Bayram Apoyev
Yüklə 1,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
23 A a rını da fəth etməyə başladılar. Toğrul bəyin ölümündən sonra haki- miyyətə gələn Alp Arslanın dövründə Səlcuq və Oğuz tayfa birləş- mələrinin zəfər yürüşləri davam edir və onlar yeni-yeni ərazilərə sahib olurlar. N.Gəncəvinin yaşayıb-yaratdığı XII əsr Yaxın və Orta Şərq regionunda Türk əsri kimi xarakterizə oluna bilər. Türk deyərkən burada ilk növbədə oğuzlar nəzərdə tutulur. Bu dövrdə türklərin yük- sək nailiyyətlər əldə etməsi bir çox tarixçilər tərəfindən etiraf və təs- diq edilmişdir. Hətta, Malazgird savaşından öncə xəlifə Qaim bin Əmrillah Alp Arslanın qələbəsi üçün xüsusi bir dua mətni hazırladıb bütün islam ölkələrində cümə namazında oxutdurmuşdu (35, 6). XI əsrdən etibarən bütövlükdə İslam dünyasının inkişafı, bu dinin intişarı türklərin adı ilə bağlanır, İslam tarixində türk mərhələ- si başlanır. Doğrudur, Yaxın Şərqdə ədəbi dil kimi hələ 150 ilə ya- xın istinasız olaraq fars dilindən istifadə edilir, ancaq türk ruhu qəti şəkildə ədəbi-mədəni mühitə daxil olur. Orta Asiyada hələ Ma- lazgird döyüşünən iki il əvvəl – 1069-cu ildə böyük türk şairi Yusif Xas Hacib "Türk Şahnaməsi" adı ilə məşhur olan "Kutadqu bilik" əsərini yazmışdı. XII əsrdən başlayaraq türk obrazı ədəbiyyatda epizodik xarak- ter daşımaqdan çıxaraq, xeyli qüvvətlənir və mövqeyini möhkəm- ləndirir. Bu, hər şeydən öncə, türk hökmdarlarının siyasi mövqeyi- nin güclənməsi ilə bağlı olaraq, əhalinin etnik tərkibinin də türklərin xeyrinə dəyişməsi ilə bağlıdır. Yuxarıda qeyd olunan tarixi faktlar əsasında N.Gəncəvinin yaşayıb-yaratdığı XII əsrdə bütün Yaxın və Orta Şərq regionunda, o cümlədən, Azərbaycan və dahi şairin vətənində - Gəncədə ictimai – mədəni mühitdə türk ruhunun hakim olduğunu sübut edən müəllim, onu da əlavə edir ki, məhz belə bir mühitin təsirindəndir ki, farsca yazdığına baxmayaraq, o, öz əsərlərində türk mentalitetini, türk hu- manizmi və demokratikliyini tərənnüm etmişdir. Məlum olduğu kimi, tarix dərsliklərində XII – XIII əsrlərdə Azərbaycanın mədəniyyət tarixinə dair mövzularda N.Gəncəviyə də müəyyən yer verilmişdir. Həmin mövzuların tədrisi zamanı müəllim 24 A a dərslikdə verilmiş qısa məlumatla kifayətlənməməli, son dövrlərdə aparılan elmi axtarışların nəticəsi kimi meydana gələn elmi əsərlərdən (4, 47, 48, 49, 50, 51, və s.) istifadə edərək, N.Gəncə- vinin Azərbaycan mədəniyyətini öz poeziyası ilə zənginləşdirən korifey şair olmaqla bərabər, böyük mütəfəkkir alim-filosof, pedaqoq və psixoloq olduğunu da şagirdlərə çatdırmalıdır. Dahi şairin elmi fikirlərinə xüsusi tədqiqat işi həsr edən və həmin tədqiqatın nəticəsi kimi “Nizami – elmşünas” adlı sanballı monoqrafiya çap etdirən Əhmədağa Əhmədov N.Gəncəvinin təbiət- şünas, həndəsəşünas, səmaşünas, ulduzşünas, musiqişünas, rəvan- şünas psixoloq, elşünas, etnoqraf, islamşünas və sözşünas bir alim olduğunu elmi dəlillərlə sübut etmişdir (47, 274). Müəllif monoqra- fiyasının, “Xatimə” adlanan xülaləsində yazır: “Nizami böyük bir tarixçidir. O, bütün Orta və Yaxın Şərq tarixini dərindən öyrənmiş və mənbələrdən ələ gətirdiyi sənədləri bir tarixşünas kimi məharətlə təhqiq və tədqiq edəndən sonra topladığı məlumatı nizama salıb nəzmə çəkmişdir” (Yenə orada, səh.271). Bu sətirlərin