Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
158 İnzibati hüquqi mübahisələrin təsnifatı maddi-hüquqi və prosessual xarakterə malik olan kompleks hüquq münasibət- lərinin xüsusi növləri kimi çıxış edir. Təsnifat meyarlarının müəyyənləşdirilməsi həm elmi, həm də təcrübi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, inzibati mübahisələrin həlli qaydalarının, prossual müdafiə vasitələrinin, aidiyyət qaydalarının müəyyənləşdirilməsində bu meyarlar mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd edək ki, inzibati mübahisənin predmeti onun təsnif- ləndirilməsi üçün də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Təsniflən- dirmə dedikdə, ənənəvi olaraq təzahürlərin ümumi əlamətlərə müvafiq olaraq siniflər üzrə bölgüsü, sinif dedikdə isə, ümumi əlamətlərə malik olan təzahürlərin məcmusu nəzərdə tutulur. Bu təzahürlərin bölgüsü isə mühüm əhəmiyyət kəsb edən müxtəlif əlamətlərə əsasən aparılır ki, bu cür əlamətlər elmi ədəbiyyat- larda əsasən “meyarlar” adlandırılır. Təsnifləndirmə mübahi- sənin subyekt tərkibi, predmetinin məzmunu, tərəflər arasındakı əlaqənin xarakteri, mübahisəli maddi hüquq münasibətinin iqtisadi və ya qeyri - iqtisadi məzmuna malik olması və s. kimi çoxsaylı əsaslara əsasən aparılır. Təbii ki, heç də bütün meyarlar deyil, yalnız mühüm əhəmiyyət kəsb edən meyarlar təsniflən- dirmənin əsası kimi qiymətləndirilə bilərlər. Fikrimizcə, məhz bu səbəbdən ümumiləşdirici termin olan “meyar”ın əvəzinə “təsnifləndirmənin əsasları” terminindən istifadə etmək daha məqsədəuyğun olardı. Ədəbiyyatda inzibati mübahisələrin vahid təsnifat sistemi mövcud deyildir. Məsələn, A.Ş.Gözüböyük predmetinin məz- munundan asılı olaraq inzibati mübahisələri 3 növ üzrə təsnif- ləndirir: 1) inzibati aktların ləğv olunması tələbinə dair mübahisələr; 159 2) bir hüququn pozulmasının əvəzində müəyyən hərəkətin edilməsini və ya vurulmuş ziyanın əvəzinin ödənilməsini nə- zərdə tutan mübahisələr (tam mühakimə mübahisələri); 3) hüquq normasının təfsirindən və konkret məsələyə tətbi- qindən yaranan mübahisələr. 243 Bu təsnifatı qəbul edən A.R.Uyanık yazır ki, ləğvetmə tələ- binə dair mübahisələrin predmeti ancaq inzibati aktlar olduğu halda, tam mühakimə mübahisələrinin predmetini həm inzibati müqavilələr, həm də inzibati hərəkətlər təşkil edə bilər 244 . S.N.Maxina isə inzibati mübahisələrin növlərini müəy- yənləşdirərkən şikayət olunan aktın normativ yaxud, qeyri- normativ olmasına əsaslanır 245 . İ.L.Baçilo subyektlər arasındakı münasibətlərdə haki- miyyət - tabeçilik dərəcəsinə görə inzibati mübahisələrin subor- dinasiya, koordinasiya və reordinasiya mübahisələri kimi növ- lərini fərqləndirirdi 246 . Qeyd edək ki, Ukraynanın inzibati hüqu- qunda da məhz bu əsaslardan çıxış edilərək inzibati mübahi- sələrin növləri müəyyən olunur. Ədəbiyyatda tərəflərdən birinin digərinə münasibətdə sərəncam və ya nəzarət funksiyalarını həyata keçirtmək səlahiyyətinə malik olduğu münasibətlərdən yaranan mübahisələr “subordinasiya mübahisələri”, dövlət hakimiyyət səlahiyyətlərinin ümumi vəzifələrin həlli üçün ictimai həyatın müəyyən sahələrinə, ümumi fəaliyyətə yönəl- məsindən yaranan münasibətlərdən irəli gələn mübahisələr 243 Gözübüyük A.Ş. Yönetim Hukuku. Ankara, 1989, s. 303 244 Uyanık A. İdari yargıda iptal davalarının degerlendirilmesi / Mevzuat dergisi, yıl 6, sayı 61, Ocak 2003, http://www.mevzuatdergisi.com 245 Махина С.Н. Административный процесс: проблемы теории, перспективы правового регулирования. Воронеж: Изд-во ВГУ, 1999, с. 172–173 246 Бачило И.Л. Организация советского государственного управления. Право- вые проблемы. М.: Наука, 1984 160 “koordinasiya mübahisələri”, idarəetmə obyektinin idarəet- mənin subyektinə müəyyən hərəkətləri etməsi üçün müraciət etmək hüququna malik olduğu münasibətlərdən yaranan müba- hisələr isə “reordinasiya mübahisələri” adlandırılır 247 . Y.N.Starilov inzibati mübahisələri məzmun meyarına görə təsnifləndirərək mühafizəedici və tənzimləyici mübahisələr kimi fərqləndirir 248 . Qeyd edək ki, beynəlxalq təcrübədə inzibati mübahisələrin məzmunundan asılı olaraq iddiaların, bəzən isə hətta məhkə- mənin çıxardığı qərarların da növləri fərqləndirilir. Məsələn, Yaponiya qanunvericiliyində mübahisələrin məzmunundan asılı olaraq inzibati iddiaların dörd növü fərqləndirilir: “kokoku”, “todjişa”, “xalq iddiası” (actions populares) və “kikan” (yəni, orqanlarla təşkilatlar arasında yaranan mübahisələr) 249 . “Ko- koku” və “todjişa” tərəflərin hüquqlarının və qanuni maraqla- rının pozulmasından irəli gəlir və subyektiv iddiaların əsasını təşkil edir. “Xalq iddiaları” və “kikan” adlı iddialar isə obyektiv hüququn qanuni göstərişlərinin səhv icrasından yaranan müba- hisələr üzrə qaldırılır və həmin göstərişlərin dəqiq icrasına dair tələblə bağlı olur. Amerika qanunvericiliyində isə məhkəmə nəzarəti qayda- sında çıxarılan qərarlar mübahisənin növündən asılı olaraq müxtəlif cür adlandırılır. Belə ki, “mandamus” adlı qərarı ilə məhkəmə inzibati orqanı təmsil edən vəzifəli şəxsə vətəndaşın narazı qaldığı hərəkətsizliyinə son verməyi və qanunla nəzərdə 247 Административное право Украины. Учебник / Под общей ред. СВ.Кивалова. X.: Одиссей, 2004, с. 68 248 Старилов Ю.Н. Административное право в 2 ч. Ч.1. История. Наука. Пред- мет. Нормы. Воронеж: Изд-во Воронеж. ун-та, 1998, с. 387 249 Козырин А.Н. Административное право зарубежных стран: Учебное посо- бие. М.: Спарк, 1996, с. 90 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|