Bayram Apoyev
Yüklə 1,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
20 A a müsabiqəsi təşkil olunmuş, təhsildə fərqlənən tələbələrə “Nizami adına təqaüd” təsis edilmiş, “Xəmsə” bağında yenidənqurma işləri aparıldıqdan sonra burada şairin şəhərdə ikinci heykəli ucaldıl- mışdır. Kütləvi informasiya vasitələrində geniş işıqlandırılan yubiley tədbirləri məlumatdan müvafiq mövzuların tədrisi zamanı əyani vasitə və əlavə informasiya kimi istifadə etmək həm şagirdlərdə dahi şairə hörmət və ehtiramı gücləndirir, həm də proqram material- larının həyatla əlaqələndirilməsi kimi mühüm pedaqoji prinsipin tətbiqini təmin edir. Ədəbiyyat dərslərində N.Gəncəvi irsinə müraciət təkcə dahi şairin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş mövzuların tədrisi za- manı deyil, ədəbiyyat nəzəriyyəsinin öyrədilməsi zamanı da müm- kün və zəruridir. Xüsusilə, “nəzm”, “məsnəvi”, “epizm”, “lirizm”, “ədəbi əlaqələr” və s. ədəbiyyatşünaslıq anlayışlarının şərhi zamanı N.Gəncəvinin “söz inciləri”ndən əyani misal kimi istifadə etmək vacibdir. Məsələn, ədəbi əlaqələrlə bağlı bilikləri öyrədərkən müəl- lim şagirdlərə məlumat verərək qeyd edir ki, Azərbaycan – Avropa ədəbi əlaqələrinin tarixindən Azərbaycanda ilk dəfə N.Gəncəvi bəhs etmişdir. O, Azərbaycan ədəbi əlaqələr problemini öz yaradıcılğında ətraflı işıqlandırmışdır. Onun zəngin ədəbi irsi bu problemin tarixi- nin öyrənilməsi üçün mötəbər qaynaqdır. “Nizami yaradıcılığında ədəbi əlaqə məsələləri” adlı məqalədə deyilir: “Nizami “Xəmsə”də tərcümə məsələlərinə dönə-dönə to- xunmuş, başqa xalqların mədəniyyətinin öyrənilməsində, ədəbi əla- qələrin yaranması və geniş vüsət almasında tərcümənin, tərcüməçi- nin rolunu yüksək qiymətləndirmişdir. O, tərcüməyə xalqların bir- birini başa düşməsi, duyması, dünya mədəni sərvətlərinin yayılması üçün başlıca vasitə kimi baxmış, Nizami Gəncəvi ilk böyük əsəri “Sirlər xəzinəsi”ndə Azərbaycanda tərcümə nəzəriyyəsinin əsasını qoymuşdur” (45). Yaxud başqa bir misal. Ədəbiyyat nəzəriyyəsinin müvafiq mövzularının tədrisi zamanı N.Gəncəvi təkcə Azərbaycan deyil, dünya poeziyasında epik-romantik janrın banisi kimi təqdim olun- 21 A a malıdır. Qeyd olunan misalların sayını istənilən qədər artırmaq mümkündür. Lakin ədəbiyyatşünaslıq terminlərinin şərhi zamanı müəllim nəzərə almalıdır ki, burada Nizami irsinə müraciət dərsin başlıca məqsədi yox, ona nail olmağın vasitələrindən biridir. Ona görə də Nizami irsindən elə nümunələri seçmək lazımdır ki, həm ədəbiyyat nəzəriyyəsinə aid biliklərin dərindən mənimsənilməsinə zəmin yaratsın, həm də dahi şairin şəxsiyyətinə və sənətinə hörmət və ehtiram hissini inkişaf etdirsin. Məsələn, poema janrı və onun yaranması tarixindən bəhs edərkən müəllim dahi şairin “Xəmsə”si üzərində xüsusi dayanmalı, bura daxil olan poemaların xüsusiyyət- ləri və məziyyətləri haqqında qısa məlumat verməli, həmin əsərlərin təkcə Azərbaycanda deyil, Şərqin bir çox ölkələrində poema janrı- nın inkişafına güclü təsirini qeyd etməlidir. Ədəbiyyat dərslərində dahi şairi şagirdlərə sevdirməyin, həyat və yaradıcılığı haqqındakı