Bayram Apoyev
Yüklə 1,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 A a dövründə) ceyran-cüyür sürüləri kifayət qədər olmuşdur. Lakin zaman-zaman insafsız ovçuların zülmü nəticəsində bu təbiət gözəl- liklərinin sayı get-gedə azalmış, müasir dövrdə isə kökünün kəsilməsi təhlükəsi yaranmışdır. Şairin yuxarıdakı misraları göstərir ki, bu proses hələ XII əsrdən başlamışdır. Azərbaycanın nadir təbiət inciləri olan ceyranların, cüyürlərin, maralların mühafizəsi məsələlərinə dahi humanist şairin “Sirlər xə- zinəsi”, “Leyli və Məcnun” poemalarında daha geniş yer verilmişdir. Belə ki, “Sirlər xəzinəsi”ndə bu məsələyə “İnsanın ülviyyəti”, “Firidunla ceyranın hekayəti”ndə, “Məcnunun ahuları azad etməsi”, “Məcnunun ceyranı azad etməsi” və s.hekayələrdə xüsusi yer ayır- mış, insanları bu təbiət gözəlliklərini qorumağa çağırmışdır. Məsə- lən: “Məcnunun ahuları azad etməsi” hekayəsində şair Məcnunun dili ilə zalım ovçuya deyir: Ahular başından götür tələni, Onları azad et, sevindir məni. Yazıq heyvanlara nə qəsdin vardır? Onlar həyat üçün yaranmışlardır... Necə qıyırsan ki, bir həmlədə sən İki-üç qan töküb nəfəs kəsəsən. Qurd olsa bir adam zatında əgər, Bu qurd o ceyranın qanını tökər (74, 138). Həmin misalların mahiyyətini şagirdlərə şərh edən müəllim qeyd edir ki, uşaqlar, gördüyünüz kimi, böyük humanist şair olan N.Gəncəvi hələ XII əsrdə Azərbaycan təbiətinin nadir inciləri olan ceyranları, maralları qorumağın zəruriliyini insanlara inandırmağa çalışmış, bu təbiət gözəlliklərini məhv etməyə çalışanları zatı qurd (canavar) olanlar adlandırmışdır. Bu gün də belə zatı canavar olan- lar az deyil. Ona görə də bu təbiət incilərinin kökünün kəsilməsi təhlükəsi yaranmışdır. Mütəfəkkir şair məhz hələ səkkiz əsr yarım bundan əvvəl böyük uzaqgörənliklə bugünkü vəziyyəti görə bildiyi üçün insanları canlılara qarşı mərhəmətli olmağa çağırırdı: 59 A a Bu dünyanın hikməti çatmaz sona əzəldən, Hər canlının şirindir canı ona əzəldən. Üstünlükdə varlığın birincidir dünyada, Hər canlı da sənintək bir incidir dünyada (75, 97). Qeyd olunan şeir parçalarını şagirdlərə müxtəlif üsullarla (mü- əllimin və ya şagirdin əzbər söyləməsi; həmin şeir parçalarının pay- lanma kartoçkalarına yazılması; slayd formasında lövhədə işıqlan- dırılması) təqdim olunmasına çalışan müəllim müasir təlim texno- logiyalarına və interaktiv təlim metodlarına (əqli hücum, qrup məş- ğələsi, klasster – şaxələndirmə və s.) üstünlük versə, daha səmərəli nəticəələrə nail ola bilər. Əlbəttə, bu zaman ifrata varmaq, yalnız İKT-dan istifadəyə mütləq yer vermək, canlı ünsiyyətə (müəllim – şagird dialoquna) biganə qalmaq yolverilməzdir. Dahi şairin təbiətin inkişaf qanunları, kainatın yaranması, göy cisimləri (planetlər, ulduzlar və s.) haqqındakı dəyərli elmi fikirlə- rindən fizika, astronomiya və s. fənlərin tədrisi prosesində həm elmi mənbə, həm də diyarşünaslıq materialı kimi istifadə imkanları heç də az deyil. Həmin imkanların səmərəli vasitə və yollarla reallaş- dırılması həm şagirdlərin kainat və təbiət haqqındakı biliklərinin genişləndirilməsi və möhkəmləndirilməsinə xidmət edir, həm də onlarda milli iftixar hisslərinin inkişafına, milli mənlik şüurunun güclənməsinə səbəb olur. Buna nail olmaq üçün isə hər bir fizika və astronomiya müəlliminin N.Gəncəvi “Xəmsə”sindəki müvafiq elmi fikir və ideyaları dərindən mənimsəməsi vacibdir. Müəllimlərə kö- mək məqsədilə burada həmin fikir və ideyalardan bir neçəsinə diq- qəti cəlb etməyi məqsədəuyğun hesab edirik. Akademik B.Budaqov “Nizami Gəncəvi “Xəmsə”si və təbiət” adlı dərin məzmunlu yazısında dahi şairi təbiətin, kainatın, bütün dünyanın sirlərinə yaxşı bələd olan təbiətşünas-alim kimi səciy- yələndirərkən çox gözəl obrazlı ifadələr işlədib: “Nizami söz dünya- sının hökmdarıdır. Ona görə də şairin dediyi kimi, firuzə rəngli geniş göy günbəzi Nizami fikri üçün dardır. Nizami poeziyada dağ 60 A a qartalıdır. O, sənət elmində nə qədər yüksəyə qalxıbsa, dünya ha- disələrinə də o qədər geniş, o qədər ucadan baxıb və o qədər dərin- dən qələmə alıb (76). Dərsdə “fırlanma hərəkəti”, “mərkəzə qaçma qüvvəsi” kimi anlayışları şərh edərkən müəllim dahi mütəfəkkirin bu məsələ ilə bağlı dərin elmi fikrə sahib olduğunu təsdiqləyən aşağıdakı misrala- rı şagirdlərin diqqətinə çatdırır: Bu saysız hesabsız maddələr yenə, Bax, gör meyl edirlər öz mərkəzinə... *** Həmin cisim qərar tutmayıb bir an, Dönüb hərlənirdi əsla durmadan. Bu cismin parlayan saf parçaları, Həmişə qaçardı mərkəzə sarı (48, 14). Alimlərin apardığı tədqiqatlar sübut edir ki, dahi şairin poe- malarında kainatda mövcud olan elektrik və maqnit qüvvələri haq- qında müəyyən elmi fikirlər mövcuddur. Məsələn, “Xosrov və Şirin” poemasında oxuyuruq: İdrakı dinləsək, söyləyir o da Hər şey eşq üstündə durur dünyada. Göylər yaransaydı eşqdən azad, Düşün, olardımı yer üzü abad. Kəhrəbanın eşqə düşməsə canı, Elə axtararmı quru samanı. Maqnit olmasaydı eşqin əsiri, Çəkərmi özünə dəmir zənciri? Dünyada hər bir şey cəzbə bağlıdır, Filosoflar bunu eşq adlandırır (yenə orada, səh.45). Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|