “actio popularis” müstəqil inzibati iddia kimi 184 qəbul olunmur. Almaniya qanunvericiliyi də yalnız qəbul olun- muş inzibati aktla hüquqları pozulmuş şəxsin inzibati iddia ilə məhkəməyə müraciət etməsinə yol verərək “actio popularis”i qəbul etmir 297 . Hesab edirik ki, AR İPM-də inzibati hüquqi mübahisənin anlayışının verilməməsi inzibati işlərin aidiyyət meyarlarının müəyyənləşdirilməsinə də öz neqativ təsirini göstərir. Aidiy- yətin düzgün müəyyənləşməsi üçün predmetin dəqiq müəyyən olunması vacibdir. Aidiyyət məsələsinin düzgün müəyyən- ləşdirilməməsi təcrübədə həm məhkəmə orqanları, həm də id- diaçı üçün çətinliklər yaradır, vaxt itkisinə, mübahisənin həllinin uzanmasına səbəb olur. Bu məsələ ilə əlaqədar məhkəmə təcrü- bəsində bir sıra anlaşılmazlıqlar da yaranır. Fikrimizcə, inzibati mübahisənin anlayışı, əlamətləri, tərkib elementləri qanun- vericilik səviyyəsində dəqiqləşdirilərsə, məhkəmələr arasında aidiyyət qaydaları ilə bağlı anlaşılmazlıqlara da son qoyular. Hesab edirik ki, AR İPM-də inzibati hüquqi mübahisənin anlayışı və predmeti müəyyənləşdirilməlidir. Fikrimizcə, inzi- bati mübahisənin anlayışı formalaşdırılarkən yalnız inzibati hüquq münasibətlərindən deyil, publik xarakterli digər hüquq münasibətlərindən irəli gələn mübahisələrin də əhatə olunması məqsədəuyğun olardı. Çünki, inzibati icraat qaydasında inzibati orqanların çıxardığı inzibati akt yalnız inzibati hüquq müna- sibətlərinə deyil, ümumi (publik) hüquq sahəsinə aid olan müəyyən (konkret) məsələləri nizama salmaq və ya həll etmək məqsədilə qəbul edilən hakimiyyət tədbiridir. Fikrimizcə, inzibati hüquqi mübahisənin predmetinin genişləndirilməsi və 297 Зоммерман К.П., Старилов Ю.Л. Административное судопроизводство (юс- тиция) в Германии. История развития и основные черты // Государство и право,1999, № 7, с. 70-77 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|