bilikləri genişləndirməyin yollarından biri də Azərbaycanın digər görkəmli şair və yazıçılarının yaradıcılı- ğı ilə bağlı mövzuları tədris edərkən onların N.Gəncəvi haqqındakı əsərlərinə xüsusi diqqət yetirmək, həmin əsərlərdəki Nizami obrazı- nın təhlilini təşkil etməkdir. Bu baxımdan M.S.Ordubadinin “Qılınc və qələm”, Nəriman Həsənzadənin “Atabəylər”, həmçinin dahi Nizamini “bədii sözün tanrısı” (53) adlandıran X.R.Ulutürkün, mü- təfəkkir şairi “bəşərin ən uca fikir dağı” hesab edən M. Arazın mü- vafiq şeirlərini xüsusi qeyd etmək olar. Məsələn, X.R.Ulutürk dahi şairi cəmi dörd misradan ibarət “Nizami” adlı şeirində olduqca yüksək qiymətləndirmişdir: Ucalmış günəşə tunc abidəsi Bəlkə yüz bağçada, bəlkə yüz bağda. Məndən səkkiz əsr arxadadırmı, Yoxsa səkkiz əsr məndən qabaqda (46, 418). Burada N.Gəncəvinin əbədiyaşar olduğunu məntiqi sual for- masında diqqətə çatdıran X.R.Ulutürkün həmin sualına şagirdlərdən cavab tələb etmək və həmin cavabları əsaslandırmağı şagirdlərin özlərinə tapşırmaq daha səmərəli nəticə verə bilər. 22 A a Ədəbiyyat fənnindən sonra orta məktəbdə N.Gəncəvi irsinin öyrədilməsi və onun gənc nəslə sevdirilməsi baxımından geniş im- kanlara malik olan ikinci fənn Azərbaycan tarixidir. Azərbaycan ta- rixinin tədrisi prosesində N.Gəncəvi irsinin öyrədilməsi baxımından aşağıdakı imkanlar mövcuddur : 1) Dahi şairin yaşadığı dövrün, ictimai-mədəni mühitin səciy- yələndirilməsi; 2) XII-XIII əsrlərdə Azərbaycanda mədəniyyətin inkişafı mə- sələlərinin öyrədilməsi zamanı N.Gəncəvinin Şərqdə intibah döv- rünün ən parlaq siması kimi təqdim edilməsi; 3) N.Gəncəvi haqqında görkəmli tarixi şəxsiyyətlərin fikir və kəlamlarından, dövlət sənədlərindən və rəsmi məlumatlardan is- tifadə; 4) “Xəmsə”də təsvir olunan tarixi hadisələrin və tarixi şəxsiy- yətlər haqqında bədii materialların real tarixi faktlarla müqayisəli şəkildə öyrədilməsi və s. Qeyd olunan imkanlardan bəzilərini nəzərdən keçirək. Dahi N.Gəncəvinin yaşadığı XII əsrdə ictimai-mədəni mühiti səciyyələn- dirərkən tarix müəllimi həmin dövrdə, Azərbaycanda, o cümlədən şairin vətəni Gəncədə hakim olan türklük ruhuna xüsusi diqqət yetirməlidir. Bu məqsədlə gənc alim X.İsgəndərovanın “Nizami və türklük” monoqrafiyasından (35) yararlanmaq və şagirdləri həmin elmi əsəri öyrənməyə cəlb etmək məqsədəuyğun və faydalıdır. Müəllimlərə kömək mqəsədilə həmin monoqrafiyadan haqqında danışdığımız məsələ ilə (Nizaminin yaşadığı dövrün ictimai – mədəni mühitində türklük ruhunun hakim olması) bağlı əsas mə- qamları burada çatdırmağı məqsədəuyğun hesab edirik. Azərbaycan tarixində XI əsrdə oğuz tayfalarının gəlişi və et- nik kompleksdə aparıcı rol oynaması yeni etnosun formalaşması üçün yüksək bir mərhələ oldu. Əslində bu, patriantlıq deyil, repatri- antlıq sayılmalıdır. Çünki türklər başqa etnosun vətəninə deyil, öz vətənlərinə dönmüşdülər. XI əsrin ikinci əsrin yarısında islamı qəbul etdikdən sonra Qərbə doğru hərəkətini uğurla davam etdirən Səlcuq türkləri Toğrul bəyin başçılığı altında Azərbaycan torpaqla- Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|