Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
167 nəzarətinin vəzifəli şəxsin məsuliyyət mexanizmini hərəkətə gətirməsinə real zəmin kimi çıxış edir. Qeyd edək ki, inzibati aktların məhkəmə qaydasında yox- lanması üçün meyarların hərtərəfli müəyyənləşdirilməməsi bir çox mühüm məqamların diqqətdən kənar qalmasına yol aça bilər. Belə ki, inzibati akt qanunauyğun olsa da prosedur qayda- larını pozmaqla, yaxud inzibati orqanın səlahiyyət hədlərini aşmaqla və s. üsullarla qəbul oluna bilər. Nəticədə isə vətəndaşın hüquqları və ya qanuni maraqları pozula bilər. Belə hallarda şəxsin inzibati iddia ilə məhkəməyə müraciət etmək hüququna malik olması üçün fikrimizcə, inzibati aktlar üzərində məhkəmə nəzarətinin meyarları genişləndirilməlidir. A. E. Akyazan haqlı olaraq inzibati aktın səlahiyyət, forma, üsul, səbəb, mövzu və məqsəd kimi altı ünsürünü ayırd edir 260 . Beynəlxalq təcrübədə də inzibati aktların məhkəmədə yoxlanıl- masının meyarları kifayət qədər genişdir. Belə ki, məsələn, Fransız inzibati hüququna əsasən, inzibati aktın üzərində həyata keçirilən məhkəmə nəzarəti dörd meyarı əhatı edir: aktın inzibati orqanın səlahiyyəti çərçivəsində qəbul edilməsi, qanunauyğun olması, səlahiyyətdən sui-istifadəyə yol verilib-verilməməsi və üsul və formanın doğru seçilməsi 261 . İngiltərədə isə inzibati aktların qanunauyğunluğunu müəy- yənləşdirmək üçün onun mətnində hüquqi səhvin olub olmaması, qanuna zidd halın, məntiqsizliyin, prosedur qayda pozğunluq- larının olub-olmaması, həmçinin, səlahiyyətdən gizli məqsədlər üçün istifadə edilib-edilmədiyi də araşdırılır 262 . 260 Akyazan A.E. Maddi acıdan idari işlemler / TBB Dergisi, 2009, sayı 85, s. 228 261 Neville Brown L., Garner J.F. French administrative law. London: Butterworths, 1967. xiv, 160 p. front. 22, p.122 262 Mehdiyev F.S. İnzibati idarəetmə hüququ: Dərs vəsaiti. Bakı: Qafqaz Universiteti yayınları, 2008, s. 301 168 Artıq qeyd edildiyi kimi, inzibati aktların hazırda yalnız qanunauyğunluq meyarına əsasən yoxlanılması nəzərdə tutulur. Halbuki, aktların qanunauyğunluğu dedikdə onların yalnız məz- mun etibarilə qanunauyğun olması deyil, həm də səmərəliliyi, mütənasibliyi, məqsədəuyğun olması, müəyyən formaya riayət olunmaqla, səlahiyyət çərçivəsində qəbul olunması da nəzərdə tutulmalıdır. Respublika qanunvericiliyində “mütənasiblik prinsipi” inzibati icraatın ümumi prinsiplərindən biri kimi müəyyənləş- dirilmişdir 263 . Bu prinsip fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqi statusuna (prinsipial hərəkət azadlığına) hər hansı müdaxiləni nəzərdə tutan tədbirlərin inzibati orqanın güddüyü qanuni məq- sədə mütənasib olmasını, həmin məqsədə çatmaq üçün öz məz- munu, yeri, vaxtı və əhatə etdiyi şəxslərin dairəsi baxımından zəruri və yararlı olmasını nəzərdə tutur. Qeyd etmək lazımdır ki, inzibati aktın mütənasiblik baxı- mından yoxlanılmasına dair təcrübə nəinki, inzibati məhkəmə- lərdə həm də Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsində formalaş- mışdır. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin 26 mart 1992-ci il tarixli qərarı ilə Beljudinin Fransanın xarici işlər nazirinin inzibati aktına qarşı qaldırdığı mübahisəyə baxaraq nazirin icti- mai qaydanı təmin etmək məqsədilə iddiaçının dövlətin hüdud- larından çıxarılması barədə qərarını araşdırmışdır. Araşdırma nəticəsində məhkəmə iddiaçının ailəsindən 13 il ayrı qalmasına səbəb olmuş bu aktı insanların normal ailə həyatı hüququnu pozduğu (İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsinə dair Avropa Konvensiyasının 8-ci maddəsi) və qanunun 263 İnzibati icraat haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı: Qanun, 2013, s.3 169 məqsədlərinə mütənasib olmadığı üçün məqsədəuyğun olmayan akt kimi qiymətləndirmişdir 264 . Hesab edirik ki, inzibati prosessual qanunvericilikdə inzi- bati aktın məhkəmə nəzarəti qaydasında yoxlanması meyarları sırasında “aktın mütənasibliyi” prinsipinin də yer alması məqsə- dəuyğun olardı. Qeyd edildiyi kimi inzibati mübahisənin ikinci növü kimi subyektiv inzibati hüquq barədə mübahisələr, yəni, predmetini ümumi hüquq münasibətlərinin iştirakçılarının subyektiv hüquq, vəzifə və qanunla qorunan maraqları təşkil edən mübahisələr cıxış edir. Məlum olduğu kimi, hüquqi dövlətdə subyektiv hüquqların müdafiəsini təmin edən institutlar mühüm rol oynayır. Sub- yektiv hüquqlar bir tərəfdən dövlətin sosial rolunun gücləndi- rilməsinə, digər tərəfdən isə vətəndaşların şəxsi maraqlarını təmin etməklə ümumi hakimiyyətin məhdudlaşdırılmasına yönəlir. Buna görə də ümumi hüquqların realizəsinin təminat tədbirləri mühüm əhəmiyyət daşıyır. Belə təminatlardan biri də inzibati orqanların hərəkətlərinin, aktlarının inzibati məhkəmə- lərdə mübahisələndirilməsidir. Məhkəmə hakimiyyətinin rolu dövlətin və cəmiyyətin bü- tün subyektləri arasında münasibətlərin qanun əsasında cərəyan etməsini təmin etməkdən və meydana çıxan mübahisələri qa- nunun tələb etdiyi qaydada həll etməkdən ibarətdir 265 . Subyektiv inzibati hüquq haqqında mübahisələrin predmetinə inzibati 264 Европейский Суд по правам человека. Избранные решения. Постановление Европейского Суда по правам человека от 26 марта 1992 года (жалоба N 12083/86) http://europeancourt.ru/uploads/ECHR_Beldjoudi_v_France_26_03_1992.pdf 265 Abullayev Ə., Azarov A., Hüfner K., Röyter V. İnsan hüquqları. Beynəlxalq və milli müdafiə mexanizmləri. Bakı, 2008, s. 280 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|