Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
170 orqanın hüquqi aktlarının, yaxud, hərəkətlərinin qanuniliyi ilə yanaşı, subyektiv hüquq və vəzifələr də aid olur. Beləliklə, subyektiv inzibati mübahisənin predmeti “ikili” xarakterə malik olur. Məhkəmə yalnız aktın qanunayğunluğu barədə məsələyə baxmır, həm də subyektiv hüquq haqqında mübahisəni həll edir. Subyektiv inzibati hüquq barədə mübahisənin spesifik xüsusiyyəti ondadır ki, onun predmetinə inzibati orqanın aktının və ya hərəkətinin qanuna uyğunluğu barədə məsələnin daxil edilməsi həmişə mütləq şərt deyildir. Aktın (hərəkətin) qanuniliyinə dair məsələ yalnız o halda mübahisənin predmeti olur ki, hansısa aktın qəbulu və ya hərəkətin edilməsi ilə şəxsin subyektiv hüquq, vəzifə və ya qanuni maraqları arasında əlaqə olsun. Yaranmasının əsasından asılı olaraq inzibati mübahisənin iki növünü fərqləndirmək olar: 1) inzibati orqanın qanuna uyğun olmayan aktı nəticəsində yaranan inzibati mübahisələr. 2) inzibati orqanın hüquqazidd, qanunsuz hərəkəti və ya hərəkətsizliyi nəticəsində yaranan inzibati mübahisələr. İnzibati mübahisə - inzibati hüququn subyektləri arasında hüquq, vəzifə və qanunla qorunan maraqların yalnız inzibati aktlarla deyil, həm də inzibati hərəkətlərlə (hərəkətsizliklə) pozulmasından və ya onların qanuniliyinin fərqli anlaşılma- sından irəli gələn və hüquqi əhəmiyyətli hərəkətlərdə ifadə olunan fikir ayrılığıdır. İnzibati aktları müvafiq inzibati orqanın adından iradə bildirmək səlahiyyəti olan şəxs qəbul edə bildiyi təqdirdə, inzibati hərəkətləri hər hansı bir dövlət qulluqçusu edə bilər. Bu səbəbdən inzibati hərəkətlər daha geniş çeşidə malikdir. İnzibati orqan yalnız özünün inzibati aktlarının deyil, həm də inzibati hərəkətlərinin nəticələrinə görə məsuliyyət 171 daşımalıdır. Qüvvədə olan “İnzibati icraat haqqında” AR qanununda isə inzibati aktların anlayışı verildiyi halda inzibati hərəkətlərin anlayışı verilmir. Fikrimizcə, inzibati mübahisənin mühüm əsaslarından biri kimi inzibati hərəkətlərin qanunvericilikdə anlayışının və əla- mətlərinin, mübahisələndirilmə qaydasının dəqiqləşdirilməsi məqsədəuyğun olardı. İnzibati hüquqi mübahisənin əsası dedikdə, öz hüquqi qüvvəsinə görə mübahisəli vəziyyətin müxtəlif şərtlərini ifadə edən faktiki hallar başa düşülür. Bu faktiki halları A.B. Zelentsov şərti olaraq üç qrupa bölür: - Subyektlər arasındakı mübahisəli münasibətləri hüquqi cəhətdən xarakterizə edən faktlar; - Tərəfləri konkret inzibati mübahisənin iştirakçıları kimi müəyyənləşdirən legitimləşdirici faktlar; - Vətəndaşların hüquqlarının və qanuni maraqlarının həyata keçirilməsinə maneə yaradan və obyektiv hüquq qaydasının normal fəaliyyətinə mane olan faktlar 266 . N.Y.Xamanyova qeyd edir ki, inzibati mübahisənin yaranma əsası məhkəməyə iddia ilə müraciətdir. M.S.Aslanov isə haqlı olaraq bu fikirlə razılaşmayaraq bildirir ki, bu mübahisə vətəndaşın subyektiv hüququnun pozulduğu andan dərhal sonra meydana çıxır və “gizli” xarakter daşıyır, sonradan isə vətəndaşın “incikliyi” şikayətin ideyasına çevrilir 267 . Fikrimizcə, inzibati mübahisənin yaranmasına aşağıdakılar əsas ola bilər: 1. Mübahisəli inzibati aktlar; 266 Зеленцов А.Б. Теоретические основы правового спора: Автореф. дис. ... докт. юр .наук. М., 2005, с. 46 267 Aslanov M.S. Azərbaycanda inzibati ədliyyə. Bakı: Azərnəşr, 2009, s. 113 172 İnzibati akt hüquqi nəticə yaradır və bu nəticə bilavasitə hüquqi faktlarla bağlıdır. Bildiyimiz kimi, iradəvi meyardan asılı olaraq hüquqi faktlar hadisələrə və hərəkətlərə bölünür. Hərəkətlər mübahisəli hüquq münasibətinin yaranmasına səbəb ola bilən hüquqi faktlardır. Hüquqi faktlar dedikdə, hüquq normalarına uyğun olaraq müəyyən hüquqi nəticələrin baş verməsinə - hüquq münasibətlərinin yaranmasına, dəyişməsinə və xitamına səbəb olan konkret sosial hallar (hadisələr, hərəkətlər) başa düşülür. M.F.Məlikova qeyd edir ki, hüquq normasında nəzərdə tutulan və hüquq münasibətlərinin əmələ gəlməsi, dəyişməsi və xitam olunmasının əsasını təşkil edən həyati hallar hüquqi faktlar adlandırılır 268 . Daha sonra M.F.Məlikova göstərir ki, hərəkətlər insanların iradə ifadəsi ilə əlaqədar olaraq əmələ gələn hüquqi faktlardır. Hərəkətlər qanunun göstərişinə uyğun olduqda hüquqa uyğun, qanuna zidd olduqda, onu pozduqda isə qeyri-qanuni olur 269 . İnsanların davranışında, inzibati orqanlarının aktlarında ifadə oluna bilən hərəkətlər hüquqauyğun və hüquqazidd hərəkətlərə bölünür. Hüquqauyğun hərəkətlərdə hüquqauyğun davranış ifadə olunduğu təqdirdə, hüquqazidd hərəkətlər isə hüquqi göstərişlərə zidd olub, cəmiyyətin və dövlətin maraq- larına ziyan vurur. Hərəkətlərə aid olan hüquqi aktlar birbaşa olaraq hüquqi nəticənin əldə olunmasına yönəlir. Deməli, mübahisəli aktlar həm hərəkət, həm də hərəkət- sizlik formasında təzahür edə bilər. F.S.Mehdiyev haqlı olaraq idarəetmə orqanlarının susmasından və ya hərəkətsizliyindən 268 Məlikova M.F. Dövlət və hüquq nəzəriyyəs: Dərslik.Bakı:Maarif, 1988, s. 308 269 Məlikova M.F. Dövlət və hüququ nəzəriyyəsi:Dərslik. Bakı:Maarif, 1988, s. 308 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|