Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
223 olunur. Digər məhkəmə icraatları ilə müqayisədə icraatın bu növünə dövlət səviyyəsində lazımi diqqət ayrılmasa da, Ədliyyə Nazirliyinin hesabatlarında bu sahəyə nadir hallarda istinad olunsa da statistik göstəricilərə əsasən ən çox işə məhz inzibati ədliyyə orqanlarında baxılır. Belə ki, məsələn, 2010-cu ildə inzibati ədliyyə orqanları tərəfindən 650000 işə baxıldığı halda, cinayət məhkəmə icraatında 223000, mülki məhkəmə icraatında isə 63000 işə baxılmışdır. 375 Onu da qeyd etmək lazımdır ki, müasir İngiltərədə tribu- nalların fəaliyyəti funksional baxımdan yarandığı vaxtla müqa- yisədə mühüm dəyişikliklərə məruz qalmış və ictimai-sosial tələbatlardan asılı olaraq xeyli təkmilləşmişdir. Tribunalların mövcud sistemində səmərənin təmin olunması üçün aparılan islahatlar nəticəsində onların idarəetmə orqanlarından asılı olmayan tam müstəqil və sistemli fəaliyyətinə nail olunmuşdur. Çeviklik, məlumatlılıq, operativlik anqlosakson modelinin üstün cəhətlərinə aid olsa da, inzibati ədliyyə orqanlarının kifayət dərəcədə sistemsizliyi, çoxsubyektliliyi, qanunvericiliyin sis- temləşdirilməməsi, ümumi məhkəmələrin inzibati mübahisələri həll etmək üçün geniş səlahiyyətlərə malik olması, ixtisas- laşdırılmış məhkəmələrin əvəzinə çoxsaylı tribunalların və komissiyaların fəaliyyət göstərməsi və s. kimi cəhətlər bu mode- lin çatışmamazlıqları kimi çıxış edir. “Ədliyyə-idarəetmə sistemi” də adlandırılan 376 anglo- sakson modelinin parlaq təzahür etdiyi ölkələrdən biri də ABŞ- dır. Uzun zaman ərzində Amerika hüquqşünasları üçün İngiltərə 375 http://ajtc.justice.gov.uk/docs/AJTC_at_risk_(10.11)_web.pdf; Annual Tribunal Statistics 2010-11, Table 3.2.at: http://www.justice.gov.uk/downloads/publications/ statistics-and-data/tribs-stats/annual-tribunals-statistics-2010-11.pdf 376 Gözler K. İdare Hukuku. Cilt I. Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları, 2003, s. 41-112 224 hüququ örnək olmuşdur. Hazırda ABŞ-ın hüquq sistemi Əsas Qanundan, ümumi hüquqdan, ədalət hüququndan və statut hüququndan ibarətdir. XIX əsrdə Amerikanın ştatları tədricən, Böyük Britani- yanın ümumi hüquqla ədalət hüququnu üzlaşdıran məhkəmə sistemini formalaşdırmağa başladılar. Lakin, ABŞ-da ümumi məhkəmələr İngiltərədə olduğundan daha geniş səlahiyyətlərə malik idilər. 377 Onlar bütün növ mübahisələrə baxırdılar. 1816- cı ildə ABŞ Ali Məhkəməsi son instansiya qismində Konqresin qəbul etdiyi qanunların ABŞ Konstitusiyasına uyğun olub- olmamasına dair rəy vermək hüququna malik olduğunu bəyan etdi. Ali məhkəmənin məhz bu mövqeyi amerika məhkəmə sisteminə xüsusi təsirini göstərdi ki, bu da uzun zaman ərzində inzibati ədliyyə orqanlarının mövcudluğuna imkan vermədi. Vətəndaşlar inzibati aktlardan şikayətlə ümumi məhkə- məyə və ya barışıq məhkəmələrinə müraciət edirdilər. Yalnız vergilərin düzgün tutulmamasına və digər maliyyə pozuntusu hallarına dair şikayətlər ümumi məhkəmələrin səlahiyyətinə aid deyildi. Onlara XIX əsrdə Konqresin nəzdində yaradılmış xüsusi komitə baxırdı. 1855-ci ildə maliyyə pozuntularına dair verilən şikayətlərə baxmaq üçün bir neçə şəxsdən ibarət olan xüsusi məhkəmə yaradıldı. Məhz bu məhkəmə ilə ABŞ-da kvaziməh- kəmə səlahiyyətlərinə malik inzibati qurumların formalaşdı- rılmasının əsası qoyuldu. 378 XX əsrin əvvəllərində Amerikanın məhkəmə icraatında B.Britaniyadakı vəziyyətə oxşar durum meydana çıxdı. Ölkənin 377 Хомяков А.Г. Административный суд в РФ. Kазань: Kазанский Гос. Унив., 2001, с. 35 378 Гуссаковский Н.П. Административная юстиция // Журн. Мин. Юст. СПб.: Сенат, 1906, № 10, с. 82-83 225 ümumi yurisdiksiya məhkəmələrində idarəetmə orqanlarının qərar və hərəkətlərindən daxil olan çoxsaylı şikayətlərlə əlaqədar iş yükü artdı. Buna görə də XX əsrin birinci yarısında ümumi məhkəmələrlə yanaşı, kvaziməhkəmə səlahiyyətlərinə malik olan və inzibati mübahisələrə baxan ixtisaslaşdırılmış inzibati orqanlar kimi inzibati tribunallar da fəaliyyət göstər- məyə başladılar. 1946-cı ildə ABŞ-da “İnzibati prosedur haqqında” qanun qəbul olundu 379 Bu qanunla ABŞ-da inzibati tribunallarla ümumi məhkəmələrin aidiyyət dairəsini fərqləndirildi, inzibati icraatın mühüm prinsipləri, inzibati normayaradıcılığı və kvaziməhkəmə fəaliyyəti, administrasiyanın fəaliyyəti barədə vətəndaşların məlumatlandırılması, inzibati sənədlərin dərc olunması qaydasını, vətədaşların inzibati orqanların sənədlərinə çıxış imkanına dair müddəalar müəyyənləşdirildi. Göstərilən qanunun qəbuluna qədər inzibati işə baxan məhkəmə ona dair inzibati orqanda tərtib olunan protokolla tanış ola bilməzdi. Məhkəmənin iş üzrə mövcud olan bütün sübutlarla deyil, yalnız administrasiyanın öz qərarında əsaslandığı sübut- larla tanış olmaq hüququ vardı. Bununla əlaqədar ədəbiyyatda haqlı olaraq qeyd olunur ki, 1946-cı ilə qədər ABŞ-da administrasiya bu və ya digər faktın mövcudluğuna dair məsələ üzrə məhkəmə qərarının çıxarılması zamanı özünü “işin sahibi” kimi aparırdı 380 . Federal qanunla həm də müvafiq inzibati ədliyyə orqanı 379 Козырин Н.А. Административное право и финансовое право. Курск: АНО ЦППИ, 2006, c.125 380 Никеров Г.И. Административно-процессуальное право США // Государство и право, 1997, № 12, с. 102-106; Хаманева Н.Ю. Административная юстиция США //Государство и право, 1993, № 3, с. 141-145 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|