müəllifi dahi mütəfəkkir şairin eyni zamanda böyük pedaqoq və tərbiyəçi olduğunu apardığı xüsusi tədqiqat nəti- cəsində sübut etmişdir (4). Hər bir tarix müəllimi yuxarıda qeyd olunan elmi mənbələr- dən yararlanaraq, onlardan müəyyən konkret nümunələri misal gös- tərərək, N.Gəncəvinin orta əsr Azərbaycan mədəniyyətini dahi şair kimi poeziya inciləri ilə bəzəməklə yanaşı, elm tarixini dilçilik, ədə- biyyat, tarix, coğrafiya, astronomiya, həndəsə, fizika, kimya və s. elmlərə dair zamanı qabaqlayan ideyalarla və dəyərli fikirlərlə zən- ginləşdirdiyini şagirdlərin diqqətinə çatdırmalı, onu həm dahi şair, həm də ensiklopedik biliklərə malik böyük alim kimi təqdim etməyi bacarmalıdır. Tarix dərslərində N.Gəncəvinin şagirdlərə sevdirilməsi və onun dahliyinə onlarda inam yaradılması yollarından biri də dahi şair haqqında görkəmli şəxsiyyətlərin fikirlərindən, dövlət sənədlə- rindən və rəsmi məlumatlardan istifadə etməkdir. N.Gəncəvi haq- qında ən yüksək fikirləri söyləyən, onun xatirəsinin əbədiləşdirilmə- 25 A a si, irsinin dərindən öyrənilib dünya miqyasında tanıdılması üçün dövlət səviyyəsində nəhəng işlər görən məhz Azərbaycan mədəniy- yətinə və incəsənətinə hər zaman böyük qayğı göstərən ümummilli liderimiz H.Əliyev olmuşdur. Bütün bu işlər haqqında yazıçı Altay Məmmədov “Heydər Əliyev və Gəncə” kitabında müfəssəl məlumat vermişdir (52, 24 – 95). Müvafiq mövzuların tədrisində həmin kitabdan istifadəsi müm- kün və zəruri olan bəzi məqamlara, konkret faktlara diqqət yetirək. 1971-ci il yanvarın 9-da şəxsən Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan KP MK Azərbaycanın böyük şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin ədəbi irsinin öyrənilməsini, nəşrini və təbliğini yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında qərar verdi. Gəncənin ziyalıları həmin qərarı Heydər Əliyevə dərin minnətdarlıq duyğuları ilə qarşı- ladılar. Müxtəlif yaradıcılıq ocaqlarında Nizami Gəncəvinin irsinin dərindən öyrənilməsi, yayılması sahəsində tədbirlər hazırlanmağa başlandı. Bu qərar şəhərin mədəni həyatına misli görünməmiş bir canlanma, təşəbbüskarlıq gətirdi. Bu təşəbbüslərin mərkəzində uni- kal Nizami poeziya teatrının tamaşaları dururdu (52, 54). Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan KP MK-nın 1981-ci ilin avqust plenumunda N.Gəncəvinin anadan olmasının 840 illiyinin qeyd olunması haqqında qərar qəbul edildi. Həmin qə- rar nizamişünaslıqda əsaslı dönüş yaratmışdır (3). Bu qərarda deyi- lirdi: “Respublika Mədəniyyət Nazirliyinə, Yazıçılar, Arxitektorlar İttifaqına, Şəhər Xalq Deputatları Sovetinin İcraiyyə Komitəsinə tapşırılsın ki, Nizami Gəncəvinin məqbərəsini yenidən qurmaq və onun ətrafındakı ərazini abadlaşdırmaq haqqında təkliflər versinlər. Gəncə şəhərində Nizami Poeziya evi yaradılsın və o, şairin yaradıcılıq irsini təbliğ edən və yayan mərkəzə çevrilsin” (52, 65). Heydər Əliyevin ittifaq (SSRİ – B.A.) miqyasındakı böyük nü- fuzu sayəsində Nizami Gəncəvinin yubileyi böyük təntənə ilə qeyd edildi (Yenə orada, səh.66). Bakıda Nizami rayonu olduğu halda, dahi şairin vətənində də onun adına bir rayonun olması ilə əlaqədar H.Əliyev deyirdi: “Bi- zim böyük şairimiz Nizaminin adı Bakıda çox yerlərdə var idi, am- Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|