Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
211 XII əsrdə İngiltərə kralı II Henrixin islahatları kral haki- miyyətini daha da gücləndirdi. İslahata əsasən hər bir azad adam yerli feodalı xəbərdar etmədən birbaşa kral məhkəməsinə mü- raciət edə bilərdi. Orta əsrlər dövründə məhkəmədə pozulmuş hüquqların müdafiəsi və vurulmuş ziyanın əvəzinin ödənilməsi üçün nə- zərdə tutulan vasitələr çox məhdud xarakter daşıyırdı. Ziyan vuran şəxsə yalnız iqtisadi məzmunlu məsuliyyət tədbirləri tətbiq oluna bilərdi. Bu cür tədbirləri tətbiq edən məhkəmələr “ümumi məhkəmələr”, onların tətbiq etdiyi müdafiə vasitələri isə “ümumi hüquqi vasitələr” (remedies at law) adlanırdı. Tədricən cəmiyyətdə ictimai münasibətlərin məzmununun mürəkkəbləşməsi ilə əlaqədar olaraq bu cür müdafiə vasitələri fərdlərin pozulmuş hüquqlarının bərpası üçün kifayət etmədi. İddiaçı məhkəmədən onun hüquqlarını pozan şəxsə qarşı qeyri- iqtisadi məzmunlu tədbir tətbit etməyi tələb etdikdə ümumi məhkəmələr məhdud səlahiyyətləri üzündən bu iddianın qarşısında aciz qaldılar. Nəticədə iddiaçılar artıq kral məhkə- mələrinə iddia ilə müraciət etməkdənsə, ədalət naminə qərar verməsi üçün birbaşa kralın özünə petisiyalarla müraciət etməyə başladılar. Tədricən bu cür petisiyaların əsasında çıxarılan qərarlar “ədalət hüququ”, onlara baxılması üçün məhkəmə baxışını həyata keçirən məhkəmələr isə “ədalət məhkəmələri” adlandırıldı 346 . XVII əsin ortalarında İngiltərədə hakimlər idarəçilik və inzibati mühakimə icraatı funksiyalarına eyni zamanda malik 346 Шумилов В.М. Правовая система США. М.: Международные отношения, 2006, c. 49 212 idilər. Bu cür səlahiyyət əsasında onlar sakinlərlə vergi, polis və digər orqanlar arasında yaranan mübahisələri həll edirdilər. 347 Qeyd etmək lazımdır ki, müasir İngiltərə nə mükəmməl inzibati hüquqa, nə də səmərəli inzibati ədliyyə mexanizminə malik deyildir. Lakin, tarixin müəyən dövrlərində burada da fransız modelinə bənzər bir model də mövcud olmuşdur. Belə ki, Tüdorlar sülaləsinin hakimiyyətindən (1485-1603) Stüart- ların devrilməsinədək keçən dövrdə fransız nəzəriyyələri əsa- sında formalaşan oxşar hökumət strukturu burada da mövcud idi. A.V.Dicey də bu cəhətlə əlaqədar yazırdı ki, bir zamanlar İngiltərədə də inzibati hüquqa çox bənzər bir hüquq sahəsi mövcud idi 348 . A.İ.Yelistratov da öz dövründə yazırdı ki, inzibati ədliyyənin ingilis modeli vahid ədliyyənin prinsiplərinin daha ardıcıl şəkildə həyata keçirilməsini, idarəetmə aktlarının ümumi məhkəmələrin nəzarətinə tabe olmasını nəzərdə tutur. A.K.So- lovyova isə inzibati aktların qanuniliyinə dair yaranan hüquqi mübahisələrin məhkəmə qaydasında baxılması institutunun başlanğıcının məhz İngiltərədə qoyulduğu qənaətindədir. 349 N.Q.Salişeva isə əvvəllər İngiltərədə məhkəmələrin inzibati orqanların fəaliyyətinə fəal nəzarət etməsi barədə səslənən fi- kirləri dəstəkləməklə yanaşı, sonradan onların bu sahədəki 347 Назимов А. Теория конституционализма и самоуправления Р.Гнейста. Яро- славль: Печатня Губернского Правления, 1881, c. 36 ; Ковалевский М. История полицейской администрации (полиция безопасности) и полицейского суда в ан- глийских графствах с древнейших времен до смерти Эдуарда III. Прага: Типогр. В.Нагеля, 1877, с. 189 348 Dicey A.V. İntroduction to the Study of the Law of the Constitution. Ninth Edition. London: Macmillan, 1948, p. 379 349 Соловьева А.К. Административная юстиция в России: проблемы теории и практики: Автореф. дис. ... канд.юр.наук. Северо-Западная Aкадемия государственной службы. СПб., 1999, с. 12 213 rolunun zəiflədiyini də xüsusilə qeyd edir. 350 Qeyd edək ki, məhkəmələrin rolunun zəifləməsi burada XVII əsrin əvvəllərinə təsadüf etmişdir. Belə ki, 1603-cü ildə hakimiyyətə gəlmiş Stüartlar sülaləsi İngiltərədə mürəkkəb inzibati mexanizm for- malaşdıraraq hakimlərin fəaliyyətinə hökumətin müdaxiləsini gücləndirdilər. Hökumət hakimlərdən gördükləri işlər barəsində ciddi hesabatlar tələb etməyə başladı. Əyalətlərdə yaradılmış şuralar hakimlərin fəaliyyətinə nəzarət edir, lazım gəldikdə onlara cərimə tətbiq edir və barələrində tərtib etdikləri hesabatı Gizli Şuraya təqdim edirdilər. Bu dövrdə bir tərəfdə F.Bacon, digər tərəfdə isə M. Elliot kimi hüquqşünaslarla dövlət xadimləri arasında İngiltərədə kontinental Avropa ölkələrində olduğu kimi qüvvətli bir inzibati sistemin yaradılması barədə məsələnin müzakirəsi gedirdi. Məşhur ingilis filosofu, hüquqşünas və dövlət xadimi F. Bacon (1561 - 1626) və onun tərəfdarları hesab edirdilər ki, Tacın səlahiyyətlərinin artırılması despotizmə səbəb ola bilər. Digər qrup hüquqşünaslar isə, hökumətə inzibati hüququn prin- siplərini formalaşdırmaq üçün bir sıra hüquq və səlahiyyətlərin verilməsini tələb edirdilər. Kralın tərəfdarları İngiltərədə fransız “Droit administratif” sisteminə oxşar qurumun - Müəssisələr Məclisinin yaradılmasını təkid edirdilər. XIX-XX əsrlərin qovuşuğunda İngiltərədə sənayenin inkişafı, sosial xidmət sahələrinin genişlənməsi, inzibati aparatın böyüməsi idarəetmə sahəsində meydana çıxan inzibati mübahi- sələrin sayının da həddindən artıq çoxalmasına səbəb oldu. Xüsusən də, milli sığorta haqqında (1911), mənzil haqqı barədə 350 Салищева Н.Г., Хаманева Н.Ю. Административная юстиция и администра- тивное судопроизводство в РФ. М.: РАН, 2001, с. 12 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|